عباسعلی رهبر*‌: از باب مقوله الهیاتی و الهیات سیاسی، شاید بتوان «جهاد تبیین» را در قالب جهاد اصغر مطرح کرد. ما در جهاد اصغر هم جهاد اقتصادی، هم علمی، هم سیاسی، هم فرهنگی و هم نظامی داریم. «جهاد تبیین» نمونه دیگری از وجه جهاد است که رهبر انقلاب در این ایام آن را مشخص کرده‌اند. البته «جهاد تبیین» به ‌نوعی هم جهاد آفندی و هم جهاد پدافندی است اما این جهاد با جهاد کبیری که رهبر انقلاب از آن یاد می‌کنند هم مرتبط می‌شود. 

جهاد کبیر در نگاه ایشان، یعنی اطاعت ‌نکردن از دشمن کافر و خصمی که در میدان مبارزه با ما قرار گرفته است و اگر از او اطاعت نکنیم، تبعیت نکرده‌ایم. رهبر انقلاب می‌فرماید در میدان‌های مختلف سیاست، اقتصاد، فرهنگ و هنر نباید از دشمن تبعیت کرد. این خود جهاد کبیر است. در واقع، جهاد تبیین را هم می‌توان در قالب جهاد کبیر مورد توجه قرار داد؛ مفهومی که در فرهنگ سیاسی رهبر انقلاب به ‌طور جدی خودش را نشان می‌دهد. 

«جهاد تبیین» به مدیر جهادی نیز نیاز دارد. مهم‌ترین مدیران جهادی ما همین جوانان عزیز هستند که می‌توانند ارزش‌ها را به ‌نوعی از گذشته بگیرند و آنها را روزآمد کنند و از حال به آینده انتقال دهند. مدیر جهادی و کسی که در «جهاد تبیین» شرکت می‌کند، باید بتواند به ‌نوعی با اتکا به ارزش‌های الهی و اسلامی نسبت‌ به کارها مبادرت بورزد. رهبر انقلاب اقدام جهادی را به ‌معنای خسته‌ نشدن در مقابل سختی‌ها و موانع تعریف می‌کنند که در آن ایمان به مسیر و حرکت بر اساس فکر و منطق باشد. در نگاه الهیاتی به بحث جهاد، الزاماتی وجود دارد؛ الزاماتی مانند اعتقادات و باورها، جهاد نرم، بصیرت و بحث‌های ارزشی که در جهاد خودشان را نشان می‌دهند. 

نکته مهمی که باید در «جهاد تبیین» در نظر گرفت این است که ما به برنامه‌ریزی، هدف‌گذاری، ارتباطات گسترده و فزاینده و فراگیر، سازماندهی از پیش‌تعیین ‌شده، طراحی‌های جدید، نظام ارزشی مبتنی بر انقلاب اسلامی و تصمیم‌گیری نیاز داریم. از نکات بسیار مهم در «جهاد تبیین» نوآوری، خلاقیت و انگیزه‌هایی است که باید بتوانیم خودمان را در آن نشان دهیم. 

در «جهاد تبیین» اخلاق‌مداری از جمله موضوعات مهمی است که رهبر انقلاب بر آن تأکید دارند. در واقع، اخلاق‌مداری دعوت به رسیدگی به عمل و رفتار، بر اساس انصاف، صداقت و به ‌نوعی دلسوزی و بر اساس پرهیز از حرص و سخن‌چینی است. بصیرت در «جهاد تبیین» هم بسیار مهم است. بصیرت، یعنی ظلم‌ستیزی، دشمن‌شناسی، هوشیاری و جریان‌شناسی، لذا باید تصمیم‌گیری‌ها بر اساس خرد باشد. در «جهاد تبیین» تصمیم‌گیری‌های اقناعی مورد توجه قرار می‌گیرد. تجزیه ‌و تحلیل محیطی هم بسیار مهم است. 

فرابخشی و منطقه‌ای ‌بودن و سرعت در تصمیم‌گیری از موضوعات بسیار مهمی است که در «جهاد تبیین» می‌توانیم اشاره کنیم. یکی از موضوعات بسیار مهم دیگری که در بحث جهاد تبیین می‌توانیم به آن توجه کنیم، ارتباطات مؤثر با مردم است. در «جهاد تبیین» باید در درون مردم بود؛ یعنی مشارکت و مشاهده میدانی داشت، از بدزبانی به مردم و مردم‌گریزی پرهیز کرد، سرمایه اجتماعی و سرمایه سیاسی را افزایش داد و به نقش مردم و مردم‌محوری بسیار توجه کرد. باید روحیه خدمتگزاری و کار جهادی را در «جهاد تبیین» مورد توجه ویژه قرار دهیم. 

از نکات مهم دیگر «جهاد تبیین»، انقلابی‌گری است. انقلابی‌گری، یعنی اتکا بر عزم ملی برای محرومیت‌زدایی، توجه به ریزش‌ها و رویش‌های انقلاب، توجه به اصل بسیار مهم اعتقاد به نظام و وفاداری به ارزش‌های انقلابی، اعتقاد به استقلال و لزوم خودکفایی و ولایت‌محوری و آرمان‌خواهی که می‌تواند در فضای جهاد خودش را نشان دهد. از این ‌جهت، ما می‌توانیم انقلابی‌گری را به عنوان یکی از موضوعات جدی در فرآیند تصمیم‌گیری انقلابی و اخلاقی و عمل‌کردن در «جهاد تبیین» به عنوان یک شاکله اصلی مطرح کنیم. 

نکته مهمی که در اینجا باید به آن اشاره کرد این است که ناتو سال۲۰۲۰ میلادی 5 حوزه جنگیِ زمین، هوا، دریا، فضا و فضای سایبری را به‌ رسمیت شناخت. الآن بحث جدیدی به نام جنگ ‌شناختی ایجاد شده است؛ یعنی ذهن انسان‌ها به میدان نبرد تبدیل می‌شود. رهبر انقلاب جنگ ‌شناختی را با عبارت و موضوع دیگری مطرح می‌کنند. ایشان می‌فرمایند: «این را من از روی اطلاع عرض می‌کنم که امروز انبوهی از رسانه‌ها با هزاران متخصص در کارند؛ برای چه؟ برای اینکه در نظام جمهوری اسلامی افکار و مذاق‌ها را برگردانند، ایمان‌ و باورها را تضعیف و تخریب کنند... خب! ما از خودمان سوال کنیم که ما در این جهادی که وجود دارد، در این جنگ بی‌امانی که بین اسلام و کفر، بین حق و باطل، بین روایت دروغ و حقیقت وجود دارد، کجای این جبهه قرار و حضور داریم؟» 3/۱۱/1400

لذا باید دقت کنیم که «جهاد تبیین» یک موضوع بسیار مهم و حیاتی است که شاید بشود هم از باب قدرت نرم و هم از باب نگاه‌شناختی به «جهاد تبیین»، آرا را مورد توجه قرار دهیم. البته رهبر انقلاب می‌فرمایند مسؤولان و مدیران کشور نیز وظیفه‌ای تبیینی دارند؛ یعنی مردم در برخی تصمیمات مسؤولان و مدیران دچار ابهام می‌شوند که باید برای مردم این تصمیمات تبیین و گفته شود. در کل مسؤولان نظام به ‌نوعی باید مسؤولیت پاسخگویی به شبهات و اعتراضات را با رویکرد تبیین مورد توجه قرار دهند و در رسانه‌ها پخش کنند تا حقایق برای همه تبیین و آشکار شود.  

* عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی