گروه فرهنگ و هنر: نمایش و تئاتر، انواع مختلفی دارد که شامل نمایش زنده با بازیگر، نمایشهای عروسکی، پانتومیم، تئاتر تلویزیونی، نمایش رادیویی، نمایشهای آیینی و شکلهای خاصی از نمایشهای سنتی ملل و اقوام مانند نقالی، پردهخوانی، نمایشنامهخوانی، تختحوضی و تعزیه (در ایران) میشود. از سویی نمایشهای امروزی از لحاظ ساختار و شکل ارائه متفاوتند که شامل نمایشهای خیابانی، محیطی و بسیاری از نمایشهای دیگر میشود که قصد ما بیشتر بررسی و نگاهی به نمایشهای میدانی است. نمایش میدانی در حلقه میانی تماشاگران اجرا میشود و زمانی که از نمایش محیطی صحبت میکنیم، امکان اجرای نمایش در مکانهای متفاوت وجود دارد و محیط تبدیل به دکور نمایش میشود. در صورتی که بخواهیم طراحی خوبی برای نمایش میدانی انجام دهیم باید زمان زیادی بگذاریم تا اکثر حرکاتی که در نمایش انجام میشود، هماهنگ و منظم باشد چراکه قرار است تصویر برای تماشاگر جذاب باشد.
بنمایه اصلی نمایشهای میدانی ظلمستیزی است و آنچه بیشتر طی سالهای اخیر به عنوان نمایش میدانی روی صحنه رفته است، زمینه مذهبی، اعتقادی و آیینی داشته است. اجرای نمایشهای بزرگ میدانی در کشورمان از حدود سال ۱۳۹۳ پررنگ و جدیتر شد. داستان این نمایشها معمولا مرتبط با قیام سیدالشهدا(ع) و حوادث کربلا، مصائب حضرت فاطمه سلامالله علیها، جنگ و دفاع مقدس یا معرفی یک شخصیت تاریخساز بوده است. به همین دلیل مخاطبان با این مجموعه قصهها آشنا هستند و درک چنین نمایشی برای آنها سخت نیست.
در سالهای اخیر نیز نمایشهای «شبی در کهکشانها»، «فصل شیدایی»، «محشر»، «روشنای شب تار»، «تنهاتر از مسیح»، «جهان بانو» و ... با همین سبک و در همین حال و هوا اجرا شده است. بتازگی نیز نمایش میدانی «جانفدا» به کارگردانی حسن بزرا و تهیهکنندگی علی اسماعیلی محصول مکتب «حاجقاسم» و سازمان هنری - رسانهای اوج این شبها ویژه شهادت سردار قاسم سلیمانی در بوستان ولایت روی صحنه رفته است.
شاید وجه تمایز نمایش «جانفدا» با دیگر نمایشهای میدانی این باشد که قصه درباره شخصیتی معاصر است؛ البته بررسی وجوه زندگی سردار قاسم سلیمانی به عنوان شخصیتی معاصر سختیهای خاص خود را دارد، چرا که طبق اطلاعات خانه کتاب و ادبیات تا به حال ۵۹۰ عنوان کتاب با کلید واژه «قاسم سلیمانی» منتشر شده که ۱۸۰ عنوان چاپ اول و ۴۱۰ جلد دیگر تجدید چاپ هستند. همچنین جستوجو با کلید واژه «حاجقاسم»، ۶۱۲ عنوان کتاب را در پی دارد که ۱۸۵ تا از آنها چاپ اول است. با کلیدواژههای «سردار سلیمانی» و «سردار دلها» نیز به ترتیب۱۰ و ۴۷ عنوان کتاب در بخش جستوجوها پدیدار میشود. بنابراین گفتن از چنین شخصیتی که نقشی کلیدیَ در پیشبرد اهداف و راهبردهای فرهنگی، اجتماعی و سیاسی ایران داشته، در قالب نمایشی یک ساعت و نیمه بسیار دشوار است.
«جانفدا» با نگاهی به تاریخ معاصر ایران و بررسی زمینههای نفوذ خارجیان مانند انگلیس به دوران تولد حاجقاسم سلیمانی؛ یعنی 20 اسفند 1335 در کرمان شروع میشود. این نمایش سیر زندگانی حاجقاسم سلیمانی را مانند ترک تهران و پرداختن به شغل بنایی، چگونگی عضویت در نهضت امام خمینی(ره)، فعالیتهای ضدنظام شاهنشاهی، چگونگی عضویت در سپاه پاسداران، فرماندهی لشکر 41 ثارالله، فرماندهی نیروی قدس، کمک به افغانستان برای مقابله با طالبان، مقابله با داعش در سوریه و لحظه شهادت را با مجموعهای از تصاویر آرشیوی، نمایش سایه هر کدام از این نقشآفرینان روی پرده، انفجارهای متعدد و نورپردازیهای خاص بررسی میکند. به عبارتی، میشود گفت در اجرای این نمایش تمام تجهیزات لازم برای تئاتر میدانی به کار گرفته شده تا در نهایت اثری تأثیرگذار خلق شود؛ اثری که گاهی به سینما پهلو میزند، گاهی به تئاتر و گاهی هم به تلویزیون و همین تنوع نمایش را از دام یکنواختی میرهاند. در واقع وجود چندین پرده بزرگ و تغییر صحنههای نمایش به تماشاگر این امکان را میدهد که چشمش در گردش باشد و از آنچه در جریان نمایش رخ میدهد خسته نشود. «جانفدا» از لحاظ ساختاری انسجام و قصهگویی لازم را دارد و حفظ میکند و مخاطب میتواند ارتباط خوبی با آن برقرار کند.
این نمایش یکی از نخستین آثاری است که از شخصیتی معاصر سخن میگوید و بالطبع ممکن است برای رسیدن به نقطه تکامل خود، فراز و فرودهایی را پشت سر بگذارد اما با این حال حضور چشمگیر مخاطبان (20 هزار نفر در 10 شب) در شبهای سرد زمستان که دمای هوا بویژه در منطقه اجرای نمایش کاهش محسوسی دارد، حکایت از مقبول افتادن این نمایش میان مردم دارد؛ مردمی که مدتی است با اجرای آثاری از این دست با هنر نمایش آشنا شدند و حالا بستر برای روایت شخصیتهای تأثیرگذار تاریخی و مذهبی ایران فراهم است.