گروه اقتصادی: از دیروز ۲ سیاست جدید ارزی در کشور اجرایی شد؛ ابتدا سقف فروش ارز توسط صرافی‌ها برای هر کد ملی به ۵۰۰۰ یورو افزایش یافت و از سوی دیگر از سامانه «ناخدا» که تامین‌کننده نیازهای خرد اما واقعی ارز در کشور است، رونمایی شد. همین ۲ اتفاق کافی بود تا روند رشد هیجانی قیمت ارز متوقف شود و قیمت دلار در بازار آزاد از کانال ۴۵ هزار تومان به کانال ۴۳ هزار تومان بازگردد. البته باز هم قیمت دلار نسبت به واقعیت‌های اقتصادی کشور بالاتر است و انتظار می‌رود روند نزولی ادامه‌دار باشد.

لفظ فروش زیاد شد؛ این حال و روز بازار ارز پس از صحبت‌های رئیس کل بانک مرکزی مبنی بر نرخ‌سازی توسط بانک مرکزی در بازار آزاد است. مجموعه این سیاست‌های‌ ارزی باعث شده تا فضای بازار ارز با ترس از ریزش قیمت‌ها مواجه شود و در نتیجه بسیاری از نوسان‌گیران و دلالان ارزی، در موقعیت فروش قرار بگیرند. این در شرایطی است که صبح دیروز محمدرضا فرزین، رئیس کل بانک مرکزی در صفحه شخصی خود در توئیتر اعلام کرد: «از امروز، بانک مرکزی و صرافی‌ها، اقدام‌های مشترکی در احیای ثبات اقتصادی در کشور انجام می‌دهند. بانک مرکزی از این پس به بازار آزاد ورود خواهد کرد و نرخ‌ساز خواهد بود». 

بانک مرکزی با مدیریت جدید تلاش دارد سیاست‌های جدید ارزی خود را با محوریت ثبات شاخص ارزی در سامانه نیما و تأمین نیاز‌های ارزی متقاضیان در بازار مبادله‌ای، اجرایی کند؛ هدف‌گذاری مهمی که در گام نخست به ثبات نرخ نیمایی دلار در میانگین ۲۸۵۰۰ تومان و توجه به افزایش سقف عرضه ارز در صرافی‌ها منجر شده است. 

* تأمین همه نیاز‌های ارزی مردم

در این راستا، یکشنبه شب رئیس کل بانک مرکزی در گفت‌وگوی ویژه خبری شبکه یک سیما اظهار داشت: صرافی‌ها را آزاد کرده‌ایم که بتوانند خرید و فروش کنند و در حالی که قبلا تا ۲۰۰۰ یورو می‌توانستند به افراد بفروشند، اکنون این رقم را به ۵ هزار یورو افزایش داده‌ایم. فرزین تاکید کرد: اگر صرافی‌ها کسری داشتند، ما در بانک مرکزی آن را تأمین خواهیم کرد. رئیس کل بانک مرکزی همچنین در پاسخ به کسانی که فکر می‌کنند بانک مرکزی قادر به تأمین اسکناس بازار نیست، گفت: ما در بانک مرکزی با راه‌اندازی سامانه ناخدا، همه نیاز‌ها را بر اساس مستندات تأمین خواهیم کرد.  صحبت‌های عالی‌ترین مقام پولی و ارزی کشور باعث شد روز گذشته بازار ارز عقب‌نشینی کند، زیرا از یک سو بازارساز اجازه افزایش ۲.۵ برابری عرضه اسکناس در صرافی‌ها را (۵۰۰۰ اسکناس یورو) به اشخاص حقیقی و حقوقی از روز سه‌شنبه (چهارم بهمن‌ماه) صادر کرد و از سوی دیگر رئیس کل بانک مرکزی به صراحت از ورود بانک مرکزی به بازار آزاد ارز در جهت نرخ‌سازی خبر داد؛ اقدامی که به خروج سفته‌بازان و نوسان‌گیران از بازار غیررسمی و آزاد منجر شد.  در این میان اشاره فرزین به راه‌اندازی بازار مبادله ارز و طلا تا ۲ هفته آینده نیز خبری بود که نشان‌دهنده برنامه‌ریزی بانک مرکزی برای مدیریت بازار ارز است. به گفته رئیس کل بانک مرکزی، «در این بازار نه‌تنها اسکناس‌های فعلی عرضه می‌شود بلکه از طریق سامانه «ناخدا» تأمین نیاز‌های ارزی نیز انجام خواهد شد، مثلا افرادی که فرزند آنها خارج از کشور دانشجو است، افرادی که بیماری در خارج کشور دارند، آژانس‌های گردشگری و سایر موارد نیاز‌های ارزی خود را در این بازار که نرخ و تابلو مخصوص به خود را خواهد داشت، تأمین خواهند کرد. فرزین تاکید کرد که تخصیص ارز به این گروه‌ها بر اساس مستندات ارائه‌شده خواهد بود».

* آزادسازی دارایی‌های ارزی مسدودشده

روز دوشنبه نیز محمد مخبر، معاون اول رئیس‌جمهور در آیین تجلیل از فعالان پیشتاز اقتصاد ایران اظهار داشت: امروز دشمنان با تمام توان خود برای ضربه زدن به اقتصاد کشور بسیج شده‌اند و در همین چند روز گذشته با وجود اینکه چند میلیارد دلار از دارایی‌های ارزی مسدودشده کشور آزاد شده و در چرخه اقتصاد قرار گرفته و به‌رغم آنکه کل نیاز‌های ارزی کشور از طریق سامانه نیما با قیمت ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومان تأمین می‌شود، اما شاهد نوسانات نرخ ارز و افزایش قیمت‌ها در بازار آزاد هستیم که دلیل آن نه معاملات واقعی بلکه همین فضاسازی‌های رسانه‌ای و روانی دشمن است که موجب هراس‌افکنی در میان مردم و بخش خصوصی شده است. 

* کاهش تقاضا و افزایش عرضه ارز در بازار آزاد

مسلما با توجه به تجربه سال‌های اخیر در حوزه فراز و فرود نرخ ارز، پیش‌بینی تکرار این تجربه و ریزش قیمت‌ها در بازار ارز دور از دسترس نیست؛ هرچند در معاملات دیروز نیز این پیش‌بینی تا حدودی محقق شده و قیمت دلار در بازار آزاد با کاهش قابل توجه و نزدیک شدن به نرخ صرافی‌ها، مواجه شده است. این در حالی است که مشاهدات میدانی از بازار ارز در محدوده میدان فردوسی، بیانگر کاهش تقاضا و افزایش عرضه ارز بویژه دلار است، روندی که باعث شده بسیاری از افراد که طی هفته گذشته و در فضای هیجانی به خرید ارز اقدام کرده بودند، به یکباره با زیان مواجه شوند و در صف فروش قرار بگیرند. به گفته فعالان بازار ارز، بازارساز با توانایی قابل توجه در عرضه ارز، خیال متقاضیان خرید ارز از شبکه صرافی‌های مجاز را راحت کرده است و تقاضایی در بازار آزاد شکل نخواهد گرفت. 

* کاهش انتظارات تورمی

کارشناسان ارزی و اقتصادی معتقدند با توجه به سیاست‌های جدید ارزی بانک مرکزی همچون افزایش قابل توجه عرضه اسکناس ارز در صرافی‌ها، تنوع عرضه ارز از یوآن چین تا درهم امارات و آزادسازی منابع ارزی کشورمان در عراق و امارات (همزمان با مذاکرات منطقه‌ای فرزین در هفته‌های اخیر)، انتظارات ارزی کاهش یافته و قیمت ارز چشم‌انداز کاهشی دارد. 

* مشمولان ارز سامانه «ناخدا» چه کسانی هستند؟

سامانه «ناخدا» یا همان سامانه‌ نظام مدیریت خدمات ارز ایران در دسترس قرار گرفته و قرار است ارز خدماتی و غیربازرگانی را که مصارف سی‌وهشتگانه‌ای دارد، تامین کند.

در کنار بازار مبادله ارز و کالا، سامانه نظام مدیریت خدمات ارز ایران با نام اختصاری «ناخدا» از امروز آغاز به کار خواهد کرد تا به غیر از عرضه اسکناس، نیازهای ارزی غیربازرگانی هم که مصارف سی‌وهشتگانه‌ای دارد، تامین شود.

در سامانه «ناخدا» نیازهای ارزی خدماتی و غیربازرگانی که ۳۸ مصداق برای آن در بانک مرکزی تعریف شده است، تامین خواهد شد. محل تامین این ارز، بازار مبادله ارز و طلا خواهد بود و قیمت آن نیز بر مبنای نرخ بازار متشکل ارزی است.

ارز درمانی، ارز ماموریت، امور دانشجویی، فرصت مطالعاتی اعضای هیات علمی و فرصت تحقیقاتی دانشجویان و هزینه‌های درمانی اعضای هیات علمی، حق عضویت و حق ثبت‌نام در سازمان‌ها و مجامع بین‌المللی و محافل علمی و هزینه چاپ مقالات علمی در خارج از کشور، هزینه شرکت در نمایشگاه‌های خارج از کشور، حق‌الوکاله در رابطه با دعاوی خارجی، اصل و سود سرمایه‌گذاری خارجی، هزینه فدراسیون‌های ورزشی و کمیته‌های متولی ورزشی، هزینه دفاتر خارج از کشور، هزینه اجاره و اشتراک شبکه‌های اطلاعاتی (اینترنت، رویترز و...)، هزینه برگزاری همایش‌های بین‌المللی، هزینه انجام آزمایش‌های علمی و فنی، انتشار آگهی در خارج از کشور و دریافت گواهی‌های بین‌المللی (استاندارد، کیفیت و...)، هزینه خرید امتیاز پخش فیلم و دریافت‌های ماهواره‌ای و ارتباطی، هزینه‌های شرکت‌های بیمه ایرانی، هزینه اعزام زائران به عمره مفرده و عتبات عالیات (عراق)، هزینه ثبت‌نام جهت شرکت در آزمون‌های بین‌المللی از جمله TOEFL، GRE، IELTS و... که توسط سازمان سنجش آموزش کشور در داخل کشور برگزار می‌شود، بخشی از مصارف خدماتی ارز است.

از دیگر مصارف غیربازرگانی یا خدماتی ارز که در مجموعه مقررات ارزی بانک مرکزی به آن اشاره شده، ارز مسافرتی، هزینه‌های شرکت هواپیمایی ایرانی اعم از دولتی و غیردولتی، حق بیمه هواپیما و کشتی، حق بیمه هواپیما و کشتی، حق بیمه هواپیما و کشتی، درآمدهای ریالی شرکت‌های هواپیمایی خارجی، درآمدهای ریالی شرکت‌های هواپیمایی خارجی، درآمدهای ریالی شرکت‌های هواپیمایی خارجی، هزینه شرکت در دوره‌های آموزشی و پژوهشی خارج از کشور و دوره‌های آموزشی داخل کشور، هزینه ثبت‌نام شرکت در امتحانات علمی و تخصصی داخل و خارج از کشور، حمل جنازه، حق استفاده از واگن‌ها، مطالبات راه‌آهن سایر کشورها، تنخواه بازرسی و پرداخت ضروری ناشی از قراردادهای چندجانبه، تبدیل موجودی حساب‌های ریالی افراد غیرمقیم در داخل کشور، هزینه‌های دفاتر نمایندگی خارجی در ایران، خدمات کنسولی سفارتخانه‌های خارجی داخل کشور و نمایندگی‌های دیپلماتیک مقیم ایران، هزینه شرکت‌های خدمات مسافرتی و گردشگری،  تبدیل دارایی‌های ریالی مأموران نمایندگی‌های خارجی سفارتخانه‌ها و کنسولگری‌های کشورهای خارجی، هزینه صندوق ضمانت صادرات ایران، هزینه‌های حمل، ترانزیت و توزیع محموله‌های پستی بین‌المللی، تبدیل مجدد ریال‌های اضافی اتباع خارجی به ارز و ترتیبات نحوه تأمین ارز بابت مصارف ارزی خدماتی مرتبط با تسهیلات ارزی است. البته هر کدام از این مصارف برای تامین باید شرایطی داشته باشد و به تاییدیه‌ها و وثایقی نیاز دارد.

* عمق بازارسازی بانک مرکزی چقدر است؟

شواهد گویای آن است که بانک مرکزی دست بالا و پر را در بازار ارز دارد. پیام ۲ برابر شدن و افزایش بیش از 100‌درصدی سقف دلار سهمیه‌ای آن است که بانک مرکزی توان تامین ارز را به شکل اسکناس در هر میزانی دارد، با این وجود ترجیح می‌دهد اقدام به ارزپاشی در بازار نکند. البته با راه‌اندازی بازار مبادله‌ای در نیمه بهمن که در آن تمام نیازهای متعارف و واقعی ارز کشور شناسایی شده، می‌توان امیدوار به عقب‌نشینی قیمت ارز بود.  

* سقف مبادله ارز در نیما شکسته شد

فارغ از بازار اسکناس ارز، در زمینه حواله و در سامانه نیما هم شرایط برای بانک مرکزی برای مدیریت بازار باز است. شنبه هفته جاری مجموع ارز معامله شده در سامانه نیما به 511 میلیون دلار رسید که این میزان، بیشترین حجم معامله روزانه انجام‌شده در این سامانه است. بر این اساس، مجموع عرضه ارز در سامانه نیما (حواله) شنبه معادل 594 میلیون دلار و مجموع ارز معامله شده در این سامانه در روز مورد اشاره معادل 511 میلیون دلار بوده است. پس از مذاکرات پولی و بانکی موفق با مقامات بانکی عراق، گشایش‌های ارزی جدیدی برای ارز در سامانه نیما صورت گرفت به طوری که بعد از وقفه‌ یک ساله مبلغ 300 میلیون یورو از محل منابع بانک مرکزی کشورمان در عراق در سامانه نیما عرضه و کل آن بلافاصله به فروش رفت. این فرآیند در روزهای آتی نیز تداوم خواهد داشت.

* تراز تجاری مثبت ایران

یکی از اصلی‌ترین عوامل تاثیرگذار بر قیمت ارز و دارایی‌های ارزی، تراز تجاری است. این یعنی اگر تراز تجاری کشور منفی باشد پیش‌بینی  روند افزایشی نرخ ارز بدیهی است اما زمانی که تراز تجاری مثبت باشد نشان‌دهنده ثبات دارایی‌های ارزی و قدرت عمل بانک مرکزی در بازار است.

بر این اساس، مجموع مبادلات بازرگانی کشور از ابتدای امسال تا دهم دی‌ماه افزایش صادرات و کاهش واردات کالاهای غیرنفتی نسبت به همین بازه زمانی در سال گذشته را نشان می‌دهد. 

از ابتدای فروردین تا ۱۰ دی‌ماه سال ۱۴۰۱ میزان صادرات قطعی کالاهای غیرنفتی کشور (به استثنای نفت خام، نفت کوره و نفت سفید و همچنین بدون صادرات از محل تجارت چمدانی) بالغ بر ۹۷ هزار و ۸۴۳ تن و به ارزش ۴۴ میلیارد و ۸۷ میلیون دلار معادل ۱۵۵۹ هزار میلیارد تومان بوده است که در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته افزایش 2.86 درصدی در وزن و 19.06 درصدی در ارزش دلاری داشته است. در این بازه زمانی متوسط ارزش گمرکی هر تن کالای صادراتی ۴۴۰ دلار بوده که نسبت به ۳۸۰ دلار قیمت هر تن کالای صادراتی در بازه زمانی مشابه سال گذشته، 15.75 درصد رشد داشته است.

همچنین میزان واردات کشور در همین مدت زمان با کاهش 10.06 درصدی در وزن و افزایش 14.74 درصدی در ارزش دلاری در مقایسه با مدت مشابه سال ۱۴۰۰ به ارقام ۲۸ هزار و ۱۸۰ تن و ۴۴ میلیارد و ۳۳۷ میلیون دلار معادل بیش از ۹۱۳ هزار میلیارد تومان رسیده است. در این مدت متوسط ارزش گمرکی هر تن کالای وارداتی ۱,۵۷۳ دلار بوده که نسبت به ۱,233 دلار در هر تن سال گذشته رشد 27.57 درصدی را نشان می‌دهد.

تراز تجاری ایران بدون در نظر گرفتن صادرات نفت مثبت است. مسلما اگر درآمدهای نفتی را نیز در نظر بگیریم می‌توان گفت کشورمان از نظر منابع ارزی هیچ محدودیتی ندارد.