زینب درخشان: مقتدا صدر، روحانی شیعه عراقی که مدام در حال ورود و خروج به دنیای سیاست در عراق است باز هم متحمل شکست دیگری در عرصه سیاسی این کشور شد. این بار اما علاوه بر شکست در برابر اراده مردمی، در سپهر سیاسی شیعه نیز مردود شد. به‌رغم دست و پا زدن‌های جریان صدر طی یک سال گذشته که خسارات بسیاری در ابعاد مختلف برجا گذاشت، نمایندگان پارلمان عراق طی ۲ هفته گذشته رئیس پارلمان را انتخاب کردند، رئیس‌جمهور جدید این کشور را تعیین کردند و در نهایت مامور تشکیل کابینه جدید نیز معرفی شد؛ شکست کامل برای مقتدا صدر و جریان فکری حامی وی. 

چرا چارچوب هماهنگی شیعی موسوم به اطار التنسیقی به چنین موفقیت بزرگی دست یافت؟

1- از زمان برگزاری انتخابات پارلمانی عراق تا الان که دولت عراق در شرف تشکیل است، گروه‌های شیعه همواره بر رعایت مر قانون اساسی و همچنین قوانین انتخاباتی عراق پایبند بوده‌اند و بدون تعارف در هیچ برهه‌ای نه تنها از قانون اساسی عراق منحرف نشده‌اند بلکه از سایر گروه‌های سنی و کرد و... نیز درخواست کردند به قانون اساسی پایبند باشند. همین پایبندی به قانون بود که اعتماد سایر گروه‌های رقیب را جلب کرد و آنها را به همکاری و همراهی روزافزون با چارچوب شیعی برای تشکیل دولت و بازگشت ثبات به سیاست در عراق سوق داد. 

2- حفظ وحدت و انسجام داخلی و پرهیز از هرگونه تکروی از دیگر عواملی بود که چارچوب شیعی موکدا بر آن تاکید داشت. با وجود اختلافات و سلایق متفاوت و گاه متضاد، چارچوب شیعی هیچ‌گاه دچار شکاف و انشقاق نشد و همین امر در نهایت منجر به پیروزی آنها در این بزنگاه تاریخی شد. به عنوان مثال، چارچوب شیعی در برهه‌ای با شرط مقتدا صدر برای کنار گذاشتن ائتلاف قانون به ریاست نوری المالکی برای شرکت در جلسات هماهنگی چارچوب هماهنگی مخالفت کرد و بر لزوم حضور همه جریان‌های شیعی چه کوچک و بزرگ تاکید کرد. هادی العامری، رئیس ائتلاف الفتح در پاسخ به درخواست صدر گفته بود خروج هیچ یک از گروه‌های شیعه از چارچوب هماهنگی امکان ندارد و به صلاح نیست. 

3- چارچوب هماهنگی شیعی در تمام تصمیم‌گیری‌ها بر اجماع نظر در میان گروه‌های شیعی تاکید و بر آن اصرار داشت. این یکی دیگر از رموز موفقیت اطار التنسیقی در این مسیر بود. چارچوب هماهنگی حتی با درخواست انحلال پارلمان که توسط مقتدا صدر مطرح شد مخالفت نکرد اما آن را منوط به اجماع ملی و اجماع داخلی محافل سیاسی عراق خواند. 

در نهایت به دلیل اینکه این درخواست هیچ جنبه قانونی نداشت و حمایت احزاب سیاسی را نیز به همراه نداشت، عقیم ماند و نظر چارچوب هماهنگی نیز همین بود. 

4- چارچوب شیعی علاوه بر هماهنگی کم‌سابقه داخلی، راه تفاهم، ارتباط و همکاری با سایر احزاب و گروه‌های سیاسی غیرشیعی را نیز در دستور کار قرار داد و هیچگاه از این مهم غافل نشد. چارچوب هماهنگی در همه موارد تلاش کرد نظر سخت‌ترین رقبای خود را نیز جلب کند و این یکی دیگر از دلایل موفقیت آنها بود. 

چارچوب شیعی بسیار تلاش کرد مقتدا صدر نیز با رعایت قوانین کشوری و به منظور حفظ انسجام و اتحاد گروه‌های شیعی و لزوم اجماع ملی در این فرآیند مشارکت داشته باشد. این مساله هم برای آینده ملت عراق و هم برای کلیت شیعه در منطقه بسیار مهم بود اما جریان صدر به دلیل محاسبات اشتباه، هیچ‌گاه با چارچوب هماهنگی همراه نشد و در نهایت شکست بدی را پذیرا شد. 

الف) جریان صدر همان ابتدا بدون توجه به تبعات سنگین اقدام سیاسی خود و بدون توجه به نظرات سایر احزاب، گروه‌ها و حتی احزاب نزدیک، نمایندگان خود را از پارلمان عراق بیرون کشید تا نمونه یک تکروی تمام‌عیار را به نمایش بگذارد. این تصمیم کاملا اشتباه نه‌تنها باعث شکاف گسترده در گروه‌های شیعه شد بلکه کل عراق را برای مدت نامعلوم وارد تنش سیاسی و بی‌ثباتی فزاینده کرد. بلوا و آشوب‌هایی که ده‌ها کشته در جریان اعتراضات حامیان این جریان در منطقه سبز بغداد برجا گذاشت و تبعات و آثار آن همچنان پابرجاست. 

ب) از دلایل عمده شکست دوباره صدری‌ها، اصرار بر روندهای غیرقانونی و مخالف با قانون اساسی عراق بود؛ چیزی که گروه‌های شیعه نیز بارها درباره آن هشدار دادند و آنها را از این اقدامات غیرقانونی برحذر داشتند. ورود غیرقانونی حامیان این جریان به پارلمان، حمله به کاخ ریاست‌جمهوری، درخواست برای انحلال پارلمان و برگزاری انتخابات زودهنگام گوشه‌ای از اقدامات مقتدا صدر بود که برخلاف امنیت ملی و در تضاد با قانون اساسی عراق صورت گرفت؛ اقداماتی که به همین دلیل محتوم به شکست بود و هیچ گشایشی در مسیر مطالبات این جریان ایجاد نکرد. 

پ) اتهام‌زنی، اختلاف‌افکنی بویژه در میان گروه‌های شیعی و لجاجت سیاسی از عوامل دیگر شکست سیاسی جریان صدر بود؛ اقداماتی که در نهایت کاسه صبر همه را لبریز کرد و منجر به بیانیه تاریخی آیت‌الله‌العظمی حائری شد که میخ آخر بر آبرو و اعتبار مقتدا صدر بود. تاکید آیت‌الله حائری، مرجع بزرگ شیعیان عراق بر لزوم تبعیت از حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای رهبر بزرگوار انقلاب منجر به اعتبارزدایی گسترده و از دست دادن بخش بزرگی از حامیان دینی و مردمی و اعتبار سیاسی مقتدا صدر شد. 

ت) اکنون واکنش جریان صدر به تشکیل دولت عراق عصبانیت همراه با اعلام این مساله بود که در روند تشکیل دولت عراق هیچ گونه مشارکتی نخواهد داشت؛ گویا در بر روی همان پاشنه می‌چرخد. با این حال باید منتظر ماند و دید آیا صدری‌ها از تحولات یک سال اخیر درس می‌گیرند یا بر همان روال شکست‌خورده‌ خود اصرار خواهند کرد.