زهرا فریدزادگان: لایحه بودجه 1402 در آخرین روزهای دی‌ماه از سوی رئیس‌جمهوری تقدیم مجلس شد تا بر اساس مواد و تبصره‌های مرقوم در لایحه، هزینه‌ها، مخارج و مصارف کشور در سال 1402 تعیین و بر اساس آن برنامه‌ریزی شود. طبق روال هر ساله، نمایندگان مجلس از زمان چاپ و توزیع لایحه بودجه سالانه کل کشور و پیوست‌ها و سوابق آن تا مدت 10 روز می‌توانند پیشنهادهاى خود را به کمیسیون‌هاى تخصصى مجلس تقدیم کنند. کمیسیون‌هاى تخصصى نیز موظفند حداکثر تا 15 روز پس از چاپ و توزیع لایحه، گزارش خود را به کمیسیون تلفیق ارائه دهند. پس از آن، کمیسیون تلفیق تشکیل می‌شود که موظف است حداکثر ظرف 15 روز پس از پایان مهلت گزارش کمیسیون تخصصی، ضمن رسیدگى به گزارش کمیسیون‌هاى تخصصى، گزارش نهایى خود را تنظیم و به مجلس شوراى اسلامى ارائه دهد. این در حالی است که لایحه بودجه 1402 در جلسه علنی روز یکشنبه دوم بهمن سال جاری با  با 169 رای موافق و 59 رای مخالف در صحن علنی مجلس تصویب شد. پس از آن رئیس‌جمهور طبق آیین‌نامه داخلی مجلس به مدت یک ساعت به دفاع از کلیات لایحه بودجه سال 1402 پرداخت. در نهایت نیز گزارش کمیسیون تلفیق درباره کلیات لایحه بودجه سال 1402 به رأی گذاشته شد که نمایندگان با اکثریت آرا آن را به تصویب رساندند. بر اساس این گزارش، پس از تصویب کلیات، لایحه مجدد برای بررسی جزئیات به کمیسیون تلفیق باز می‌گردد و اعضای کمیسیون 15 روز فرصت دارند جزئیات آن را بررسی و گزارش خود را جهت بررسی در جلسه علنی تقدیم هیات رئیسه کنند.

* تصویب کلیات بودجه 1402 

طی یکی، دو روز گذشته سخنگوی کمیسیون تلفیق بودجه جزئیات گزارش کمیسیون متبوعش درباره لایحه بودجه سال ۱۴۰۲ را تشریح کرد. محمدمهدی مفتح، سخنگوی کمیسیون برنامه، بودجه و محاسبات مجلس شورای اسلامی در تشریح جزئیات کلیات لایحه بودجه گفت: رقم کلی بودجه سال 1402 به میزان 5109 هزار میلیارد تومان در نظر گرفته شده است که 3097 هزار میلیارد تومان (حدود 60 درصد) بودجه مربوط به گردش مالی شرکت‌های دولتی و بانک‌ها بوده که نسبت به سال گذشته 38 درصد افزایش داشته است. همچنین مبلغ 2164 هزار میلیارد تومان (حدود 40 درصد) بودجه نیز مربوط به بودجه عمومی دولت بوده که در مقایسه با سال گذشته حدود 43 درصد افزایش یافته که بخشی از این رشد به دلیل انتقال مصارف هدفمندی به سقف بودجه عمومی است. علاوه بر این کسری تراز عملیاتی در سال 1402 حدود 476 هزار میلیارد تومان است که مبلغ 384 هزار میلیارد تومان از مازاد تراز سرمایه‌ای و مبلغ 93 هزار میلیارد تومان از مازاد تراز مالی پوشش داده شده است.

به این ترتیب در لایحه بودجه سال آینده نیز مطابق رویه گذشته بخش قابل توجهی از اعتبارات هزینه‌ای از محل فروش دارایی و بخشی نیز از محل استقراض تامین شده است.

* موافقان و مخالفان لایحه بودجه

لایحه بودجه هر ساله و پس از تنظیم و تدوین و ارائه آن به مجلس با اظهارنظرهای موافق و مخالفی از سوی کارشناسان مواجه می‌‌شود. در همین راستا  محمدرضا پورابراهیمی، رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس با انتقاد از کلیات لایحه بودجه گفته است: انتظار ما از دولت در ارتباط با بودجه این بود که بتواند لایحه‌ای ارائه کند که آنچه به عنوان اصلاح ساختار مد‌نظر رهبر معظم انقلاب بوده، اجرایی شود، در حالی که آنچه اجرا شده کفایت نمی‌کند و آن نیز دلایلی دارد که باید در اصلاح ساختار بودجه مدنظر قرار گیرد. این در حالی است که رئیس گروه نظام‌های برنامه‌ریزی و بودجه و مدل‌سازی مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری یکی از ویژگی‌های لایحه بودجه را افزایش 40 درصدی درآمدهای مالیاتی دولت می‌داند؛ تا جایی که سهم مالیات از درآمدهای دولت به 85 درصد در سال آینده می‌رسد. در عین حال مقامات دولتی می‌گویند دولت قصد ندارد فشاری بر مالیات‌دهندگان کنونی وارد کند یا نرخ مالیاتی را افزایش دهد، بلکه از طریق شناسایی پایه‌های جدید مالیاتی می‌خواهد درآمد مالیاتی را اضافه کند و همچنین برای تشویق تولیدکننده مالیات شرکت‌های تولیدی را سال آینده نسبت به سال جاری 7 واحد درصد کاهش دهد. همچنین درآمد مالیاتی تا سقف 7 میلیون تومان در ماه یا 84 میلیون تومان در سال معاف از مالیات خواهد بود.

یا برای مثال طبق گفته علی درویشی، پژوهشگر اقتصادی، یکی از ابتکارات لایحه بودجه سال آینده این است که بودجه‌های عمرانی در استان‌ها براساس اقلیم هر استان و توان انجام کار عمرانی پرداخت خواهد شد، به گونه‌ای که در استان‌های سردسیر در ماه‌های گرم بودجه عمرانی بیشتری اختصاص می‌یابد تا طرح‌ها به‌موقع اجرا شده و به بهره‌برداری برسد. همچنین اولویت دولت اتمام طرح‌های با پیشرفت فیزیکی بالا و اولویت‌دار در هر استان است و دولت حتی‌الامکان از شروع طرح‌های جدید جز مواقع اضطراری خودداری می‌کند.

* معیشت مردم در لایحه بودجه

لایحه بودجه هر ساله در حالی تدوین می‌شود که افکار عمومی جامعه در انتظار تغییراتی برای بهبود اوضاع اقتصادی و معیشتی خانوارهاست؛ موضوعی که به نظر می‌رسد در بودجه سال 1402 توجه ویژه‌ای به آن شده و قرار است به موضوع معیشت خانوارها در راستای عدالت‌محوری توجه ویژه‌ای شود. افزایش یارانه‌های نقدی و معیشتی از محل منابع هدفمندی یارانه‌ها و پوشش رایگان بیمه برای ۳ دهک پایین درآمدی از جمله موارد مهم و برجسته در لایحه بودجه سال آینده است. در واقع همزمان با افزایش یارانه نقدی و معیشتی، سهم نهادهای حمایتی، کمیته امداد و سازمان بهزیستی از منابع تبصره ۱۴ کاهش یافته است. در قانون بودجه سال ۱۴۰۱ کل کشور، سهم ۲ نهاد کمیته امداد و سازمان بهزیستی برای اجرای برنامه‌های حمایتی خود شامل کاهش فقر مطلق و پرداخت مستمری به مددجویان از منابع حاصل از هدفمندی یارانه‌ها، بالغ بر ۴۷ هزار میلیارد تومان بود اما این رقم در لایحه بودجه سال آینده با کاهش ۵ درصدی به  ۴۵ هزار میلیارد تومان رسیده است.

دولت در لایحه بودجه 1402 برای سال آینده افزایش میزان یارانه را پیشنهاد کرده است که افزایش یارانه‌ها نیز در سال آینده با توجه به تبصره 14 صورت خواهد گرفت که اعتبار آن از محل فروش فرآورده‌های نفتی خواهد بود. در لایحه بودجه سال آینده در مجموع ۳۱۵ هزار میلیارد تومان برای یارانه نقدی و معیشتی (۳۰۰ و ۴۰۰ هزار تومان) پیش‌بینی شده است. در بند یک تبصره ۱۴ لایحه بودجه پیشنهادی سال آینده آمده است: تمام منابع قانون هدفمندی یارانه‌ها به استثنای عوارض شهرداری‌ها، دهیاری‌ها، حق بیمه مشترکان گاز طبیعی و عوارض گازرسانی و حق بیمه منازل مسکونی به میزان ۶ میلیون و ۵۹۸ هزار و ۴۲۰ میلیارد ریال توسط شرکت‌های تابعه وزارت نفت بابت دریافتی حاصل از فروش داخلی فرآورده‌های نفتی، دریافتی حاصل از فروش صادراتی فرآورده‌های نفتی، دریافتی حاصل از فروش داخلی گاز طبیعی با احتساب عوارض و مالیات ارزش افزوده و دریافتی حاصل از اصلاح نرخ خوراک پتروشیمی‌ها (در سقف ۷۰ هزار ریال به ازای هر مترمکعب) و اضافه شدن ۱۰ واحد درصد به نسبت نرخ سوخت صنایع به خوراک پتروشیمی‌ها به حساب سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها نزد خزانه‌داری کل کشور واریز می‌شود.

* منابع یارانه معیشتی

بر اساس تبصره ۱۴، سازمان هدفمندی موظف است۶۹۰ هزار میلیارد ریال از این منابع را بابت یارانه دارو، ۳ میلیون و ۱۵۰ هزار میلیارد ریال را برای یارانه نقدی و معیشتی، ۴۵۰ هزار میلیارد ریال را بابت مستمری خانوارهای تحت پوشش کمیته امداد و سازمان بهزیستی، ۵۶۰ هزار میلیارد ریال را بابت یارانه نان، یک میلیون و ۲۶۳ هزار و ۱۳۰ میلیارد ریال را بابت هزینه تولید، انتقال، توزیع و فروش و بازپرداخت تعهدات و ۴۸۵ هزار و ۲۹۰ میلیارد ریال را بابت عوارض و مالیات بر ارزش افزوده فرآورده‌های نفتی و گاز طبیعی و تعهدات استفاده کند.

مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی که به تازگی و با عنوان «بررسی لایحه بودجه 1402» منتشر کرده، به این موضوع پرداخته است که یکی از محورهایی که در قوانین بودجه سالانه با کم‌برآوردی منابع همراه بوده و کسری آن از بانک مرکزی و نظام بانکی تأمین شده بار مالی خرید تضمینی گندم و یارانه نان است. در قانون بودجه سال 1401 اعتبارات پیش‌بینی‌شده برای این موضوع در مصارف هدفمندی 71 هزار میلیارد تومان بوده که در عملکرد 9 ماهه 52 هزار میلیارد تومان آن پرداخت شده است؛ این در حالی است که برآورد اعتبارات مورد نیاز برای این بخش، بیش از 100 هزار میلیارد تومان است. سال 1402 نیز برآورد اعتبار مورد نیاز در این بخش، بیش از140 هزار میلیارد تومان است که در مصارف هدفمندی 56 هزار میلیارد تومان برای آن به صورت مستقیم اختصاص یافته است. در کنار این اعتبار در احکام تبصره «14» 48 هزار میلیارد تومان اعتبار مربوط به ردیف در نظر گرفته شده برای مالیات و عوارض گاز و فرآورده‌های نفتی که در منابع عمومی و بودجه شهرداری‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد نیز مجددا به یارانه نان و خرید تضمینی گندم اختصاص داده شده است. 

* دارو و درمان در بودجه

هزینه‌های درمان نیز همواره یکی از چالش‌ها و دغدغه‌های اقشار و دهک‌های کم‌‌درآمد در کشور بوده است. این امر موجب شده تا دولت در لایحه بودجه سال 1402 موضوع بیمه ۳ دهک پایین درآمدی را مورد توجه قرار دهد. بر این اساس، عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس شورای اسلامی با اشاره به ویژگی‌های لایحه بودجه ۱۴۰۲ گفته است طبق لایحه بودجه سال آینده ۳ دهک پایین جامعه، خدمات درمانی را به صورت رایگان دریافت خواهند کرد.

بر اساس لایحه بودجه ۱۴۰۲، بودجه کلی وزارت بهداشت به عنوان دومین وزارتخانه بزرگ دولت ۲۷۳ هزار میلیارد تومان خواهد بود که نسبت به سال گذشته ۲۹ درصد رشد داشته است. سیدجلیل میرمحمدی در گفت‌وگو با تسنیم با اشاره به بودجه 273 هزار میلیارد تومانی وزارت بهداشت در لایحه 1402 اظهار کرد: بودجه حوزه سلامت نسبت به سال گذشته 29 درصد رشد داشته است. این در حالی است که عضو کمیسیون تلفیق بودجه ۱۴۰۲ با اشاره به رشد ۲۹ درصدی بودجه وزارت بهداشت در سال آینده، نسبت به پایین بودن بودجه درنظر گرفته شده به عنوان یارانه دارو، ابراز نگرانی کرده و گفته است: ۲‌ نگرانی نسبت به بودجه حوزه سلامت در لایحه بودجه 1402 وجود دارد؛ اول آنکه بودجه‌ای که به عنوان یارانه دارو در نظر گرفته شده، به طور قابل توجهی کم و معادل 69 هزار میلیارد تومان است. حداقل بودجه مورد نیاز برای یارانه دارو، 90 هزار میلیارد تومان است و اگر بخواهیم بودجه مناسبی برای این امر در نظر بگیریم نیاز به 110 هزار میلیارد تومان یارانه برای دارو وجود دارد. دوم آنکه بر اساس قانون، 10 درصد بودجه هدفمندی یارانه‌ها باید در اختیار حوزه سلامت قرار گیرد و بخشی از این بودجه، جهت تامین هزینه‌های درمان و داروهای بیماران صعب‌العلاج و خاص است و آنچه در لایحه شاهد آن بودیم، این بود که عنوان آن تغییر کرده است و ظاهراً این 10 درصد برای یارانه دارو در نظر گرفته شده است.

در بخشی از تبصره ۱۷ که با عنوان «رفاه و سلامت» توضیح داده شده، اعلام شده است که دانشگاه‌های علوم پزشکی و بیمارستان‌های تحت پوشش این دانشگاه‌ها موظفند مبالغ حاصل از فروش دارو، لوازم و تجهیزات و ملزومات پزشکی را منحصراً جهت بازپرداخت هزینه‌های تأمین و تدارک دارو، تجهیزات و ملزومات پزشکی به داروخانه‌ها و شرکت‌های پخش تأمین‌کننده، پرداخت کنند و سازمان‌های بیمه‌ای مکلفند هزینه دارو و تجهیزات و ملزومات پزشکی را به حساب جداگانه‌ای که دانشگاه اعلام می‌کند، واریز کنند. همچنین در این بند ذکر شده که تخلف از اجرای این بند در حکم تصرف غیرقانونی در وجوه اموال دولتی تلقی می‌شود. نحوه هزینه‌کرد موجودی حساب‌های مذکور از مفاد مندرج در ماده «۱» قانون احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور مستثنا است.

* حداقل دریافتی دولتی‌ها ۷ میلیون تومان

بر اساس پیش‌بینی انجام‌شده در لایحه بودجه سال آینده، متوسط افزایش حقوق کارکنان ۲۰ درصد تعیین شده است. آنچه دولت در لایحه بودجه سال ۱۴۰۲ برای حقوق کارکنان پیش‌بینی کرده، نشان می‌دهد افزایش پلکانی حقوق در دستور کار قرار دارد و متوسط ۲۰ درصد است به طوری که برای طبقات پایین‌تر از این رقم بیشتر افزایش پیدا خواهد کرد. در تبصره ۱۲ لایحه بودجه سال ۱۴۰۲ آمده است ضریب حقوق گروه‌های مختلف حقوق‌بگیر به میزان متوسط ۲۰ درصد بر اساس آخرین حکم کارگزینی به گونه‌ای افزایش یابد که مجموع حکم کارگزینی برای کارکنان رسمی و پیمانی و مبلغ قرارداد منعقده ماهانه برای کارکنان قرارداد کار معین (مشخص) و کارکنان طرح خدمت پزشکان و پیراپزشکان در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به نسبت مدت کارکرد از ۷۰ میلیون ریال (7 میلیون تومان) کمتر نباشد. 

* حقوق‌ تا ۷ میلیون از مالیات معاف شد

در لایحه بودجه سال آینده، معافیت مالیاتی حقوق تا 7 میلیون تومان (درآمد سالانه ۸۴ میلیون تومان) تعیین شده است.  بر اساس بند «و» تبصره ۱۲ حقوق و دستمزد لایحه بودجه سال آینده، در سال ۱۴۰۲ سقف معافیت مالیاتی و نرخ مالیات بر مجموع درآمد اشخاص حقیقی که تحت عناوینی از قبیل حقوق و مزایا (به استثنای عیدی)، مقرری یا مزد، حق شغل، حق شاغل، فوق‌العاده‌ها، اضافه کار، حق‌الزحمه، حق مشاوره، حق حضور در جلسات، پاداش، حق‌التدریس، حق‌التحقیق، حق پژوهش و کارانه اعم از مستمر یا غیرمستمر که به صورت نقدی و غیرنقدی از یک یا چند منبع در بخش دولتی یا غیر دولتی تحصیل می‌کنند که از کارفرمای اصلی یا غیر اصلی است، طبق موضوع ماده ۸۴ قانون مالیات‌های مستقیم معادل ۸۴ میلیون تومان تعیین شده است. بر این اساس، درآمدهای بالای ۸۴ میلیون تومان به صورت پلکانی باید مالیات بپردازند.