مهدی تقوی: جدیدترین درخواست مردم نخجوان مبنی بر اعلام آمادگی اهالی این بخش جدا افتاده از قفقاز جنوبی برای پیوستن به سرزمین مادری بار دیگر افکار عمومی را متوجه سوابق تاریخی این منطقه کرد. 

این اعلان رسمی تک‌صفحه‌ای که آرم حرکت مردمی نخجوان ایران بر بالای آن نقش بسته و روز پنجشنبه هفته گذشته در فضای مجازی منتشر شد، با نام خدا آغاز می‌شود و به زبان آذری اما با خط لاتین نگاشته شده است. در ابتدای آن «از طرف مردم غیرتی و ایران‌دوست نخجوان خطاب به جمهوری اسلامی ایران» به چشم می‌خورد و در انتهایش شعارهای «یاشاسین نخجوان و یاشاسین ایران» درج شده است. در همان ابتدای متن مزبور از تمدن و تاریخ مشترک مردم نخجوان که به عنوان پاره‌ای از سرزمین ایران در سوی دیگر رود ارس خوانده شده، سخن گفته شده است. سپس به این موضوع اشاره شده که حساب آذری‌ها از نقشه‌های پان‌ترکیستی اردوغان و علی‌اف جداست. نخجوانی‌ها خواستار بازگشت به سرزمین مادری و پیوستن به تمدن حقیقی خود شده و اهتزاز پرچم ایران بر فراز خاک خود شده‌اند. در نهایت این نامه موضوع الحاق رسمی نخجوان به نظام تحت رهبری جمهوری اسلامی را مطرح کرده و استقرار نیروهای ایرانی در این منطقه را به جای آنچه «نیروهای مزدور رژیم صهیونیستی علی‌اف» خوانده شده پیشنهاد می‌دهد. 

اعلان مزبور، دومین درخواست رسانه‌ای از سوی اهالی این منطقه آذری‌نشین 460 هزار نفری به وسعت 5 هزار و 500 کیلومتری در شمال رود ارس است که 209 سال قبل در دوران فتحعلی شاه قاجار بر اساس عهدنامه ننگین ترکمانچای از ایران جدا شده و به روسیه تزاری ملحق شده بود. چند هفته پیش به دنبال بالا گرفتن مجدد آتش اختلافات مرزی میان جمهوری باکو و ارمنستان، یکی از اعضای «حرکت مردمی نخجوان ایران» در پیامی ویدئویی که در فضای مجازی منتشر شد، پیشنهاد بازگشت این منطقه تاریخی به ایران را مطرح کرد. این حرکت مردمی بویژه از آن جهت اهمیت دارد که در پاسخ به تحرکات آشکار رژیم‌های باکو و آنکارا برای تشکیل قهرآمیز «دالان تورانی ناتو» با اشغال بخش‌های جنوبی ارمنستان (استان سیونیک) شکل می‌گیرد؛  معبری با عنوان کذایی زنگزور که طبق نقشه‌های پان‌ترکی طراحی شده در محافل صهیونیستی، قرار است از معبر قره‌سو میان ترکیه و نخجوان آغاز شده و با فرض اشغال مناطق مرزی میان ایران و ارمنستان، به سمت شرق و شهر مرزی زنگیلان و سپس باکو امتداد یابد تا با تکمیل مسیر آسمانی، پروژه کمربند محاصره ایران را کامل کند. 

نخجوان، این منطقه تاریخی سرسبز و کوهستانی ایرانی مشرف به اراضی ارمنی شرقی و شمالی خود، نامی پارسی به قدمت بیش از 2 هزار سال دارد که معرب شده واژه «نخجیرپان» یا شکارگاه در زبان دری است. 

نخستین اقدام تاریخی نخجوانی‌ها در آخرین روزهای بقای شوروی در زمستان 1369 رقم خورد؛ زمانی که هزاران آذری ایرانی‌تبار آن سوی ارس در مرز شاه‌تختی نخجوان با پلدشت آذربایجان غربی، در اوج سرما تن به آب‌های سرد مرزی زدند تا فریاد ایران‌خواهی خود را با شعارهای ‌الله‌‌اکبر و «یاددان چیخماز ایرانیمیز» (ایران ما از خاطره‌ها فراموش نمی‌شود) در دل تاریخ ثبت کنند. آنها سپس بر خاک سرزمین مادری بوسه زدند و خواستار الحاق مجدد سرزمین تحت اشغال‌شان به جمهوری اسلامی ایران شدند؛ درخواستی بحق که با مخالفت دولت هاشمی‌رفسنجانی و شورای عالی امنیت ملی وقت به دبیرکلی حسن روحانی بر زمین ماند. سال 1370 پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، این منطقه با بیش از 160 کیلومتر مرز مشترک با ایران به موازات رود ارس درگیر جنگ‌های ارمنستان و جمهوری باکو بر سر منطقه قره‌باغ شد اما با حمایت جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک جمهوری خودمختار باقی ماند. 

در خاطرات رفسنجانی آمده: 2 سال بعد در اوج جنگ قره‌باغ، حیدر علی‌اف، مقام رده‌بالای پیشین «کاگ‌ب» و رئیس‌جمهور وقت باکو و پدر الهام علی‌اف، به رئیس‌جمهور وقت پیشنهاد داده بود: «اراضی جمهوری آذربایجان متعلق به ایران بوده، آن را تحت قدرت خود بگیرید! ما همه [جمهوری] آذربایجان را در اختیار شما می‌گذاریم و آماده‌ایم جمهوری اسلامی در آذربایجان تشکیل شود».