محمدعلی میرزایی: به زعم مستندسازان و اهل فن، تولید مستند درباره «فلسطین» همیشه یکی از سخت‌ترین کارها به شمار می‌رود و حتی صحبت درباره‌ فلسطین هم کار سختی است؛ چرا که یک پوسته‌ دولتی روی آن را پوشانده است. از سویی برگ برنده از آن کسی است که بتواند ماجرایی متفاوت از قصه فلسطین و اصطلاحا حرف جدیدی برای گفتن داشته باشد؛ اینکه راویان و مستندسازان بتوانند فلسطین را آنطور که خود فلسطینی‌ها می‌بینند به نمایش درآورند. حالا «وطن امروز» سراغ امیرحسین کاربخش، کارگردان  مستند «وداع با اسلحه» رفته؛ مستندی که در جشنواره امسال فیلم عمار حضور داشت و بحث‌های گوناگون و مختلفی درباره آن شد. سوژه اصلی این مستند درباره «یاسر عرفات» رئیس درگذشته سازمان آزادی‌بخش فلسطین است و در کنار آن تلاش می‌کند داستان فلسطین را هم بازگو کند؛ مستندی که فراز و نشیب‌های زندگی عرفات را بخوبی نشان می‌دهد. گفت‌وگویی با کارگردان این مستند انجام دادیم.

***

* به عنوان سوال اول می‌شود توضیح دهید چطور شد به فکر ساخت این مستند افتادید و سعی کردید ماجرای فلسطین را با روایت پرتره یاسر عرفات بگویید؟ 

ابتدا باید بگویم که وطن یک نماد مقدس جدا نشدنی از دل و روح هرکسی است، بویژه برای ما مردم غرب آسیا که درگیری‌ها و جنگ‌های مختلفی را پشت سر گذاشته‌ایم، اهمیت زیادی داشته، دارد و خواهد داشت و باید گفت خط قرمز هر کسی وطن است. قصه فلسطینی‌ها هم همین است؛ امید به پس گرفتن و بازگشت به وطن، آن هم وطنی که بسیار دوستش دارند و سال‌های سال در آرزوی بازگشت به وطن اصلی خود زندگی کرده‌اند. هنوز بعد از گذشت ۷۵ سال از نخستین جنگ بزرگ میان فلسطینی‌ها و یهودی‌های تازه‌وارد که با قتل و خشونت از سوی یهودی‌ها همراه بود و باعث آوارگی بیش از 50 درصد جمعیت فلسطین در کشورهای عربی همسایه‌شان شد، این امید به بازگشت در آنها زنده است. اینکه چرا من مستند پرتره یاسر عرفات را ساختم و از زاویه دید زندگی عرفات به مساله فلسطین نگاه کردم دلیلش آن بود که عرفات فراز و نشیب‌های عبرت‌آموزی در زندگی‌اش داشت و شخصیت قابل تاملی هم هست و مساله فلسطین هم از سال‌ها پیش برای من مهم بود و تبدیل به دغدغه شده بود. من پژوهش‌های خودم را در این باره شروع کردم و در مسیر پژوهش با این مواجه شدم که صلح میان فلسطینی‌ها و صهیونیست‌ها اتفاقی است که 30 سال پیش رخ داده؛ صلحی به نام اسلو که در یک طرف نخست‌وزیر وقت اسرائیل (اسحاق رابین) و در سمت دیگر آن رهبر سازمان (جنبش) آزادی بخش فلسطین (یاسر عرفات) و به عنوان میانجی این معاهده رئیس‌جمهور وقت آمریکا (بیل کلینتون) قرار داشتند. همین ما را با واقعیت عجیبی روبه‌رو کرد که حقایق مختلفی در دلش جا گرفته بود. قصه زندگی یاسر عرفات از آنجا به بعد برای ما تبدیل به یک خط سیر اصلی شد؛ قصه‌ای پرفراز و نشیب که تصمیمات او در هر برهه زمانی، زندگی مردم فلسطین را هم دستخوش تغییر می‌کرد. زندگی مردم فلسطین از ابتدا رنگ و بوی مبارزه و نبرد با صهیونیست‌ها و پیش‌تر از آن بریتانیایی‌ها که سرزمین‌شان را به اشغال درآورده بودند، به خود گرفته بود؛ مبارزاتی که عرفات از کودکی شاهد آن بود و آرزوی بازگشت به وطن بعد از شکست در جنگ سال ۱۹۴۸ او را برای رقم زدن این رویای بزرگ به گرفتن سلاح در دست فراخواند.

* شما گویا تلاش کرده‌اید در این مستند همه فراز و فرودهای مهم و تاریخی ماجرای فلسطین را بگویید؛ درست است؟ مخاطب خود را در این مستند چه کسانی در نظر گرفته‌اید؟

بله! هدف ما هم همین بوده است که در یک مستند مختصر و خلاصه شده بتوانیم بیشترین اطلاعات را به نسل جدید و کنونی در ایران و خارج از ایران بدهیم که اساسا مساله فلسطین چه بوده و چه هست. مرکز مستند سفیرفیلم قبل‌تر‌ها نیز مستندهایی با این رویکرد تولید کرده بود. مستندی همانند «پرزیدنت آکتور سینما» که یک مقطع مهم در شوروی و آمریکا را به تصویر کشیده بود و می‌گفت چه شد شوروی که فروپاشید. ما در این مستند نیز تلاش کردیم با سخن گفتن از دل تاریخ برای امروز حرف‌های عمیقی برای گفتن داشته باشیم. این را هم باید بگویم که در میان همه این اتفاقات و اطلاعات تاریخی مستند ما به این حقیقت رسید که بزرگ‌ترین شکست‌های فلسطینی‌ها در زمانی رخ می‌داد که آنها تصمیم می‌گرفتند سلاح‌شان را زمین بگذارند و از ادامه مبارزه دست بکشند و به اصطلاح سازش کنند. مستند «وداع با اسلحه» هم به همین ۳ مقطع مهم تاریخ فلسطین می‌پردازد که یاسر عرفات در همه آنها حضور دارد. آخرین آنها هم به صلح اسلو بازمی‌گردد که عرفات تصمیم می‌گیرد این بار راهی غیر از مبارزه انتخاب کند و با دشمنانش دست دوستی بدهد.

* چرا عرفات برای شما بسیار مهم بود؟

بالاخره عرفات رهبر سازمان آزادی‌بخش فلسطین بود که تصمیمات او بر زندگی مردم فلسطین تاثیرات زیادی داشت و زندگی همه دستخوش فراز و نشیب‌های متعددی می‌شد. بگذریم که همچنان بعد از نزدیک به 20 سال از مرگ او، مشی سیاسی و تصمیماتش همچنان بر زندگی مردم فلسطین اثرگذار است. شما فرض کنید اگر عرفات صلح اسلو را نمی‌پذیرفت الان ماجرای اسرائیل و فلسطینی‌ها به کلی متفاوت بود. همین به بهتر شکل گرفتن یک درام و اضافه کردن محتواهای نخبگانی و عام کردن بحث‌های سنگین کمک می‌کرد و ما به جمع‌بندی رسیدیم ک درباره عرفات کاری را بسازیم و امیدارم که مورد توجه مخاطبان بویژه نسل جوان در ایران و دیگر کشورهای اسلامی قرار بگیرد.

* اگر بخواهید یک خط اصلی برای مستند خودتان بگویید چه هست؟

مستند وداع با اسلحه روی مسیر پرفراز و نشیب بازگشت به وطن فلسطینی‌ها با روایت قصه یاسر عرفات دست می‌گذارد؛ اینکه تصمیماتی که عرفات می‌گیرد تا چه اندازه آنها را به وطن‌شان نزدیک و تا چه اندازه دور می‌کند.

* گویا این مستند هنوز رونمایی رسمی و اکران عمومی نشده است و اکران در جشنواره عمار محدود بوده است؛ دلیل این کار چیست؟

ببینید! مستند وداع با اسلحه هنوز برخی کارهای فنی دارد که باید انجام شده و به اتمام برسد و همچنین زمان آن کمی تعدیل شود. ما با صحبت‌هایی که در سفیر داشتیم به این جمع‌بندی رسیدیم که تایم مستند کمی بالاست و شاید در حوصله مخاطب نباشد که مستندی با حدود 100 دقیقه را ببیند. به همین دلیل قرار بر این شد که مستند حدود 15 دقیقه کوتاه شود و ان‌شاءالله در روز قدس که حدود 3 ماه آینده است کارهای مستند به اتمام برسد و این مستند به صورت رسمی اکران عمومی و رونمایی شود و بتوانیم به مناسبت روز قدس در دانشگاه‌ها و مراکز فرهنگی این مستند را به صورت انبوه عرضه و اکران کنیم. در واقع اکران جشنواره عمار تستی برای این بود که بدانیم نظر مخاطبان درباره مستند چیست و مستند را چگونه ارزیابی می‌کنند و نسخه نهایی را به امید خدا نهایتا تا 3 ماه آینده به مخاطبان عرضه خواهیم کرد.