گروه بین‌الملل: دیروز سلسله‌ای از زلزله‌های قدرتمند، ویرانی‌ها و تلفات بزرگی در مناطق همجوار ترکیه و سوریه نزدیک سواحل شمال شرق دریای مدیترانه بر جا گذاشت. گفته می‌شود این بزرگ‌ترین سانحه طبیعی از نوع زمین‌لرزه است که طی 80 سال اخیر در فلات آناتولی و طی 27 سال اخیر در شامات حادث شده است. تلفات در هر ۲ سوی شمالی و جنوبی مرز ۲ کشور تا لحظه درج خبر، در ترکیه به 1651 کشته و 11119 مصدوم و در سوریه به 960 کشته و ۲۴۲۶ مصدوم رسیده بود. هر چند به نظر می‌رسد به خاطر حجم و گستردگی ویرانی مناطق مسکونی در استان‌های غازی عینتاب، شانلی اورفا و حاتای بویژه شهر اسکندرون در جنوب ترکیه و استان‌های حلب، حماه، ادلب و لاذقیه در شمال سوریه، این آمار طی روزهای آینده به شکل قابل توجهی افزایش یابد.

ویرانگری این سانحه طبیعی فقط به شدت بی‌سابقه موج اولیه و اصلی 7.8 ریشتری آن - معادل خطی 12 برابر شدت زلزله بم در سال 1382 و چند هزار برابر زلزله اخیر خوی در ایران – مربوط نمی‌شود، بلکه سلسله‌ای از پس‌لرزه‌ها به قدرت 7.6 و 6.6 ریشتر تا 12 ساعت پس از لرزش اولیه به وقوع پیوستند که باعث ریزش بناهایی شدند که در ابتدا آسیب دیده بودند. بنا به گزارش رسانه‌های ترکیه، فقط در بندر اسکندرون در جنوب این کشور که در فاصله نزدیک به 100 کیلومتری از مرکز زلزله قرار گرفته، تخریب بیش از 2 هزار ساختمان گزارش شده است. مرکز زلزله‌نگاری ایالات‌متحده ساعتی پس از این واقعه، شدت زلزله را 7.8 ریشتر در عمق 17.9 کیلومتری زمین و کانون آن را شرق نورداغی در نزدیکی شهر شانلی اورفا اعلام کرد؛ مکانی نزدیک مرز ترکیه و سوریه در ۲۶ کیلومتری شمال شرق شهر غازی‌عینتاب. این زمین‌لرزه در لبنان، فلسطین، عراق، اردن، مصر، عربستان و بخش‌هایی از اروپا از جمله یونان، بلغارستان و اوکراین نیز ثبت شده است. مکان اولیه زمین‌لرزه آن را در مجاورت یک اتصال سه‌گانه بین صفحات آناتولی، عربستان و آفریقا قرار می‌دهد. با این حال در ترکیه این واقعه را تحت عنوان زمین‌لرزه غازی عینتاب می‌شناسند که از نظر لرزه‌شناسی نسبتاً منطقه آرامی است و از سال ۱۹۷۰ تاکنون تنها ۳ زمین‌لرزه با بزرگی ۶ ریشتر به شعاع ۲۵۰ کیلومتری در آن رخ داده است. این بار اما زلزله غازی عینتاب به شکل قدرتمندی بسیاری از شهرهای جنوب ترکیه از جمله شانلی‌اورفا، حاتای، آدیامان، عثمانیه، وان، موش، غازی عینتاب، سیواس، آدانا و قیصری را لرزاند. 

رسانه‌های سوری نیز از فرو ریختن تعداد زیادی ساختمان در شمال استان حلب و همچنین چندین ساختمان در شهر حماه خبر دادند. حتی در دمشق، پایتخت این کشور نیز بسیاری از مردم بر اثر تکانه‌ها از خانه‌های خود به خیابان‌ها آمدند. لرزش زمین‌لرزه 7.8 ریشتری اولیه از شمال تا اوکراین و از جنوب تا لبنان حس شده است. یکی از وحشتناک‌ترین صحنه‌ها مربوط به زمین‌لرزه اصلی در نخستین ساعات روز دوشنبه، بریده فیلمی از انهدام کامل یک ساختمان مدرن 8 طبقه در یکی از شهرهای ترکیه در کمتر از ۴‌ثانیه است. خبرگزاری رویترز از زبانه کشیدن آتش و ستون‌های دود در بندر اسکندرون ترکیه خبر داد.

تصاویری از غارت مغازه‌ها در شهرهای زلزله‌زده ترکیه در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده است. این حادثه طبیعی همچنین باعث ویرانی آثار باستانی مهمی در ۲ سوی مرز ترکیه و سوریه شد. در شمال این مرز، قلعه تاریخی غازی عینتاب که تاریخ ساخت آن به بیش از 2200 سال قبل (دوران هیتی‌ها) بازمی‌گشت و در فهرست شهرهای یونسکو قرار داشت، فرو ریخت. 

به نوشته کارشناسان سیاسی، این قلعه تاریخی یکی از نمادهای اصلی استقرار لشکریان عثمانی در قلمروی مسیحیان بیزانسی در هزاره گذشته میلادی است و به همین دلیل جریان نوعثمانی‌گری به رهبری اردوغان در سال‌های اخیر هزینه بسیار زیادی برای بازسازی این نماد کرده بود اما ظرف چند ثانیه به تلی از خاک بدل شد. یک مسجد تاریخی معروف متعلق به قرن سیزدهم میلادی نیز در این استان تا حدی دچار خسارت شد. در سمت جنوب مرز مزبور نیز چندین اثر تاریخی مهم در شهر حلب و حومه آن دچار خسارت‌های جدی شدند. حلب در شمال سوریه شاهد بیشترین آسیب‌های زلزله اخیر در این کشور بوده است. 

* پس‌لرزه‌های مهیب

مسؤولان سازمان حوادث غیرمترقبه ترکیه بعدازظهر دیروز همچنین از وقوع زلزله‌ای جدید با شدت ۷.۶ ریشتر در شهر اکینوزو واقع در استان قهرمان‌مرعش در ساعت ۱۳:۲۴ دقیقه به وقت محلی خبر دادند. مرکز زلزله دوم در نزدیکی اولی و در عمق 10 کیلومتری زمین بوده است. مقامات مرکز مدیریت بحران ترکیه (آفاد) اعلام کردند پس‌لرزه‌های زلزله تا یک سال با قدرت تا 6 ریشتر ادامه خواهد داشت. تصاویر شبکه «آی هابر» از فرو ریختن ساختمان‌ها در شهر ملطیه در جنوب این کشور بر اثر این پس‌لرزه مهیب حکایت دارد. این پس‌لرزه مهیب تا مسافت زیادی از مرکز زلزله از جمله در شهرهای اربیل، دهوک و بغداد در عراق، قامشلی و دمشق در سوریه و تل‌آویو در فلسطین اشغالی حس شده است. 

پس از آن نیز دست‌کم یک پس‌لرزه به بزرگی 6.6 ریشتر به مرکزیت کانون اولیه به ثبت رسیده است. در این میان خبرگزاری رسمی سوریه از پس‌لرزه‌هایی خبر داد که ساکنان لاذقیه، حمص و حلب احساس کرده‌اند.

* اسد در نشست اضطراری کابینه سوریه

نشست اضطراری کابینه سوریه دیروز صبح به ریاست بشار اسد، رئیس‌جمهور این کشور برای بررسی پیامدهای این زمین‌لرزه مهیب برگزار شد. در این جلسه بر ضرورت اقدام سریع در سطح ملی از طریق اتاق عملیات مرکزی به شکل مداوم و حضور میدانی بویژه در مناطق زلزله‌زده در استان‌های حلب، حماه و لاذقیه تاکید شد. 

همچنین رئیس هلال‌احمر سوریه اعلام کرد نیروهای دفاع مدنی این کشور با کمبود شدید تجهیزات بویژه دستگاه‌های سنگین برای آواربرداری مواجهند. همچنین کمبود شدید دارو و سوخت در بیمارستان‌های شمال این کشور گزارش شده است. وزارت خارجه سوریه نیز از کشورهای عضو سازمان ملل درخواست کمک و حمایت در این رابطه کرد.

* اردوغان: این بزرگ‌ترین فاجعه ترکیه از ۱۹۳۹ است

رئیس‌جمهور ترکیه نیز دیروز با حضور در مقر سازمان حوادث غیرمترقبه (آفاد) در آنکارا به سخنرانی و ارائه توضیحاتی درباره زلزله سحرگاه هفدهم بهمن پرداخت. رجب طیب اردوغان گفت: «ساعت ۰۴:۱۷ بامداد امروز، بزرگ‌ترین فاجعه پس از زلزله اَرزنجان در سال ۱۹۳۹ میلادی که در قرن گذشته تجربه کردیم، ما را تکان داد. دولت ما از زمان زلزله با همه نهادهای خود وارد عمل شده و استانداری‌های ما همه امکانات را بسیج کرده‌اند». او از انتصاب ۱۰ استاندار دیگر برای همکاری با مسؤولان ۱۰ استان زلزله‌زده این کشور و به‌کارگیری ۹ هزار پرسنل برای تفحص و امداد در این واقعه خبر داد. آنکارا برای درخواست کمک‌های بین‌المللی در این راستا «سطح ۴ هشدار» را اعلام کرد. دولت ترکیه به طور رسمی از سازمان ناتو برای امدادرسانی به زلزله‌زدگان درخواست کمک کرد.

* لغو پروازهای ترکیه

فواد اکتای، معاون رئیس‌جمهور ترکیه دیروز لغو پروازهای مسافری در برخی استان‌های زلزله‌زده این کشور را اعلام کرد. وزارت دفاع ترکیه که به همراه رئیس ستاد کل ارتش و فرمانده نیروی زمینی این کشور به مناطق زلزله‌زده در جنوب رفته بودند نیز از ایجاد گذرگاه هوایی ویژه توسط ارتش این کشور برای ارسال کمک‌ها به مناطق زلزله‌زده خبر داد. به گزارش خبرگزاری آناتولی، خلوصی آکار طی بازدید از روند ارسال کمک‌های هوایی به زلزله‌زدگان در جنوب این کشور گفت: «همه هواپیماهای ما در حالت آماده‌باش هستند تا تدارکات تیم‌های امدادی را به مناطق آسیب‌دیده منتقل کنند».

به نوشته آناتولی، تاکنون کشورهای روسیه، ایران، لهستان، بلغارستان و جمهوری باکو آمادگی خود را برای ارسال تیم‌های امداد و نجات و کمک به زلزله‌زدگان در ترکیه اعلام کرده‌اند، همچنین ایران و روسیه پیشگام ارسال کمک‌های هوایی به سوریه هستند.

* زلزله‌ای که گسل اختلاف ارضی ۲ کشور را فعال کرد

دیروز از لابه‌لای واکنش‌های مقامات رسمی دمشق به وقوع زلزله بزرگ، مشخص شد جمهوری عربی سوریه همچنان شهرهای تاریخی انتاکیه و اسکندرون در منتهی‌الیه شمال شرق دریای مدیترانه و شمال غرب شامات را جزو لاینفک قلمرو ارضی خود می‌داند که به زور توسط ترکیه اشغال شده است. روز دوشنبه وقتی رائد احمد، مدیرکل مرکز ملی پایش زلزله سوریه نخستین برآورد این مرکز از خسارات زمین لرزه را ارائه می‌کرد، از استان اسکندرون سوریه سخن به میان آورد حال آنکه ترکیه، اسکندرون را بندری متعلق به خود و جزو استان حاتای برمی‌شمارد. سوریه همواره در نقشه‌های رسمی کشوری، بندر اسکندرون و شهر انتاکیه را که در شمال استان لاذقیه قرار گرفته‌اند، جزئی از خاک خود ترسیم می‌کند. جدایی استان اسکندرون از سوریه در نخستین دهه‌های قرن گذشته میلادی، نه توسط جامعه ملل در آن زمان و نه بعدا توسط جایگزین آن یعنی سازمان ملل متحد به رسمیت شناخته نشد. این به این معناست که این منطقه از نظر بین‌المللی همچنان بخشی از خاک سوریه محسوب می‌شود.

* خطر سونامی وجود ندارد

مدیرکل مرکز ملی پایش زلزله سوریه همچنین با ارائه توضیحاتی فنی خطر وقوع سونامی در سواحل مدیترانه‌ای سوریه و ترکیه را منتفی دانست. رائد احمد گفت که زمین لرزه اصلی به بزرگی ۷.8 ریشتر در شمال (استان) اسکندرون و در منطقه خشکی رخ داده و در دریا نبوده است. بنابراین برخلاف عقیده برخی طرف‌ها، نشانه‌ای از وقوع سونامی وجود ندارد. او این زمین لرزه را قوی‌ترین مورد در عمر شبکه ملی رصد زلزله سوریه یعنی از سال 1995 دانست و پیش‌بینی کرد روند پس لرزه‌ها ادامه خواهد داشت اما با شدت کمتر و حدود 5 ریشتر.

* واکنش‌های بین‌المللی

ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه جزو آن دسته از سران جهان بود که صبح دیروز با هر ۲ همتای سوری و ترک خود تلفنی صحبت و ضمن تسلیت گفتن برای امداد‌رسانی اعلام آمادگی کرد. عبدالله دوم پادشاه اردن و نبیه بری، رئیس مجلس لبنان - در غیاب رئیس‌جمهور - از دیگر سران خارجی بودند که این سانحه طبیعی را همزمان به رهبران و ملت‌های سوریه و ترکیه تسلیت گفتند. در مقابل مقامات آمریکایی و اروپایی از جمله امانوئل مکرون رئیس‌جمهور فرانسه، جیک سالیوان مشاور امنیت ملی دولت بایدن، جوزپ بورل مسؤول سیاست خارجی اتحادیه اروپایی، ینس استولتنبرگ دبیرکل ناتو، عمدتا پیام‌های دیپلماتیک خود را تنها برای آنکارا فرستادند نه دمشق. 

در حالی که بر اساس برآوردهای اولیه به نظر می‌رسد این زمین‌لرزه تاریخی، چون بلایی بزرگ بر سر افراد مسلح و تروریست‌های تکفیری در مناطق شمال سوریه فرود آمده است، وزارت دفاع روسیه دیروز اعلام کرد این واقعه تاثیری بر توانمندی‌های رزمی پایگاه هوایی راهبردی حمیمیم در استان لاذقیه نگذاشته است.

* 6 تیم امدادی ایرانی در راه ترکیه

به گفته معاون امور بین‌الملل و حقوق بشردوستانه جمعیت هلال‌احمر کشورمان، ۶ تیم  جست‌وجو، امداد، نجات و درمان برای کمک به آسیب‌دیدگان زلزله ترکیه اعزام می‌شوند.

***