گروه اقتصادی: کسری بودجه و اتکا به درآمدهای نفتی 2 معضل تاریخی اقتصاد ایران بوده و هست. همواره کارشناسان اقتصاد، سیاست‌گذاران را به حرکت به سمت درآمدهای پایدار مانند مالیات توصیه می‌کنند. بررسی‌ها نشان می‌دهد در نیمه اول سال 1401 با اقدامات انجام شده توسط دولت سیزدهم نیمی از درآمدهای بودجه معطوف به مالیات بوده که اتفاقی بی‌نظیر برای اقتصاد کشورمان است. با تداوم این روند می‌توان امیدوار بود در آینده‌ای نه‌چندان دور اقتصاد کشورمان بی‌نیاز از درآمدهای نفتی شود.

به گزارش «وطن‌امروز»، در اقتصاد از مالیات به عنوان پاک‌ترین درآمد دولت یاد می‌شود، چرا که درآمد مالیاتی نه‌تنها درآمدی پایدار برای دولت محسوب می‌شود، بلکه برخی از انواع مالیات خاصیت بازتوزیعی دارد؛ در صورت وجود نظام مالیاتی کارآمد و منسجم، نقدینگی موجود در جامعه به سمت سفته‌بازی و فعالیت‌های غیرمولد نمی‌رود و تولید تقویت خواهد شد. 

به میزانی که سیاست‌گذار مالی قادر به افزایش سهم مالیات در درآمدهای بودجه‌ای دولت باشد، شاهد حرکت دولت در راستای عدالت اقتصادی خواهیم بود. همچنین فارغ از ویژگی بازتوزیعی مالیات که اشاره شد، نظام مالیاتی قدرتمند و پویا سد محکمی برای توقف مارپیچ معیوب کسری بودجه و تورم است. با افزایش سهم درآمدهای مالیاتی در بودجه، دولت به درآمدهای پایداری اتکا خواهد کرد که در وهله نخست از کسری بودجه جلوگیری کرده و از منظر دیگر دولت از خرج کردن درآمدهای نفتی که ناپایدار است و موجب بیماری هلندی می‌شود خودداری می‌کند.

یکی از اصلی‌ترین نارسایی‌های اقتصاد ایران نیز نظام مالیاتی است؛ نظام مالیاتی‌ای که در راستای برقراری انضباط مالی، ایجاد درآمد پایدار برای دولت و جهت‌دهی به فعالیت‌های اقتصادی با چالش‌های جدی مواجه است. البته بررسی نسبت درآمدهای مالیاتی به کل بودجه در سال‌های اخیر که یکی از شاخص‌های پرکاربرد برای ارزیابی اهتمام دولت در اخذ مالیات است نشان از روند رو به رشد این شاخص دارد. این نسبت در ابتدای دهه 90 در کانال 31 درصد بود و در طول دهه 90 رشد 5 درصدی را تجربه کرد. البته در بودجه تدوین شده در سال انتهایی دولت روحانی، این عدد به رقم 25 درصد کاهش می‌یابد اما دولت سیزدهم در نخستین بودجه تدوین شده خود با توجه ویژه به درآمدهای پایدار مالیاتی و سقف عدد نسبت مالیات به بودجه را به ثبت می‌رساند و این مقدار در بودجه 1401 به 40 درصد می‌رسد.

به گزارش «وطن‌امروز»، مهم‌ترین راه‌حل برای افزایش درآمدهای پایدار در بودجه، زمینه‌سازی برای افزایش درآمدهای مالیاتی است. ساده‌ترین راه برای افزایش درآمدهای مالیاتی- بدون فشار به گروه‌های خوش‌حساب که مالیات خودشان را منظم پرداخت می‌کنند- کاهش شکاف مالیاتی است. تجربیات جهانی نشان می‌دهد وضع مالیات بر مجموع درآمد اشخاص حقیقی (PIT) نقش مهمی در افزایش درآمدهای مالیاتی دارد. اوایل قرن بیستم سهم مالیات از تولید ناخالص داخلی در کشورهای توسعه‌یافته حدود ۱۰ درصد بود اما اواخر قرن بیستم در بیشتر کشورهای توسعه‌یافته این عدد به ۴۰ درصد رسید. بررسی تجربه این کشورها نشان می‌دهد این اقدام تنها با استقرار کامل نظام مالیات بر مجموع درآمد محقق شده است. اجرای دقیق پایه‌های مالیاتی مانند مالیات بر عایدی سرمایه و مالیات بر مجموع درآمد با افزایش درآمدهای مالیاتی و کاهش شکاف مالیاتی، می‌تواند گامی مهم در اصلاح عدالت‌محور نظام مالیاتی باشد. 

 

* درآمد 231 هزار میلیارد تومانی مالیاتی در 1401

درآمدهای مالیاتی کشور در نیمه اول امسال به ۲۳۱ هزار میلیارد تومان رسیده که معادل ۷۱ درصد کل درآمد مالیاتی محقق ‌شده سال ۱۴۰۰ است. در نیمه اول امسال ۲۳۱ هزار میلیارد تومان درآمد مالیاتی محقق شده است. این مهم در حالی رخ داده که امسال با تصمیم دولت سیزدهم و مصوبه مجلس، مالیات بخش تولید ۵ درصد نسبت به سال‌های قبل کاهش یافته است. به تور انداختن فراریان مالیاتی و مقابله با کم‌اظهاری مالیاتی برخی مؤدیان، دلیل اصلی افزایش درآمد مالیاتی دولت در سال جاری بوده است. در کل سال ۱۴۰۰ مجموع درآمد مالیاتی محقق‌ شده کشور ۳۲۵ هزار میلیارد تومان و در سال ۱۳۹۹ حدود ۲۰۷ هزار میلیارد تومان بود. بدین ترتیب در نیمه اول سال ۱۴۰۱ تحقق درآمدهای مالیاتی معادل ۷۱ درصد کل درآمد مالیاتی سال گذشته و بیش از کل درآمد مالیاتی سال ۱۳۹۹ بوده است.

در دولت روحانی به جای به تور انداختن فراریان مالیاتی و افزایش درآمدهای مالیاتی، کسری بودجه از شیوه‌های تورم‌زا و خسارت‌بار همچون استقراض از بانک مرکزی، بانک‌ها و صندوق توسعه ملی، فروش بی‌رویه اوراق بدهی و افزایش شبانه قیمت بنزین جبران می‌شد که آثار تورمی شدیدی به جا گذاشت. بدین ترتیب، اقشار کارمند و کارگر که با حقوق ماهانه خود مالیات پرداخت می‌کردند مجبور بودند تورم ناشی از مماشات دولت روحانی با فراریان مالیاتی را نیز تحمل کنند.

 

* افزایش سهم مالیات در بودجه امسال به ۴۹ درصد

رئیس کل سازمان امور مالیاتی کشور اعلام کرد: با اجرای مجموعه اقدامات، طرح‌ها و رویکردهای تحولی نظام مالیاتی جهت تحقق رویکرد رهایی از وابستگی به درآمدهای نفتی، امسال سهم مالیات در بودجه دولت به حدود ۴۹ درصد افزایش یافت. داوود منظور با بیان اینکه این میزان مالیات وصولی در تاریخ نظام مالیاتی کشور بی‌سابقه بوده است، اظهار داشت: با رویکرد تحول‌آفرینی نظام مالیاتی و اجرای برنامه‌هایی از قبیل هوشمندسازی، مبارزه با فرار مالیاتی و پیگیری معوقات مالیاتی، اجرای تبصره ماده ۱۰۰ و همچنین اهتمام بی‌دریغ کارکنان نظام مالیاتی و با رعایت تکریم مودی‌مداری و حرکت در مسیر عدالت مالیاتی، این امر محقق شده است. وی با اشاره به اینکه دولت در ۵ ماه اول سال جاری در مجموع حدود ۴۱۲ هزار میلیارد تومان درآمد داشته که از این میزان بیش از ۲۰۰ هزار میلیارد تومان از محل مالیات به‌دست‌آمده و رشد ۷۳ درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل را نشان می‌دهد، تصریح کرد: در واقع طبق این ارقام، ۴۸.۵ درصد از کل درآمدهای دولت در ۵ ماه اول امسال مالیات بوده که رکوردی بی‌نظیر در تاریخ بودجه‌ریزی کشور و عملکرد سازمان امور مالیاتی است.

رئیس سازمان مالیاتی گفت: نکته ارزشمند در این رابطه، بر اساس رویکرد عدالت مالیاتی تمرکز دریافت مالیات بر اصناف با درآمدهای بالا و کاهش فشار و بعضا بخشش مالیات اصناف کم‌درآمد بوده است به ‌طوری ‌که از حدود 4 میلیون و 400 هزار مودی که اظهارنامه داده‌اند، تقریبا ۲ میلیون و ۸۰۰ هزار اظهارنامه مالیات صفر و یک میلیون و یکصد هزار اظهارنامه مالیات زیر 5 میلیون تومان و در مقابل ۵ درصد مؤدیان که جزو اصناف پردرآمد نظیر پزشکان، دندانپزشکان، طلافروشان، نمایشگاه‌داران اتومبیل و... هستند، حدود ۵۰درصد مالیات مشاغل را پرداخت می‌کنند. این حرکت به معنی عدالت مالیاتی و عدم اخذ مالیات از کم‌درآمدها و دریافت مالیات منصفانه از پردرآمدهاست. معاون وزیر اقتصاد رویکرد دیگر نظام مالیاتی را حرکت به سمت هوشمندسازی مالیاتی و چرخش از ممیزمحوری به داده‌محوری و رسیدگی مبتنی بر اطلاعات واقعی و شفاف دانست و بیان کرد: امسال در بحث مالیات اصناف ۳ میلیون واحد صنفی که مالیات خود را به شکل مالیات مقطوع یا توافقی قطعی کردند، یک ‌بار هم به ادارات مالیاتی مراجعه نکردند؛ بلکه از طریق سامانه و تنها در ۵ دقیقه مالیات‌شان را تعیین و تقسیط کردند که پرونده غالب این مؤدیان، بدون رسیدگی و بر اساس مالیات مقطوع مورد پذیرش آنها قطعی خواهد شد.

وی افزود: در بحث مالیات نقل ‌و انتقال خودرو نیز امسال با همکاری پلیس راهور این امکان فراهم شد کسی که برای تعویض پلاک مراجعه می‌کند، در همان درگاه پرداخت پلیس راهور، مالیات خود را در لحظه و بدون مراجعه به دستگاه مالیاتی پرداخت کند. این اقدامات و اقدامات دیگری که دولت در دست اجرا دارد، وابستگی کشور به درآمدهای نفت را به‌مرور کاهش و مصرف درآمدهای نفتی را به زیرساخت‌ها هدایت خواهد کرد. منظور، یکی دیگر از عوامل موفقیت سازمان امور مالیاتی در افزایش درآمدهای مالیاتی را تمرکز بر شناسایی مؤدیان جدید و مبارزه با فرار مالیاتی مطرح کرد و گفت: با مجموعه اقدامات صورت‌گرفته، بخش قابل ‌توجهی از فراریان مالیاتی شناسایی شدند. به طور مثال، ۲ هزار و ۵۰۰ بدهکار مالیاتی ممنوع‌الخروج شدند که این امر منجر به واریز یک‌هزار و ۲۰۰ میلیارد تومان مالیات شد. رئیس کل سازمان امور مالیاتی ساماندهی کارتخوان‌ها را یکی دیگر از عوامل این موفقیت بیان کرد و افزود: سازمان امور مالیاتی با مشارکت بانک مرکزی از نیمه دوم سال ۱۴۰۰ تا پایان مردادماه امسال کارتخوان‌ها را ساماندهی کرد و ادامه داد: با این اقدام حدود ۲ میلیون و ۲۰۰ هزار نفر سال گذشته و بیش از ۸۰۰ هزار نفر هم از ابتدای سال جاری تا پایان مردادماه به تعداد مؤدیان مالیاتی کشور افزوده شدند که نتیجه این شناسایی‌ها منجر به افزایش وصول مالیات طبق قانون شده است. وی گفت: همچنین تا پایان تیرماه امسال، تعداد اظهارنامه‌های ارائه شده صاحبان مشاغل از حدود ۳ میلیون اظهارنامه در سال ۱۴۰۰، به حدود 4.5 میلیون اظهارنامه رسید که رشد بیش از ۵۰ درصدی را در تعداد اظهارنامه‌های ارائه شده نشان می‌دهد و از طرف دیگر، میزان مالیات ابرازی مؤدیان مالیاتی صاحبان مشاغل در تیرماه امسال ۲۰۰ درصد نسبت به سال قبل افزایش داشته است. منظور خاطرنشان کرد: این رشد قابل‌توجه درآمدهای مالیاتی در شرایطی است که شناسایی مؤدیان جدید با جدیت در دستور کار قرار دارد و تفکیک حساب‌های شخصی از حساب‌های تجاری هنوز عملیاتی نشده است. از طرف دیگر سامانه مؤدیان که بستر اصلی اجرای قانون پایانه‌های فروشگاهی است از مهرماه با فراخوان به ‌صورت رسمی آغاز به کار می‌کند.