کد خبر: 259015تاریخ: 1401/10/27 00:00
توقف روند ساخت مراکز ذخیره‌سازی گاز در دولت‌های روحانی چگونه کشور را در موقعیت ناترازی گاز در زمستان سال جاری قرار داد
کمبود گاز، میراث نامبارک زنگنه
ایجاد مراکز ذخیره سازی گاز برای عبور از پیک مصرف امری متداول در جهان است اما این مهم در دوران وزارت بیژن زنگنه متوقف شد
گروه اقتصادی: در حالی که این روزها تامین گاز مهم‌ترین چالش کشور است و مصرف گاز خانگی به بالای ۶۰۰ میلیون متر مکعب در روز رسیده، از انحلال شرکت ذخیره‌سازی گاز در دولت روحانی می‌توان به عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل این ناترازی و اختلال اخیر در شبکه گاز نام برد.
به گزارش «وطن امروز»، ۹۰ درصد گاز کشور در مناطق جنوبی تولید می‌شود و این در حالی است که ۸۰ درصد از مصرف در مناطق شمالی کشور است. در شرایط عادی ۲ تا ۳ روز زمان لازم است تا گاز تولید‌شده در جنوب به دست مصرف‌کننده در شمال برسد. با سرد شدن هوا و استمرار آن، سرعت انتقال گاز اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند.
به طورکلی اغلب کشورهای جهان، مخازن ذخیره‌سازی گاز را در نزدیکی قطب‌های مصرف احداث می‌کنند تا در شرایط سرد، تامین گاز به‌سرعت انجام شود. در حالی که میانگین ذخیره‌سازی گاز در کشورهای اروپایی بیش از ۲۵ درصد است این عدد در کشورمان به دلیل عدم ایجاد مراکز ذخیره‌سازی تنها ۱,7 درصد است. در ایران نیز ۲ مخزن سراجه و شوریجه در قم و خراسان رضوی در دولت احمدی‌نژاد به بهرهبرداری رسید. این کار قرار بود ادامه‌دار باشد اما با روی کار آمدن دولت یازدهم، ذخیره‌سازی گاز مانند بسیاری از طرح‌های اولویت‌دار کشور همچون پالایشگاه‌سازی به فراموشی سپرده شد.
رئیس دولت‌های نهم و دهم در مراسم افتتاح پروژه ذخیره‌سازی گاز سراجه قم در دی ماه 91 گفته بود: «آب و هوا در کشور ما متفاوت است؛ اوج مصرف در سرما اتفاق می‌افتد به عبارت دیگر 6 تا 7 ماه از سال مصرف گاز کشور پایینتر است، بهترین حالت این است که در فصل کم‌مصرف ذخیره کنیم و در فصل پرمصرف از آن ذخیره برداشت داشته باشیم. از چند سال قبل ایده ذخیره‌سازی در مخازن زیرزمینی مطرح شد، 40 نقطه را پیدا کردند که طبیعت زمین اجازه می‌دهد گاز را ذخیره کنیم، ۲ مورد از این موارد انتخاب شد؛ اولی قم است و دیگری باجگیران و سرخس است. اینجا(قم) 3 میلیارد مترمکعب می‌تواند در خود جای دهد، در سرخس ظرفیت 4.5 میلیارد مترمکعب است. این دو اگر در تابستان پر شوند تا بیش از 10 سال نگرانی مصرف زمستانی رفع می‌شود». اگرچه فاز دوم مخزن شوریجه در دولت قبل مصوب شد اما اقدام عملی برای بهرهبرداری از آن صورت نگرفت. البته در دولت سیزدهم، قرارداد آن امضا و کار اجرایی شروع شده و اجرای آن در سال‌های بعد می‌تواند در کاهش مشکلات تامین گاز شمال شرق کشور موثر باشد.
در واقع، ذخیره‌سازی با این هدف انجام می‌شود که در تابستان با کاهش مصرف گاز، سوخت مورد نیاز زمستان ذخیره می‌شود و در زمستان این گاز ذخیره شده برداشت شده و به مصرف می‌رسد. با این حال دولت قبل حتی این موضوع را نیز عملی نکرد تا در کنار سایر مشکلات، کمبود گاز را نیز برای دولت سیزدهم به ارث بگذارد.
این اهمال و کم‌کاری باعث واکنش رئیس‌جمهور کنونی یعنی سیدابراهیم رئیسی هم شد. وی در این باره اخیرا گفت: «موضوع ذخیره‌سازی گاز و نفت از مسائل بسیار مهم بویژه برای شرایط بحرانی و غیر قابل پیش‌بینی است که متأسفانه در مقطعی مورد بی‌توجهی قرار گرفته و شرکت ذخیره‌سازی گاز منحل شده است. وزارت نفت پس از پایان شرایط ویژه کنونی باید این موضوع را مورد توجه جدی قرار دهد».
* فرصت از دست رفته ایران در ذخیره‌سازی گاز
کارشناس حوزه انرژی می‌گوید: با توجه به پتانسیل‌های ایران در حوزه گاز، اگر طی سال‌های گذشته به موضوع ذخیره‌سازی توجه می‌شد، می‌توانستیم در حل مشکل ناترازی تولید و مصرف و همچنین صادرات گاز گام برداریم که متاسفانه با انحلال ۲ شرکت فعال در این حوزه در دهه ۹۰، از این قافله جا ماندیم.
مهدی هاشم‌زاده با اشاره به مطالعات صورت‌گرفته در حوزه ذخیره‌سازی گاز، اظهار کرد: یکی از موضوعاتی که در بحث تجارت گاز بررسی شده، موضوع ذخیره‌سازی گاز است. این موضوع نقش ویژه‌ای در حل بحران انرژی اروپا در حوزه تامین گاز خانگی داشت.
وی ادامه داد: مهم‌ترین اقدامی که دولت‌های اروپایی برای مقابله با بحران انرژی انجام دادند بحث ذخیره‌سازی گاز بود، این موضوع فقط مختص کشورهای اروپایی نیست و کشورهایی مانند روسیه، آمریکا و کانادا که جزو صادرکنندگان گاز به حساب می‌آیند نیز در این راستا برای مدیریت بحران انرژی و همچنین ارزآوری بیشتر در حوزه صادراتی فعال هستند.
کارشناس حوزه انرژی با بیان اینکه لازم است در یک زمان گاز ذخیره و در فصل دیگری عرضه شود، چرا که زمستان قیمت گاز نسبت به تابستان بالاتر است، اظهار کرد: این مساله باعث می‌شود که ذخیره‌سازی بهینه باشد و عملا بتوانیم درآمد ارزی نیز داشته باشیم و از این طریق ارزآوری بیشتری حاصل شود.
هاشم‌زاده با تاکید بر اینکه اشتباه بزرگی که در سال‌های ۹۵ و ۹۶ اتفاق افتاد، این بود که ۲ شرکت که در بحث ذخیره‌سازی گاز طبیعی فعال بودند و عملا برای گذر از پیک مصرف زمستان تعبیه شده بودند تا ناترازی را کنترل کنند، منحل شدند، گفت: با توجه به عدم درآمدزایی این ۲ شرکت به دلیل اینکه هدف اصلی آنها مصرف داخلی بود، واگذاری از سمت خصوصی‌سازی در دولت قبل صورت نگرفت و در نهایت انحلال این ۲ شرکت کلید خورد و عملا شاهد این هستیم که هیچ گونه ذخیره‌سازی در کشور صورت نمی‌گیرد. وی با بیان اینکه مهم‌ترین رویکرد دولت‌های اروپایی در بحث مواجهه با بحران انرژی موضوع ذخیره‌سازی انرژی و تقویت مخازن ذخیره‌سازی بوده است و از همین طریق توانسته‌اند بحران را تا حدی پشت سر بگذارند، اظهار کرد: در شرایط فعلی در کشور با مشکل جدی ناترازی مواجه هستیم.
کارشناس حوزه انرژی افزود: در پیک حدود یک‌ماهه از اوایل دی‌ماه تا اواسط بهمن‌ماه با این بحران مواجهیم، این در شرایطی است که اگر ذخیره‌سازی مناسبی وجود داشت می‌توانستیم این مشکل را پشت سر بگذاریم. همچنین در حوزه صادرات نیز می‌توانستیم در زمان‌هایی که ناترازی نداریم از این طریق درآمدزایی داشته باشیم. این کارشناس حوزه انرژی با بیان اینکه ۹۵ پروژه ذخیره‌سازی با حجم بالا با ظرفیت ۷۰ میلیارد مترمکعبی در دستور ساخت در کل دنیا وجود دارد که به احتمال زیاد تا سال ۲۰۲۵ به بهرهبرداری می‌رسند، اظهار کرد: این دیتا مربوط به قبل از بحران اروپاست و قطعا تاکنون این عدد افزایش یافته است. هاشم‌زاده اضافه کرد: اروپا سرمایه‌گذاری‌های سنگینی روی مخازن ذخیره‌سازی انجام می‌دهد و پیش‌بینی این است که حجم مخازن ذخیره‌سازی به نسبت کل گاز مصرفی دنیا ۱۵ تا ۲۰ درصد معادل ۵۰ تا ۶۰ روز مصرف گاز دنیا شود که عدد بسیار بالایی است. وی با بیان اینکه بسیاری از کشورهای دنیا بین ۱۰ تا ۱۲ درصد گاز مصرفی خود را ذخیره‌سازی می‌کنند در حالی که در ایران چنین اتفاقی نیفتاده و عقب‌ماندگی گسترده‌ای در این حوزه داریم، گفت: میزان ذخیره‌سازی گاز در ایران عدد جدی‌ای نیست، با این حال قرار است با توجه به صحبت‌های صورت گرفته تغییراتی در این حوزه صورت بگیرد، ۲ شرکتی که در این حوزه فعال بودند پیش‌تر منحل شده‌اند و برای اینکه بخواهیم مجدد ذخیره‌سازی‌ها را آغاز کنیم حداقل یک سال زمان نیاز است.
***
شرکت ذخیره‌سازی گاز نباید تعطیل می‌شد
عضو سابق هیات‌مدیره شرکت ملی نفت گفت: با اینکه در اطراف شهرهای قم و کاشان روی موضوع ذخیره‌سازی گاز در گنبدهای تعبیه شده کار شده بود اما به دلیل بی‌توجهی و کم‌کاری دولت گذشته این موضوع پیگیری نشد و در نهایت منتهی به تعطیلی شرکت ذخیره‌سازی شد که همین موضوع از عوامل افت فشار و کمبود گاز در فصل سرماست. مهدی قمصری گفت: سرانه مصرف گاز در کشورمان بسیار بالاست؛ اصلی‌ترین دلیل این اتفاق ارزان و در دسترس بودن انرژی در ایران است. نبود یک سیاست قیمتی درست باعث شده همواره مصرف کشورمان افزایشی باشد و گام موثری نیز در مسیر مدیریت مصرف برداشته نشود. قمصری با ارائه راهکاری برای جلوگیری از تکرار وضعیت آتی در افت فشار گاز و تامین نیاز‌های معقول جامعه خاطرنشان کرد: ذخیره‌سازی گاز در فصل تابستان برای دوره‌های یخبندان و سرمای شدید راهکار بسیار خوبی است که متاسفانه دولت قبل توجه چندانی به این مقوله مهم نداشت. با اینکه در اطراف شهرهای قم و کاشان و کویر روی موضوع ذخیره‌سازی گاز در گنبدهای تعبیه شده کار شد اما به دلیل بی‌توجهی و کم‌کاری دولت گذشته، سرمایه‌گذاری قابل توجهی روی مراکز از قبل تعیین شده برای ذخیره‌سازی گاز انجام نشد به طوری که با تعطیلی این بخش‌ها متاسفانه چالش‌هایی مثل چالش افت فشار و کمبود گاز با تشدید سرما احساس می‌شود. قمصری افزود: در رابطه با تعطیلی شرکت ذخیره‌سازی گاز و نادیده گرفتن سرمایه‌گذاری در صنایع بالادست نفت و گاز و اهمال در تعمیرات مورد نیاز چاه‌های گاز انتقاداتی به عملکرد دولت قبل وارد است؛ طبیعی است بی‌توجهی به این موارد در فصول سرد سال که برودت هوا روی دستگاه‌های انتقال، پمپ و تلمبه‌خانه‌ها اثرگذار است کشور را درگیر مشکلات متعددی می‌کند؛ درست مانند اتفاقی که هم‌اکنون در حال تجربه آن هستیم.