وزیر جدید راهوشهرسازی کار سختی در پیش دارد. ۱۷ ماه از عمر دولت گذشته و وعده ساخت ۴ میلیون واحد مسکونی دور از دسترستر میشود. رستم قاسمی با اینکه ایدههایی برای ساخت مسکن داشت ولی در نهایت همزمان با تشدید بیماریاش، شکست را پذیرفت و کنار رفت؛ ایدههایی از قبیل تهاتر نفت با خدمات مهندسی و ساخت مسکن که با مخالفتهای جدی وزارت نفت مواجه شد و شرکتهای چینی هم تمایلی برای ساخت مسکن در ایران نشان ندادند.
البته نمیتوان همه تقصیرها را هم گردن وی انداخت، همانطور که نمیتوان براحتی وزیر علوم یا وزیر آموزشوپرورش را به خاطر کاهش کیفیت آموزش مؤاخذه کرد. وزارت مسکن، متولی ساخت مسکن است، آن هم با وعده ساخت ۴ میلیون واحد مسکونی که میشود آن را سنجید ولی نکته اینجاست که وزارت مسکن با اینکه عهدهدار ساخت مسکن است اما به طور مستقیم بر متغیرهای ساخت مسکن اثرگذار نیست.
اولین متغیر اثرگذار برای ساخت مسکن، زمین است. با اینکه متولی زمین در کشور وزارت مسکن است اما عمده زمینها در اختیار سایر دستگاههاست. از همین رو طبق قانون جهش تولید مسکن، دستگاههای دولتی باید زمینهای خود را برای طرح مسکنسازی در اختیار وزارت راهوشهرسازی قرار دهند. فهرست این دستگاهها هم بلندبالاست؛ از سازمان منابع طبیعی و دانشگاهها گرفته تا سازمانها تا نهادهای کشوری و لشکری. این دستگاهها تاکنون برای تحویل زمین به وزارت مسکن همکاری نکردهاند. به گفته مسؤولان سازمان ملی زمین و مسکن تاکنون سند نیمی از زمینهای مازاد دستگاههای دولتی به وزارت راهوشهرسازی منتقل شده و برای ثبت سند ۵۰ درصد دیگر زمینهای مازاد هم پیگیریها ادامه دارد. از همین رو وزارت مسکن برای فراهم کردن زمین باید فرآیندهای پیچیده و بروکراسیهایی را طی کند تا بتواند زمین لازم را برای ساخت مسکن تأمین کند.
دومین متغیر اثرگذار بر ساخت مسکن، نهادههای ساختمانی است. تغییر قیمتهای این نهادهها امکان برآورد تقریبی هزینههای ساخت را تا پایان عملیات ساختمانی از بین میبرد و تحویل واحدها را به تعویق میاندازد. گران و ارزان شدن مصالح، اثر مستقیمی بر قیمت تمام شده ساخت مسکن دارد. برای نمونه، در چند هفته گذشته قیمت یونولیت ساختمانی به دلیل افزایش قیمت مواد اولیه بیش از ۳ برابر رشد کرد؛ قیمت هر مترمربع یونولیت در سایز کوچک ۷۰ هزار تومان بود که هماکنون به ۲۲۰ هزار تومان رسیده است. این متغیر هم تحت نظارت وزارت مسکن نیست و متولی مستقیم نهادههای ساختمانی، وزارت صمت است.
البته این وزارتخانه هم نمیتواند با وجود تلاطمات تورمی، قیمتها را آرام نگه دارد.
سومین متغیر، اعتبارات و تسهیلات برای ساخت مسکن است. پرداخت تسهیلات یکی از چالشهای ساخت واحدهای مسکونی در طرح نهضت ملی مسکن است. طبق قانون جهش تولید مسکن 20 درصد منابع تسهیلات بانکها باید به حوزه مسکن اختصاص یابد اما بر اساس گزارشها به این قانون عمل نمیشود. طبق گفته مسؤولان در سال گذشته، نظام بانکی به کمتر از 2 درصد تعهدات قانونی خود در پرداخت تسهیلات ساخت مسکن عمل کرده است. فراموش نکنیم پروژه مسکن زمانی آغاز شد که خط اعتباری ۵۵ هزار میلیارد تومانی آن نیز تأمین شد. در حال حاضر تأمین مالی مسکن عملا متوقف شده است. مخالفت سازمان برنامه و بودجه و بانک مرکزی با اعطای وام ۲۵۰ میلیون تومانی برای ساخت مسکن روستایی مثالی دیگر برای این وضعیت است.
وزارتخانهای که کمیترین و مشخصترین وعده اقتصادی دولت را بر عهده دارد، برای تحقق این وعده بزرگ تقریبا ابزاری ندارد؛ برای تأمین مالی و تسهیلات بانکی به کمک بانک مرکزی نیاز دارد، برای تأمین مسالح نیازمند مساعدت وزارت صمت است، برای تأمین زیرساختهای آب و برق نیازمند همراهی وزارت نیرو است و برای تأمین زمین به همراهی تمام دستگاهها نیاز دارد. مجموعه دولت برای تحقق وعده 4 میلیون مسکن باید به این جمعبندی رسیده باشد که این موضوعی فرابخشی و فرادستگاهی است و تحقق آن نیازمند یک اراده بالای سیاسی و اقتصادی است. در شرایطی که وزارتخانه متولی ساخت مسکن بر هیچیک از متغیرهای ساخت مسکن اثر مستقیم ندارد، چگونه میتواند مسکن بسازد؟
به همین دلیل کمتر کسی حاضر میشود قدم در این وادی پرخطر بگذارد. تخصص و تسلط وزیر در امور مسکن، فرع ماجراست. ساخت مسکن بیش از آنکه به تخصص در امر ساخت مسکن نیاز داشته باشد، نیازمند همسو کردن ارادههای سیاسی در کشور و همراه کردن نهادها و دستگاههای مختلف است. پرسش اصلی این است که آیا وزیر جدید توانایی همراهسازی تمام حاکمیت را برای ساخت مسکن دارد؟ نهضت ملی مسکن به چیزی بیشتر از یک وزیر مسکن نیاز دارد؛ این نهضت نیازمند فرمانده است. کسی که در میان عامه مردم، شناختهشده، در بین جناحهای مختلف، مقبول و از حمایت قوای سهگانه برخوردار باشد.
در این شرایط مهرداد بذرپاش با انتخابی بسیار سخت، حاضر شد این مسؤولیت سنگین را قبول کند. این ریسکپذیری را باید به فال نیک گرفت. عملکرد او در دیوان محاسبات هم نشان داد میتواند با رویکرد تحولی، عملکرد سازمان تحت مدیریتش را متحول کند. او حالا به پشتیبانی و کمک همهجانبه نیاز دارد.