گروه اقتصادی: طی 2 سال اخیر شرایط اقتصادی در سراسر دنیا دچار تغییر و تحول بسیار شده است؛ توفان خلق نقدینگی توسط دولت‌ها در طول همه‌گیری کرونا برای مقابله با تبعات آن، افزایش شدید تقاضا برای کالاها گوناگون پس از فروکش کردن کرونا و هرج‌ومرج ژئوپلیتیک و اختلال در زنجیره تامین به دلیل حمله نظامی روسیه به اوکراین، منجر به افزایش قیمت‌ها در سطح جهانی شده است. در اروپا به دلیل وابستگی شدید به انرژی روسیه، قیمت‌های گاز، نفت و برق افزایش سرسام‌آور داشته است و کشور‌ها را برای جبران افزایش شدید هزینه‌های انرژی، مجبور به صرفه‌جویی در مصرف کرده است. 

از طرفی «سازمان همکاری و توسعه اقتصادی» اعلام کرده است رشد اقتصادی جهانی بیش از آنچه چند ماه پیش پیش‌بینی شد کند می‌شود، زیرا بحران انرژی و تورم، خطر سقوط به ورطه رکود در اقتصادهای بزرگ را به همراه دارد. این سازمان که مقر اصلی آن در پاریس است به طور ویژه نسبت به چشم‌انداز وضعیت اقتصادی برای اروپا ابراز بدبینی کرده است؛ اقتصادی که به طور مستقیم در معرض پیامدهای جنگ روسیه در اوکراین قرار دارد. پیش‌بینی می‌شود تولید جهانی در سال آینده 2.8 تریلیون دلار کمتر از رقم پیش‌بینی سازمان همکاری و توسعه اقتصادی قبل از حمله روسیه به اوکراین باشد. این سازمان همچنین تخمین زده رشد اقتصادی منطقه یورو از 3.1 درصد در سال جاری به تنها 0.3 درصد در سال ۲۰۲۳ تنزل یابد. 

این سازمان اقتصادی در عین حال هشدار داد اختلال بیشتر در عرضه انرژی باعث افزایش تورم بویژه در اروپا می‌شود. در این میان، آمریکا اگر چه نسبت به اروپا از وابستگی بسیار کمتری به واردات انرژی برخوردار است اما به واسطه افزایش نرخ بهره از سوی فدرال رزرو برای مقابله با تورم، در حال سقوط به ورطه رکود اقتصادی است. 

در همین رابطه گزارش کنفرانس تجارت و توسعه ملل متحد (آنکتاد) حاکی است رشد جهانی قیمت مواد غذایی و انرژی تاثیر مضاعفی بر تورم دولت‌ها گذاشته است. بخش زیادی از رشد قیمت‌های داخل کشورها مربوط به افزایش قیمت‌های جهانی است که از زمان شیوع ویروس کرونا افزایش یافت و جنگ روسیه و اوکراین هم به این جهش قیمت‌ها دامن زد و بر تورم کشورها افزوده است. 

 

* کرونا و جنگ اوکراین، عوامل تورم جهانی

ویروس کرونا که هنوز هم سایه آن از اقتصاد دنیا دور نشده است، زنجیره عرضه کالاها را مختل کرد، یعنی محصولات غذایی بویژه محصولات اساسی به بازارها عرضه نشد یا کمتر عرضه شد. بخشی از آن به دلیل پروتکل‌های شدید بهداشتی بود که کشورها تعریف کرده بودند و واردات و صادرات را بسیار سخت می‌کرد اما بخشی هم به دلیل محدود یا ممنوع کردن صادرات توسط کشورها بود. آنها می‌خواستند ابتدا انبارهای خود را پر کنند و بعد اگر مازادی وجود داشت صادر کنند، زیرا شرایط بحرانی بود و انتظار می‌رفت ادامه هم داشته باشد و باید از امنیت غذایی کشورشان اطمینان می‌داشتند. 

عامل دومی که در رشد قیمت‌های جهانی و متعاقب آن در تورم دولت‌ها نقش داشت، وقوع جنگ بین روسیه و اوکراین در 5 اسفند 1400 بود که تمام معاملات غذا و انرژی در جهان را به هم ریخت. این دو کشور حدود 30 درصد گندم و غلات جهان را تامین می‌کنند و انرژی 40 درصد مردم اروپا هم وابسته به روسیه است. 

جنگ بین این 2 کشور صادرات از بندر دریای سیاه (مرکز رفت‌وآمد کشتی‌ها) را مختل کرد. این دو کشور بزرگ‌ترین تولید‌کنندگان دانه‌های روغنی و سایر محصولات کشاورزی هم هستند. 

‌جنگ روسیه و اوکراین فقط بر صادرات آنها تأثیر منفی نگذاشت، ‌بلکه تولیدات کشاورزی‌شان هم بشدت کاهش یافت به طوری که طبق اعلام سازمان خواربار جهانی (فائو)، تولید در اوکراین بیش از 40 درصد افت داشته‌ و پیش‌بینی شده اثرات این جنگ بر بازارهای جهانی حداقل تا 5 سال دیگر ادامه یابد. 

 

* سنگینی قیمت انرژی بر شانه کشور‌های جهان

علاوه بر اینها، بازارهای جهانی و نیز رشد قیمت‌ها از کمبود و افزایش قیمت نفت و گاز هم متأثر بود. پس از جنگ روسیه و اوکراین،‌کشورهای اروپایی و آمریکا تلاش کردند با اعمال تحریم‌های نفت و گاز واردات را از این کشور محدود و ممنوع کنند. اگرچه در ادامه تلاش آنها در این زمینه به نتیجه نرسید اما موجب افزایش قیمت نفت و گاز و مهم‌تر از همه رشد قیمت سایر کالاهایی که در تولید آنها از سوخت استفاده می‌شد، شد. 

در بحبوحه افزایش سرسام‌آور قیمت‌های گاز، نفت و برق، اروپایی‌ها به طور فزاینده‌ای برای گرم کردن خانه‌های خود به چوب رو آورده‌اند که باعث شده قیمت‌ آن در مقایسه با سال گذشته تقریبا ۲ برابر شود. این در حالی است که برای هفته‌ها جریان گاز از طریق «نورد استریم 1» متوقف شده است، نیروگاه‌های هسته‌ای آلمان تعطیل شده‌اند و دولت مجبور است چپ و راست به شرکت‌های انرژی کمک ‌کند. اداره آمار فدرال آلمان نیز اعلام کرد قیمت هیزم در آلمان در ماه آگوست در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته 85.7 درصد افزایش یافته است. این آمارها نشان می‌دهد قیمت هیزم بسیار سریع‌تر از میانگین تورم در این کشور افزایش می‌یابد. 

آلمان به عنوان بزرگ‌ترین اقتصاد اتحادیه اروپایی در حال حاضر با بحران انرژی دست و پنجه نرم می‌کند، از سوی دیگر صادرات گاز روسیه به این کشور هم کاهش یافته است. ماه گذشته برلین از اقداماتی برای کاهش مصرف گاز بویژه برای روزهای سرد زمستان آتی پرده برداشت. این اقدامات شامل کاهش دمای منازل، ادارات و محیط‌های عمومی بود که البته بیمارستان‌ها و مؤسسات اجتماعی از این مساله مستثنا بودند. قرار است دما در این محیط‌ها بین 19 تا 20 درجه تنظیم شود. 

 

* افزایش 50 درصدی شاخص قیمت جهانی غذا

بر اساس آمار آنکتاد، شاخص قیمت غذا که نشانگر وضعیت قیمت‌های جهانی است،‌ نشان می‌دهد شاخص از ژانویه 2020 تاکنون 50 درصد رشد داشته و از عدد 100 به 150 افزایش یافته است. همچنین شاخص قیمت محصولات کشاورزی و گندم هم پس از ژانویه 2022 در ماه مارس با 70 درصد رشد به نقطه اوج خود رسیده است اما پس از آن کاهش داشته که شاید دلیل عمده آن آزادسازی صادرات اوکراین است که با میانجیگری سازمان ملل متحد رخ داد.