مهدی گرگانی: زلزله 7.8 ریشتری مهیب در ترکیه تا همین الان هم زندگی یک‌سوم مردم ترکیه را به صورت مستقیم تحت تاثیر قرار داده است اما تبعات آن ممکن است در آینده نزدیک همه مردم ترکیه را شامل شود و حتی ممکن است آینده و مسیر سیاسی این کشور را نیز به طور کلی تغییر دهد. 

هر چه از لحظه صفر زلزله دورتر می‌شویم، مشکلات و مصائب زلزله و ترکش‌های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی آن برای دولت آنکارا نمایان‌تر خواهد شد. تا امروز تمرکز مردم ترکیه، گروه‌های سیاسی، احزاب، رسانه‌های داخلی و رسانه‌های بین‌المللی بر نجات افراد از زیر آوار و کمک به بازماندگان برای اسکان و تامین مایحتاج اولیه بوده است اما از امروز به بعد دولت رجب طیب اردوغان باید منتظر نقد و بررسی عملکرد خود قبل و بعد از این زلزله باشد.

1- دولت اردوغان طی یک دهه گذشته عملکرد رضایت‌بخشی از نظر اقتصادی نداشته است و شاخص‌های تورم، کاهش ارزش لیر، نارضایتی عمومی و... همگی بر آن صحه می‌گذارد. واقعیت این است که اردوغان به جای تمرکز بر مسائل داخلی و اقتصادی، بر یک رویکرد تهاجمی در سیاست خارجی تمرکز داشته است. مداخله نظامی در جنگ لیبی، حمایت از گروه‌های تکفیری در سوریه، لشکرکشی به مناطقی در عمق خاک سوریه و عراق، تحریک جمهوری باکو برای شروع جنگ در قره‌باغ و مداخله بیش از اندازه در امور نظامی باکو و تنش نظامی با یونان، تنها بخشی از اقدامات نظامی آنکارا طی یک دهه گذشته بوده است. دولت اردوغان با سیاست نوعثمانی‌گری به دنبال توسعه‌طلبی در کشورهای غرب آسیا و شمال آفریقا برآمد تا خود را به یک قدرت جهانی تبدیل کند؛ سیاستی که به شکست انجامید و آثار آن اکنون داخل ترکیه در حال پدیدار شدن است.

2- دستاورد نوعثمانی‌گری و سیاست خارجی تهاجمی دولت اردوغان سیر نزولی اقتصاد ترکیه بوده است. حزب عدالت و توسعه به ریاست اردوغان بلافاصله پس از زلزله مهیب 1999 که طی آن هزاران نفر جان باختند با وعده حکمرانی خوب و دولتی پاسخگو و عاری از فساد روی کار آمد. اردوغان تمام مشکلات دهه ۱۹۹۰ را گردن فساد گسترده، دولت‌های ناکارآمد و نهادهای دولتی بی‌مسؤولیت انداخت و متعهد شد تحت حکومت او، اوضاع به طور اساسی تغییر کند. اکنون بعد از ۲ دهه به نظر می‌رسد ترکیه همچنان از همان مشکلات رنج می‌برد. 

مردم ترکیه از عملکرد دولت اردوغان در مدیریت زلزله کاملا ناراضی هستند و عملکرد دولت، قبل و بعد از زلزله را عامل تشدید فجایع و از بین رفتن جان ده‌ها هزار نفر می‌دانند.

3- اگر چه شدت زلزله بسیار بالا و گستره آن نیز از نظر سرزمینی زیاد بود اما شواهد و گزارش‌ها نشان می‌دهد دولت ترکیه در مدیریت میدانی، تصمیم‌گیری و واکنش فوری به این فاجعه بسیار ضعیف و بی‌نظم عمل کرده است و نتوانسته از امکانات خود برای رسیدگی به زلزله‌زدگان، نجات افراد زنده از زیر آوار و سروسامان دادن به بازماندگان، به درستی استفاده کند. وبگاه «یتکین ریپورت» نوشت: بسیاری از زلزله‌زدگان در شب اول و دوم زلزله هیچ کمکی دریافت نکردند. این وبگاه می‌نویسد: یکی از دلایل انتقاد مردم از دولت، عدم اعزام نیروی امدادی کافی برای نجات افراد زنده از زیر آوار است که موجب افزایش شدید تلفات شد. بسیاری می‌گویند دولت اردوغان با توجه به گستردگی زلزله باید بلافاصله ارتش را وارد عمل می‌کرد اما منتقدان می‌گویند کابینه اردوغان حتی برای استفاده از ارتش - منظم‌ترین و سازمان‌یافته‌ترین نیرویی که در اختیار دارد- نیز مردد بود! 

پایگاه خبری «الجزیره» ۶ روز بعد از زلزله با اشاره به خشم مردم از عملکرد دولت نوشت: بسیاری در ترکیه ابراز ناامیدی می‌کنند که عملیات امداد و نجات به کندی پیش می‌رود و زمان طلایی برای یافتن افراد زنده زیر آوار از دست رفته است. برخی دیگر، بویژه در استان جنوبی «هاتای» نزدیک مرز سوریه می‌گویند دولت ترکیه به دلایل سیاسی و مذهبی در ارائه کمک به منطقه‌ای که بیشترین آسیب را دیده، تاخیر داشته است.

4- در حالی ‌که دولت اردوغان بعد از تجربه زلزله 1999 روی کار آمده و وعده داده بود با جلوگیری از فساد در ساخت‌وساز، در آینده تلفات چنین بلایای طبیعی‌ای را کاهش می‌دهد اما حجم ویرانی ساختمان‌ها بویژه ساختمان‌های نوساز تعجب بسیاری را برانگیخته است. طبق گزارش رسانه‌های ترکیه نه تنها روستاها بلکه برخی شهرها با ساختمان‌های چندطبقه و نوساز با خاک یکسان شده است که نشان‌دهنده کیفیت پایین ساخت‌وساز و همچنین نشان‌دهنده فساد گسترده در این حوزه است. بسیاری از کاربران در فضای مجازی هشتگ‌های «پیمانکارهای دزد»، «رانت بساز-بفروش» و «پیمانکار ناشی» را در شبکه‌های اجتماعی ترند کردند و مسائل فنی، دزدی از کیفیت و مصالح و خطر فعالیت پیمانکاران ناشی و سودجو و عدم نظارت بر کار آنها از سوی نهادهای دولتی، به یک بحث بزرگ در محافل سیاسی- اجتماعی ترکیه تبدیل شده است. دولت ترکیه در پاسخ به خشم عمومی تاکنون 20 پیمانکار را بازداشت کرده و طبق گفته «فواد اکتای» معاون رئیس‌جمهور ترکیه دستور بازداشت 113 نفر صادر شده است. برخی گزارش‌ها نیز از دست داشتن حلقه نزدیک اردوغان در گرفتن پروژه‌های ساخت‌وساز در ترکیه طی سال‌های اخیر حکایت دارد. نشریه «فارن پالیسی» با این تیتر که «فساد و رانت زلزله ترکیه را مرگبارتر کرد» نوشت: اقتصاد ترکیه در دوران اردوغان به پشتوانه رونق ساخت‌وساز اوج گرفت. او حلقه کوچکی از یاران خود در بخش ساختمان‌سازی را از طریق اعطای پروژه‌های زیرساختی بدون شرکت در مناقصه رقابتی یا نظارت قانونی مناسب، تغذیه کرد. این نشریه سپس به فساد در بخش ساخت‌وساز ترکیه اشاره کرد و نوشت: شرکت‌های مذکور شروع به ساخت‌وساز گسترده و بی‌قاعده کردند و بدون رعایت قوانین و اصول ساخت‌وساز، زیرساخت‌ها و خانه‌ها را در مناطق زلزله‌خیز بنا کردند.

5- تحولاتی که در ترکیه‌ پسازلزله در جریان است، نشان می‌دهد اردوغان و کابینه‌اش باید منتظر یک زلزله سیاسی نیز باشند. با توجه به اینکه ترکیه ماه‌های آینده میلادی شاهد برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری است، وقایع مربوط به زلزله اخیر می‌تواند تاثیر زیادی بر رای مردم ترکیه بگذارد؛ همان‌طور که زلزله سال 1999 نسخه دولت اسبق آنکارا را پیچید، زلزله 2023 نیز ممکن است کار دولت اردوغان را یکسره کند. 

پایگاه خبری «المیادین» با اشاره به انتخابات ترکیه و زلزله اخیر نوشت: با وجود چالش‌های اقتصادی و سیاسی‌ای که ترکیه سال‌ها با آن روبه‌رو بوده، زلزله اخیر، رجب طیب اردوغان را در مقابل یک آزمون حیاتی درباره روند امداد و نجات قرار داده و این در حساس‌ترین شرایط و زمان سیاسی برای او رخ داده است.

هر چه هست، مخالفان اردوغان که سال‌هاست برای سرنگونی او از قدرت تلاش می‌کنند، از فرصت زلزله نهایت استفاده را خواهند کرد و البته عملکرد دولت که حتی قبل از زلزله نیز منتقدان بسیار زیادی داشت، آنها را در انتخابات یاری خواهد کرد، هر چند اردوغان هم در این منازعه در مقابل رقیبان مساله‌دار خود دست بسته نخواهد بود.