* خانم دکتر ملکی! شما تاثیر انقلاب اسلامی بر وضعیت زنان ایران را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ ما طی این سال‌ها در مقایسه با سال‌های پیش از انقلاب چقدر پیش رفته‌ایم؟

به نظر من تغییراتی که انقلاب اسلامی در وضعیت زنان ایران ایجاد کرد اصلا قابل مقایسه با وضعیت پیش از آن نیست. ما جهش ویژه‌ای را در نگاه به زن و جایگاه زن در سال‌های پس از انقلاب اسلامی شاهد بودیم. 

عده‌ای متاسفانه بر مبنای داده‌های غلط و عوامانه این جهش‌های 44 ساله را نمی‌بینند اما این نوع نگاه قطعا مبنای علمی و پژوهشی ندارد و بیشتر به نگاه‌های کوچه بازاری شباهت دارد. اگر بخواهیم یک نگاه درست و تحلیل واقع‌بینانه از خدمات انقلاب به زنان داشته باشیم، کافی است آمار زنان موفق در عرصه‌های گوناگون پزشکی، مهندسی، جراحی، علوم انسانی و... را با قبل مقایسه کنیم؛ نه‌تنها در عرصه‌های علمی و شغلی، بلکه زن خانه‌دار هم کیفیت همسرداری و فرزندداری‌اش با گذشته تغییرات جدی کرده است. آموزش‌های مهمی که توسط رسانه‌های گروهی، مدارس، فرهنگسراها، سراهای محله‌ و... به زنان خانه‌دار ارائه شده، کیفیت مدیریت زنان خانه‌دار را به طرز چشمگیری افزایش داده است. 

از نظر من مهم‌ترین تغییری که انقلاب اسلامی در وضعیت زنان ایجاد کرد، تغییر در نوع نگاه و زاویه دید به زن بود. 2500 سال تاریخ شاهنشاهی در ایران، جایگاهی برای زن جز یک ابزار جنسی باقی نگذاشته بود. اساسا رژیم شاهنشاهی به خودی خود یک رژیم مردسالار است. زمانی شاه این کشور مدعی بود زنان لیاقت آشپزی را هم ندارند و تنها به عنوان یک کالای جنسی ارزش نگریستن دارند اما انقلاب اسلامی این فضا را شکست. 

شما اگر نگاه کنید، می‌بینید رهبر فقید انقلاب اسلامی چگونه با نگاهی ستایش‌برانگیز و احترام‌آمیز به زن می‌نگریستند. شاید خیلی‌ها خانم مرضیه دباغ را از نزدیک ندیده باشند، من با ایشان معاشرت داشتم، ایشان کوهی بود از صبر و ایستادگی و مقاومت در راه حق. امام چنان به ایشان معتقد بودند که ایشان را به فرماندهی سپاه همدان منصوب کردند. خانم مرضیه دباغ همچنین در ترکیب هیاتی که از سوی حضرت امام برای ابلاغ نامه ایشان به گورباچف فرستاده شدند، حضور داشت، آن هم چه هیاتی؛ هیات ویژه‌ای که حضرت آیت‌الله‌العظمی جوادی‌آملی در آن حضور داشت. حضور خانم مرضیه دباغ در این هیات اوج نگاه حضرت امام به جایگاه زن را نشان می‌دهد. 

انقلاب اسلامی شمه‌ای از آنچه را در دوران ظهور حضرت ولیعصر(عج) اتفاق می‌افتد در پیشگاه چشم جهانیان گذاشت. ما در روایات خوانده‌ایم بیش از 50 تن از یاران خاص امام زمان(عج) از زنان هستند. حضور زنان در حلقه مدیریتی یک انقلاب جهانی، جایگاه ویژه زنان در منظومه دینی را نشان می‌دهد، همان چیزی که در سطوح پایین‌تری از آن انقلاب جهانی، در انقلاب اسلامی آن را مشاهده کردیم. 

* با توصیفاتی که شما از تاثیرات انقلاب اسلامی بر وضعیت زنان ارائه کردید، آیا جایگاه امروز زنان را در عرصه‌های اجتماعی - سیاسی کشور راضی‌کننده می‌دانید؟

به هیچ‌وجه! انقلاب اسلامی بستر استفاده از ظرفیت زنان را ایجاد کرد اما ما هنوز نتوانسته‌ایم همه این ظرفیت را بالفعل کنیم. چشم‌انداز و افق جمهوری اسلامی در حوزه زنان افق بسیار روشنی است، چرا که ما زنان بسیار پویا و قدرتمندی داریم، ما کسانی مثل خانم دکتر سودابه داوران را داریم که جزو 100 دانشمند برتر جهان است و جزو یک درصد دانشمندانی است که بیشترین ارجاعات به مقالات علمی‌شان داده می‌شود. 

با وجود همه این پیشرفت‌ها اما هنوز از همه ظرفیت‌های حوزه زنان استفاده نکرده‌ایم و با خلل و موانعی در این زمینه مواجه هستیم. شما دقت داشته باشید که در رفتار امام و رهبری اعتقاد به جایگاه زن بسیار ویژه است اما متاسفانه این نگاه به آن شکل در بدنه وجود ندارد، چرا؟ چون تغییرات فرهنگی بسیار کند رخ می‌دهد. ما در عرصه حقوق زنان و خانواده نوپا هستیم. 2500 سال زندگی در فرهنگ مردسالار شاهنشاهی به این سادگی‌ها از بین نمی‌رود. من گاهی با افسوس بسیار می‌بینم زنانی با ضریب هوشی بالا، با هوش هیجانی بالا، با سواد و علم بالا که می‌توانند به عنوان دیپلمات، سفیر و رایزن فرهنگی مورد استفاده قرار بگیرند اما صرفا به خاطر قالب‌های ذهنی مردانه از این فرصت‌ها محروم می‌شوند. این نگاه در امام و رهبری وجود نداشت و ندارد اما بدنه نتوانسته پایاپای رهبران انقلاب حرکت کند. نگاه‌های جنسیتی در برخی از عرصه‌هایی که اصلا جایی برای این نوع نگاه وجود ندارد، سایه انداخته و باعث شده زنان از رسیدن به برخی امتیازها و فرصت‌هایی که بخوبی می‌توانند در آن نقش ایفا کنند، محروم بمانند. 

* خانم دکتر! اشاره کردید افق زنان در جمهوری اسلامی روشن است، بر چه مبنایی افق وضعیت زنان در جمهوری اسلامی را اینگونه می‌بینید؟

پیش‌بینی من این است که حرکت تشکیلاتی و منسجم زنان ایرانی، از زن نخبه دانشگاهی تا زن کارآفرین و فعال در امور اقتصادی تا زن خانه‌دار و زنی که ممکن است در یک جاهایی کار کند که نامی از او برده نشود، به یک انسجام و اتحاد و هم‌افزایی خواهد رسید و آنها یکدیگر را شناسایی خواهند کرد و در حل مشکلات و مسائل کشور اثرگذار خواهند بود. این نکته‌ای است که به آن بشدت امیدوار هستم چون زنان ایرانی دارند با قدرت رو به جلو حرکت می‌کنند و حقیقتاً هم هیچ کس نمی‌تواند جلودار این حرکت باشد و این جرقه را جمهوری اسلامی روشن کرده است؛ اینکه زن ایرانی فقط نباید به یک سنگر بسنده کند و باید در سنگرهای مختلف فعالیت کند و بتواند در سرنوشت پیشرفت کشور خود دخیل باشد. این را جمهوری اسلامی مشخص کرده و امروز آن حرکت شروع شده؛ اوایل انقلاب حرکت ما بسیار کند بود، جنگ به یکباره شدت گرفت و بعد هم مقداری رخوت اتفاق افتاد اما الان به دلیل تعاملاتی که با دنیا داریم و تغییرات پرسرعت تکنولوژیک که دارد در عالم اتفاق می‌افتد، به همین اندازه سرعت در پیشرفت زنان ایرانی هم وجود دارد. به هر حال خطرات هویتی برای زنان ما زیاد است و دشمنان مترصد این هستند که این هویت را از زن ایرانی بگیرند اما زن ایرانی با آگاهی و ‌شناختی که نسبت به فضای پیرامونی خود دارد و تغییراتی که اتفاق می‌افتد، به نظرم می‌آید که تحلیلش این است که باید بر ۳ ساحت فردی، خانوادگی و اجتماعی موثر باشد و دارد تلاش خود را در این ساحت می‌کند. ما باید ظرفیت‌ها و امکاناتی را فراهم کنیم که زن ایرانی در گردباد این تغییرات سریع و پیچیده تکنولوژیک که رخ می‌دهد، ساحت فردی  و خانوادگی را به فراموشی نسپارد چون به هر حال وقتی بحث سرعت مطرح می‌شود، زن ایرانی هم نمی‌خواهد از دیگران عقب بماند، از زنان سایر کشورهای دنیا نمی‌خواهد عقب بماند، می‌خواهد پیشرفت کند، این پیشرفت‌ها را ممکن است تنها در قالب پیشرفت‌های علمی ببیند و از ساحت فردی و خودمراقبتی و رسیدگی به مراقبت‌های جسمانی و معنوی خود غفلت بورزد یا از ساحت خانوادگی ممکن است غافل شود و فقط در ساحت اجتماعی بیاید و اثرگذاری و عاملیت خود را احساس کند. اینجاست که ما باید امکاناتی را فراهم کنیم که او ابتدا در ساحت فردی و پس از آن در ساحت خانوادگی و اجتماعی بتواند موفق باشد. وقتی می‌گویم ساحت خانوادگی یعنی ما اگر یک میدان اجتماعی برای فعالیت زن در نظر گرفتیم و او را تشویق می‌کنیم باید از آن طرف مولفه‌ها و راهبردهایی را در نظر بگیریم که زن ایرانی بتواند در عین اینکه استاد دانشگاه است، ۳ فرزند هم داشته باشد و مرخصی زایمان خوبی داشته باشد، تسهیلات و امکانات برای مراقبت از فرزندان خود داشته باشد، امکانات مادی خوبی داشته باشد. ما نمی‌توانیم از زن ایرانی توقع این را داشته باشیم که در هر ۳ ساحت جلو برود و در هیچ کدام از اینها کوتاهی نداشته باشد بدون اینکه حمایتی را دریافت کند. به هر حال سیاست‌های حمایتی دولت و حاکمیت باید این موضوع را در نظر بگیرید و بتواند از زن مراقبت کند. 

رهبر حکیم انقلاب یک روایتی را از حضرت علی(ع) نقل کردند که «اَلْمَرْأَهُ رَیْحانَهُ وَ لَیْسَتْ بِقَهْرَمانَهٍ»؛ مگر زن قهرمان زندگی شماست که آنقدر از او کار می‌کشید، زن مثل گل است، حال باید ببینیم قوانین اداری ما که بخشی از کارکنان آن را خانم‌ها تشکیل می‌دهند، تناسبی با این گل و ریحانه دارد؟ 

لطیف‌ترین تعبیر را در سال‌های گذشته از رهبر انقلاب شنیدم. زن مثل هوای تازه است و باید او را تنفس کرد. ما واقعاً فکر کرده‌ایم زن هوای تازه است؟ یعنی در داخل خانواده چقدر کرامت زن رعایت می‌شود که حرف از فمینیسم ‌زده نشود، اصلاً دلیل اصلی جریان‌های فمینیستی و رو آوردن زنان به حرکت‌های فمینیستی درک نکردن و عمل نکردن به بحث کرامت زن است و اصیل ندانستن کرامت زن که اسلام به آن اشاره می‌کند. اینها نکاتی است که باید آن را در نظر بگیریم. 

وقتی رهبر بزرگوار انقلاب می‌فرمایند زن هوای تازه است یعنی اگر ما خانواده را به صورت یک سیستم مثل بدن انسان در نظر بگیریم، این سیستم برای زنده ماندن و پویایی و ادامه حیات خود به اکسیژن نیاز دارد که تنفس کند. زن یک خانواده وقتی دل‌مرده باشد و بانشاط نباشد و حالش خوب نباشد، یعنی هوای تازه‌ای وجود ندارد که خانواده آن را تنفس کند. بشدت این نگاه دقیق است، یعنی رهبر انقلاب خانواده را به منزله یک سیستم در نظر گرفتند؛ خانواده‌ای که رکن جامعه است و زنده بودن جامعه به خانواده است و ایشان فرمودند زنده بودن خانواده، به زنده بودن زن وابسته است چون زن هوای تازه است  و اگر اقتضائات و شرایط جسمانی و روانی زن در نظر گرفته نشود،  در سیستم اداری و خانوادگی ما این هوای تازه وجود نخواهد داشت و طبیعتا خانواده دچار تزلزل و از هم پاشیدگی خواهد شد. 

من انسان امیدواری هستم. من معتقدم زنان ما اغلب مثل رود هستند، رود جریان دارد و یک جا هم مانع او شوند، مسیر حرکتش را عوض می‌کند و از جای دیگر سر در می‌آورد. زن در ذات و فطرت خود اهل زایش و زندگی خلق کردن است، هر جا زن وجود دارد، زندگی وجود دارد چون مسیر ورود انسان به عالم هستی، زن است. ما باید زن را متوجه کنیم که تو مجرای ورود انسان به عالم هستی و از تو مقدس‌تر و پاک‌تر در این عالم وجود ندارد که خداوند تو را انتخاب کرده است. زن اگر متوجه باشد که چنین جایگاهی در عالم هستی دارد، با اشتیاق فرزند می‌آورد. ما چه نگاهی در زن ایجاد کردیم نسبت به فرزندآوری که امروز وضعیت این چنین شده؟ دستگاه اکسیژن خانواده زن است، قطع شود خانواده می‌میرد. ما نتوانستیم زنان را بانشاط تربیت کنیم و به همین خاطر پایداری خانواده با مشکل مواجه شده چون قوانین ما به نفع زن نیست. اینها مسائلی است که باید درباره آنها صحبت کنیم اما من امیدوار هستم و می‌گویم زنان هر جا که باشند مثل رود در جریان خواهند بود و زندگی را خلق خواهند کرد به شرط اینکه هوای آنها را داشته باشیم که این مساله مقداری به سرشت و ویژگی آدم‌ها هم بستگی دارد. 

***