با گذشت ۳ روز از زلزله ویرانگر جنوب فلات آناتولی که دامنه تخریب آن تا شمال شام و سواحل شرقی مدیترانه را هم در برگرفته، ابعاد فاجعه وحشتناک‌تر از آن به نظر می‌رسد که ابتدا تصور می‌شد. 

زمین لرزه‌های بزرگ 7.8 و 7.6 ریشتری و سلسله پس‌لرزه‌های بین 4 تا 6.6 ریشتری که از بامداد تا ظهر دوشنبه گذشته به مرکزیت کانون‌هایی نزدیک به هم در مرکز گسل جنوبی فلات آناتولی رخ داده، تنها در ترکیه بر اساس آمار رسمی دولت آنکارا تا دیروز چهارشنبه 9 هزار قربانی بر‌جا‌گذاشته است.

این بر اساس آماری بود  که معاون رئیس‌جمهور ترکیه نیمه‌شب سه‌شنبه اعلام کرد و گفت شمار کشته‌شدگان به مرز ۶ هزار نفر و تعداد مصدومان به حدود ۳۵ هزار نفر رسیده است. در سوریه نیز آمار رسمی دیروز سازمان دفاع مدنی حاکی از درگذشت 1400 نفر و مصدومیت 27 هزار نفر در این سانحه طبیعی است.

با این حال همان طور که پیش‌تر هم اشاره شد، چنین آمارهایی صرفا تنها مبتنی بر شمارش اجساد کشف شده قربانیان از نقاط آوار‌برداری شده است و با توجه به مساحت وسیعی که تحت تاثیر ویرانگری این زلزله‌های مهیب قرار گرفته، حجم خرابی‌ها و کوهستانی بودن بخش عمده جغرافیای این زمین لرزه، گمانه‌زنی‌های واقعی درباره رقم کل قربانیان و سانحه‌دیدگان ممکن است برای افکار عمومی شوک‌برانگیز باشد؛  منطقه بزرگی به وسعت تقریبی نیم‌دایره‌ای به قطر 580  کیلومتر که یک سر آن در شمال استان ارسنجان در جنوب ترکیه و سر دیگرش در استان ادلب در شمال غرب سوریه  است و مناطق جمعیتی مهمی مثل غازی عینتاب، مرعش، ملطیه، الازیق، شانلی اورفا، دیاربکر، آدیامان، عثمانیه، اسکندرون، انتاکیه و آدانا در ترکیه و حلب، منبج، الباب، عفرین، ادلب و لاذقیه در سوریه را شامل می‌شود به طوری که بر اساس نخستین برآوردهای سازمان ملل، زندگی حدود 23 میلیون نفر را در ۲ سوی مرز این ۲ کشور به هم ریخته است. 

از نخستین روز بعد از زلزله، برآوردهای بین‌المللی درباره تعداد کل قربانیان حاکی از آن بود که رقم نهایی می‌تواند تا 8 برابر ارقام رسمی اعلام‌شده درباره قربانیان بالا برود.

سازمان بهداشت جهانی این ضریب را حول و حوش چهار برابر می‌دانست ولی به نظر می‌رسد ابعاد فاجعه بسیار فراتر از اینها باشد. به عنوان مثال کمتر از ۸ ساعت پس از آنکه فواد اوکتای، معاون رئیس‌جمهور ترکیه از افزایش تعداد کشته‌های زلزله به ۶ هزار نفر خبر داد، بنا بر اعلام سازمان مدیریت بحران و مقابله با بلایای طبیعی ترکیه (آفاد) تعداد کشته‌ها به 7108 نفر رسید. آمار مصدومان هم در همین مدت از 35 هزار نفر به 40 هزار نفر رسید.

به گزارش خبرگزاری آناتولی، دیروز «مراد کوروم» وزیر مسکن و شهرسازی ترکیه با تاکید مجدد بر اینکه مرکز زمین لرزه اصلی استان قهرمان مرعش این کشور بوده اعلام کرد که این واقعه زندگی 13.5 میلیون نفر از مردمان کشورش را تحت تأثیر قرار داده است. صبح دیروز اما سخنان صریح فاطمه شاهین، شهردار غازی عینتاب، نزدیک‌ترین کلانشهر به کانون زلزله، آنچه را که خیلی‌ها از شنیدنش هراس داشتند گوشزد کرد. 

او که آثار غمی عمیق بر چهره‌اش نمایان بود احتمالا نخستین مقام بلندپایه ترک یا سوری محسوب می‌شود که بر آن شد صادقانه مردم جهان را از عمق فاجعه‌ای که رخ داده مطلع کند. خانم شهردار بدون ‌تعارف گفت تنها در یک مورد، در یکی از شهرستان‌های کوچک استان غازی عینتاب که 60 هزار نفر جمعیت دارد، دست‌کم از سرنوشت 40 هزار نفر از شهروندان اطلاعی در دست نیست. این اعتراف تلخ خانم شاهین نشان می‌دهد قرار است در ساعات و روزهای آتی، به‌ یک‌باره شاهد بالا رفتن بیش از حد آمار قربانیان زلزله ترکیه باشیم بویژه که با مرور سرخط اخبار مربوط به امدادرسانی‌های 3 روز گذشته در دو مرز ترکیه و سوریه، عمده خبرها به شهرهای بزرگ مناطق زلزله‌زده معطوف می‌شود نه شهرهای کوچک، شهرک‌های حومه‌ای و دهستان‌ها. گویی ابعاد فاجعه چنان بزرگ است که کل بضاعت امدادی ۲ طرف تنها به شهرهای اصلی می‌رود.

صبح دیروز سازمان مدیریت بحران و مقابله با بلایای طبیعی ترکیه اعلام کرد تعداد بناهای ویران شده بر اثر سلسله زلزله‌های دوشنبه گذشته به 6217 باب رسیده است. شاید آمار بناهای ویران شده، ملاک بهتری برای تخمین کل قربانیان به دست دهد. 

در مقام مقایسه در زلزله 7.1ریشتری هائیتی در سال 2021 بیش از 60 هزار ساختمان ویران شد و بیش از 2000 نفر جان خود را از دست دادند. سال 2018 میلادی بیش از 2000 نفر در زلزله 7.5 ریشتری اندونزی جان باختند. پیش از آن نیز بهار 2015 بیش از 9000 نفر در زلزله بزرگ 7.8ریشتری نپال که مناطقی از هند و چین را هم تحت تاثیر قرار داد جان خود را از دست دادند. از میان ۳ زلزله مرگبار اخیر که پیش از زمین لرزه اخیر قهرمان مرعش ترکیه کره خاکی را لرزانده‌اند، وضعیت جغرافیای کوهستانی نپال، به مناطق کوهستانی مشترک فلات آناتولی و شامات شبیه‌تر است. به طور کلی شدت تخریب بناها در مناطق زلزله‌زده کوهستانی افزایش می‌یابد. همچنین سطح تخریب و تلفات ناشی از آن در الگوی سکونتی برج و آپارتمان با الگوی خانه‌های ویلایی و روستایی متفاوت است. بخش مهمی از مناطق جمعیتی زلزله‌زده نپال را روستاهای کوهستانی فلات تبت با تراکم جمعیتی پایین تشکیل می‌دادند، در حالی که درباره زمین لرزه اخیر ترکیه و سوریه، بسیاری از مناطق جمعیتی سانحه‌دیده را شهرها و شهرک‌های آپارتمانی با تراکم جمعیتی بالا تشکیل می‌دهند. بر این اساس می‌توان گفت زلزله 6 فوریه 2023 آناتولی و شام، به شدیدترین شکل ممکن از تمام ملاک‌های تخریب و تلفات حداکثری در زلزله‌های مرگبار هائیتی، اندونزی و نپال در ۸‌سال اخیر برخوردار بوده است.

اگرچه پیش‌بینی‌های اولیه درباره تلفات ترکیه روی عدد 10 هزار نفر ثابت مانده است اما اعتراف تلخ شهردار غازی عینتاب، نشان می‌دهد ممکن است آمار تلفات ورای بدترین تصورات ما باشد، شاید در همان سطح رقم وحشتناک بیش از 100 هزار قربانی که یک موسسه ژئوفیزیک اروپایی در نخستین ساعات پس از زلزله‌های 7.8  و 7.6 ریشتری بر اساس مطالعه تصاویر ماهواره‌ای مناطق جنوب ترکیه و  شمال سوریه برآورد کرده بود.

* احتمال فاجعه‌ای عظیم‌تر در فلات زلزله‌خیز

وزیر محیط‌زیست و بازسازی ترکیه نیز دیروز اعلام کرد تا روز چهارشنبه 684 پس‌لرزه در مناطقی که زمین‌لرزه مهیب اخیر رخ داد، ثبت شده که برخی از این پس‌لرزه‌ها شدید بوده است.

همچنین بر اساس اطلاعات موجود در تارنمای رصدخانه قندیلی دانشگاه بوغازیچی استانبول، بیش از 190 پس‌لرزه در 24 ساعت منتهی به صبح چهارشنبه در ترکیه و مناطق اطراف آن رخ داده که حداقل 150 مورد آنها بین ۲ استان الازیق و حاتای در خط گسل آناتولی شمالی رخ داده است، این همان مسیر شناخته‌شده‌ای است که یکی از 3 گسل عظیم ترکیه در شرق آناتولی را در بر می‌گیرد و سال‌هاست زمین‌شناسان و زلزله‌شناسان از آن وحشت دارند. 

فلات آناتولی یکی از زلزله‌خیزترین نقاط جهان است که روی 3 گسل عظیم شمالی، شرقی و مدیترانه‌ای (دریای اژه در غرب این کشور) قرار گرفته است. نکته اینجاست که گسل شرقی به مراتب کوچک‌تر از گسل شمالی ولی بسیار نزدیک به آن است به طوری که بعید نیست باعث فعال شدن گسل شمالی و بروز فاجعه‌ای عظیم‌تر شود.