با در نظر گرفتن عدد 200 هزار میلیارد تومان برای تسهیلات تکلیفی سال آینده در لایحه بودجه و پیش‌بینی پرداخت ۶۳۰ هزار میلیارد تومان تسهیلات توسط بانک‌ها در سال 1402، تسهیلات تکلیفی فقط 3‌درصد کل تسهیلات پرداختی نظام بانکی خواهد بود.

مساله تسهیلات تکلیفی مدتی است به یکی از مهم‌ترین محل‌های نزاع میان نظام بانکی و سایر بخش‌های اقتصادی تبدیل شده است.

از نگاه نهادهای قانون‌گذاری در کشور از جمله مجلس شورای اسلامی، نظام بانکی به دلیل داشتن مجوز ارزنده بانک به عنوان یک مجموعه دارای پتانسیل افزایش نقدینگی باید بهای داشتن این مجوز را بپردازد و تسهیلات خود را در قالب بخش تولید، همچنین حل مسائل کشور به کار ببندد. از سوی دیگر بانک‌ها نیز به هیچ عنوان حاضر به پرداخت تسهیلات تکلیفی از سوی سایر نهادها نیستند و در قالب یک بروکراسی بسیار پیچیده همه توان خود را به کار می‌بندند تا از پرداخت تسهیلات تکلیفی سر باز بزنند.

بررسی لایحه بودجه سال 1402 نیز بیانگر آن است که دولت در مساله تسهیلات تکلیفی تقاضای نظام بانکی را مورد توجه قرار داده‌ است. در این رابطه، مطابق جزئیات تبصره 16 لایحه بودجه سال 1401، تسهیلات تکلیفی نظام بانکی با 9شرط پرداخت می‌شود.

این 9 شرط شامل مواردی از جمله کنترل تورم، جلوگیری از رشد نقدینگی، جلوگیری از رشد ترازنامه بانک‌ها تا سقف 200 هزار میلیارد تومان به جز بانک‌های قرض‌الحسنه، در قالب بخشی از سپرده‌های جاری، بر اساس توان تسهیلات‌دهی بانک عامل، به تشخیص شورای پول و اعتبار و پس از کسر سپرده‌قانون پرداخت خواهد شد.

* تسهیلات تکلیفی کمتر از 3 درصد کل تسهیلات پرداختی نظام بانکی

طبق اعلام بانک مرکزی در ۶ ماه‌ نخست سال ۱۴۰۱، میزان ۱۹۵۴ هزار میلیارد تومان تسهیلات‌ پرداخت شده‌ است. این در حالی است که در مدت مشابه سال گذشته، ۱۲۴۱ هزار میلیارد تومان تسهیلات‌ پرداخت شده‌ بود. به عبارت دیگر، تسهیلات پرداختی توسط نظام بانکی در نیمه نخست سال ۱۴۰۱ به میزان ۵۷ درصد بیشتر از مدت مشابه سال گذشته است. در صورتی که تسهیلات پرداختی نظام بانکی به افراد مختلف با همین نرخ رشد کند، پیش‌بینی می‌شود تسهیلات پرداختی در انتهای سال از عدد عجیب و عظیم ۴۶۰۰ هزار میلیارد تومان عبور کند.

با وجود اینکه یکی از وعده‌های دولت سیزدهم اصلاح نظام بانکی به نفع تولید و مردم بود، این موضوع همچنان در این دولت مغفول است؛ ۴۶۰۰ هزار میلیارد تومان تسهیلات اگر به درستی هدایت می‌شد و به تولید واقعی می‌رسید، می‌توانست تحولی در اقتصاد کشور و اشتغال ایجاد کند.

از سوی دیگر پیش‌بینی می‌شود تسهیلات پرداختی نظام بانکی در سال 1402 از عدد 4600 هزار میلیارد تومان هم فراتر رود و با در نظر گرفتن ضریب رشد بین سال 1401 و سال 1399 به رقم‌ 6300 هزار میلیارد تومان برسد.

بر این مبنا، در صورت تحقق پیش‌بینی صورت گرفته یعنی پرداخت 6300 هزار میلیارد تومان تسهیلات در سال 1402، همچنین در نظر گرفتن سقف 200 هزار میلیارد تومانی تسهیلات تکلیفی لایحه بودجه 1402، فقط 3 درصد از تسهیلات بانکی به تسهیلات تکلیفی از جمله وام موضوع قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت، قانون ساماندهی و حمایت از مشاغل خانگی، قوانین مربط به ایثارگران، قانون جهش تولید مسکن، قانون جهش تولید دانش بنیان و تسهیلات قرض‌الحسنه پرداخت می‌شود.

از سوی دیگر 97 درصد از تسهیلات پرداختی نظام بانکی با اختیار کامل هیات‌مدیره بانک‌های کشور است‌.

* بانک‌ها از مفهوم «مالایطاق» سوءاستفاده کردند

در همین راستا حمید بهزادی‌فر، کارشناس اقتصاد گفت:‌ واژه مالایطاق که برخی بانک‌ها در موضوع تسهیلات به کار می‌برند باید برای دوستان به طور دقیق ترجمه شود. آنچه ما در فرهنگ‌های واژگان فارسی دیدیم، معنای مالایطاق، به مفهوم آنچه فراتر از توان و طاقت آدمی است، ترجمه شده است اما بانک‌ها از این کلیدواژه سوءاستفاده کردند.

کارشناس اقتصاد گفت:‌ اگر نمایندگان مجلس شورای اسلامی، تسهیلات تکلیفی نظام بانکی در تبصره 16 را 3 برابر هم کنند، این تسهیلات از مجموع وام پرداختی نظام بانکی به 600 هزار میلیارد تومان می‌رسد که معادل 9 درصد از کل تسهیلات پرداختی است. وی افزود:‌ این یعنی 91 درصد تسهیلات پرداختی نظام بانکی با انگیزه و اختیار هیات‌مدیره بانک‌ها پرداخت می‌شود، حالا سوال اینجاست که آیا این میزان اختیار  به معنای رعایت نکردن حد مالایطاق است یا خیر.

بهزادی گفت: متاسفانه نظام بانکی با طراحی بروکراسی بسیار پیچیده پس از اینکه از سوی همه نهادهای سیاست‌گذاری مکلف به پرداخت وام شد، تمامی تلاش خود را برای پرداخت نکردن این تسهیلات به کار می‌بندد.