گروه اقتصادی: روند رشد قیمت دلار در بازار آزاد در روزهای اخیر غیرمنطقی است. بانک مرکزی با این استدلال که این نرخ‌ها غیر واقعی است، برای کنترل بازار اقدام به ایجاد «مرکز مبادله ارز و طلای ایران» کرد؛ مرکزی که در آن تمام نیازهای واقعی ارز تامین می‌شود و می‌توان امیدوار بود با تعمیق این بازار در بلندمدت شاهد کاهش قیمت ارز باشیم. نکته قابل توجه اینجاست که هم اکنون عنان قیمت دیگر کالاها به دست همین نرخ‌های موهوم افتاده و مردم از این بابت تحت فشار هستند. با این تفاسیر چشم‌انداز دلار در سال آینده با ثبات است. البته در کنار مرکز مبادله باید به مسائل دیگری مانند افزایش درآمدهای ارزی با اجرایی شدن و توسعه تفاهم‌های بین‌المللی، اجرایی کردن پیمان‌های پولی چندجانبه و پیاده‌سازی قانون مالیات بر سوداگری اشاره کرد. در صورتی که دولت در این 3 موضوع به توفیق برسد، سرعت‌گیرهای مناسب و بلندمدتی برای نرخ دلار ایجاد خواهد کرد. 

* تأثیر انتظارات بر موج افزایش نرخ ارز

مطالعات اقتصادی و تجربیات داخلی و جهانی نشان می‌دهد افزایش قیمت در یک بازار به صورت دامنه‌دار، جریان خودافزا و صعودی را به وجود می‌آورد، زیرا استمرار روند صعودی قیمت، طیف بیشتری از افراد را متوجه آن بازار کرده و آنها را متوجه امکان کسب سود از این بازار می‌کند. در صورتی که بازار مذکور، بازاری باشد که بهای سایر کالاها و خدمات را تحت تاثیر قرار ‌دهد، این جریان خودافزا، تشدید خواهد شد.  اوضاع این روزهای بازار ارز ایران اینگونه است. از شهریور که ناآرامی‌هایی در سطح کشور به وجود آمد، بازار ارز ‌از حالت ثبات به سمت التهاب رفت و با ادامه‌دار شدن این التهاب، تقاضای سوداگری و تقاضای ناشی از حفظ ارزش دارایی ورود وسیع‌تری به بازار ارز پیدا کرد؛ نتیجه تشدید ورود به بازار ارز، رشد بیشتر نرخ و تشدید انتظارات تورمی بود.

* چرا با وجود تراز تجاری مثبت، بهای ارز در ۴ ماه گذشته افزایش یافت؟ 

بررسی دقیق‌تر نشان می‌دهد اتفاقاتی که از اواخر شهریور آغاز و تا آذر امسال ادامه پیدا کرد، از عوامل بروز التهابات در بازار ارز بود. بعد خیابانی این التهابات در آذر‌ به پایان رسید اما ابعاد بیرونی این تحولات که همان تشدید فشار بر ایران و تلاش آمریکا برای جلوگیری از نقل و انتقالات مالی ایران بود، ادامه یافت.

بعد از این وقایع تلاش دولت‌های غربی برای تشدید فشار با تبلیغات رسانه‌ای توأم شد تا انتظارات تورمی در داخل ایران افزایش یابد؛ در واقع دشمنان ایران وقتی نتوانستند از برنامه ناآرامی‌های اجتماعی به نتیجه برسند، برنامه دیگری را در دستور کار قرار دادند که این برنامه، تلاش برای جلوگیری از سوآپ ارز برای ایران بود. 

* ۳ اقدام مهم برای مدیریت بازار ارز

بانک مرکزی در این مدت اقداماتی را برای کنترل نرخ ارز در دستور کار خود قرار داد‌ه که از مهم‌ترین آنها رایزنی با ۳ کشور همسایه برای تقویت مبادلات مالی بود. علاوه بر این در سفر اخیر رئیس‌جمهور و مدیران ارشد دولت سیزدهم به چین هم موضوع تسهیل نقل و انتقالات مالی یکی از محورهای گفت‌وگو بوده است.

اقدام دوم، اصلاح نرخ سود بانکی بود‌. نرخ سود بانکی با هدف ایجاد انگیزه بیشتر برای نگهداری سپرده‌های مدت‌دار و کاهش ورود نقدینگی به بازار ارز و طلا بود، هر چند که میزان افزایش نرخ سود نسبت به نرخ تورم و تغییرات قیمت در بازار دارایی‌ها قابل توجه نبود اما مطالعات نشان می‌دهد افزایش قابل توجه نرخ سود تبعات دیگری برای نظام بانکی و تولید کشور خواهد داشت، بنابراین افزایش نرخ سود در حدود ممکن انجام شده است.

اقدام سوم، راه‌اندازی مرکز مبادله ارز و طلا بود. این مرکز سه‌شنبه سوم اسفند 1401 راه‌اندازی شد. به اعتقاد برخی کارشناسان، راه‌اندازی مرکز مبادله ارز می‌تواند تاثیر قابل توجهی در مدیریت بازار ارز و کاهش التهابات ایفا کند.

* طراحی ساختار مرکز مبادله ارز و طلا به سبک مرکز مبادلات ارزی

ساختار طراحی‌شده برای مرکز مبادله ارز و طلا به گونه‌ای است که همه نیازهای ارزی در آن مرکز تامین شود. این نیازها هم بخش خدمات و هم بخش حواله را در بر می‌گیرد، در گام اول 63 نوع مصارف بخش خدمات‌ در این بازار پاسخ داده می‌شود که درواقع این 63 مورد، همه تقاضاهای واقعی ارز را پوشش می‌دهد؛ در این 63 مورد، پرداخت ارز برای 39 مورد سقفی تعیین نشده است. برای 10 مورد دیگر هم میزان پرداخت به اندازه صورتحساب یا پیش‌فاکتور تعیین می‌شود.

مرکز مبادله ارز و طلا همانند مرکز مبادلات ارزی سال‌های 91 و 92 طراحی شده است، به طوری که همه دستگاه‌های تایید‌کننده ارز مورد نیاز مانند وزارت بهداشت، وزارت علوم، وزارت صنعت، معدن و تجارت، وزارت ورزش و جوانان، آموزش و پرورش، صداوسیما، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، وزارت راه و شهرسازی، صندوق ضمانت صادرات، سازمان حج و زیارت، وزارت امور خارجه و دیگر دستگاه‌ها نماینده در این مرکز دارند و درخواست‌هایی که به هریک از این دستگاه‌ها مربوط می‌شود، بررسی و در صورت تکمیل بودن و مطابقت مدارک، مورد تایید قرار گرفته و به بانک مرکزی برای تخصیص ارز ارجاع داده می‌شود. 

در این ساختار، ارز مورد نیاز متقاضی برای مصارف مشخص‌شده پرداخت می‌شود و دیگر ارزی برای سوداگری و سفته‌بازی داده نمی‌شود. 

* تجربه مرکز مبادلات ارزی در مدیریت بازار ارز

اولین تجربه جدی جمهوری اسلامی ایران در حوزه تحریم‌های مالی اواخر سال 90 آغاز شد و دولت وقت شروع به تزریق گسترده ارز به بازار کرد اما این تزریق‌ها مانع از افزایش بهای ارز نشد، رشد قیمت‌ها ادامه داشت تا اینکه در مهر‌ 1391 مرکز مبادلات ارز ایران راه‌اندازی شد، این مرکز در کنار برنامه تعیین اولویت‌های کالایی برای واردات، توانست بتدریج ثبات نسبی در بازار ارز ایجاد کند؛ ثبات در حالی به دست آمد که بانک مرکزی هیچ ارزی را خارج از مرکز مبادلات ارزی به بازار آزاد عرضه نکرد. 

آمار و ارقام بهای ارز بعد از تاسیس مرکز مبادلات ارزی در نیمه دوم سال 91 نشان می‌دهد این مرکز نقش قابل توجهی در کنترل بهای ارز داشت، به طوری که یک سال پس از راه‌اندازی، بهای ارز فقط 15 درصد رشد کرد.  

با توجه به ساختار طراحی‌شده و تجربه گذشته، باید نگاه میان‌مدت حداقل یک‌ساله و بلندمدت چندساله به مرکز مبادله طلا و ارز داشت. 

افزایش ۳۰ درصدی درآمدهای ارزی کشور در سال ۱۴۰۱ و پیش‌بینی رشد ۴۰ درصدی ورودی ارز در سال آینده

در ۱۰ ماهه سال جاری طبق اعلام بانک مرکزی ۶۰ میلیارد دلار ارز تامین شده است که این رقم نسبت به مدت مشابه سال قبل ۳۰ درصد رشد داشته است.

بررسی‌های اولیه نشان می‌دهد سال آینده درآمدهای ارزی کشور حدود ۴۰ درصد افزایش خواهد داشت و با توجه به شکل‌گیری بازار مبادله ارز و تصویب کامل طرح مالیات بر سوداگری و سفته‌بازی در مجلس شورای اسلامی و تایید آن توسط شورای نگهبان در اوایل سال آینده، کاهش قابل توجه نوسانات ارزی و مدیریت بازار ارز، هدفی کاملا در دسترس خواهد بود.

* مالیات بر عایدی سرمایه در مراحل پایانی بررسی در مجلس

طرح مالیات بر سوداگری که پیش از این مالیات بر عایدی سرمایه نام داشت، به منظور جلوگیری از ورود تقاضای دلالی و سوادگرانه به بازار ارز، طلا، مسکن و خودرو تدوین شده است. از ۲۷ ماده این طرح، ۲۰ ماده به تصویب رسیده و ۷ ماده برای بررسی بیشتر به کمیسیون اقتصادی ارجاع داده شده است. 

این ۷ ماده در کمیسیون اقتصادی مجددا بررسی و نهایی شده است اما به دلیل اینکه بودجه سال آینده در دستور کار صحن علنی مجلس قرار گرفته است، به احتمال زیاد در اوایل سال آینده این مواد باقی‌مانده بررسی و تصویب خواهد شد. باتوجه به نیاز بررسی طرح در شورای نگهبان و رفت و برگشت‌های احتمالی، به نظر می‌رسد اردیبهشت‌‌ ۱۴۰۲، مالیات بر سوداگری (مالیات بر عایدی سرمایه) به قانون تبدیل خواهد شد.

حداکثر نرخ تعیین‌شده برای مالیات بر سوداگری و سفته‌بازی ۳۵ درصد است که البته با پیشنهاد دولت و تصویب مجلس، افزایش این نرخ در سطوح بالاتر امکان‌پذیر است. 

بنابراین، «توسعه و تقویت بازار مبادله ارز و طلا»، «افزایش بیشتر درآمدهای ارزی کشور در سال آینده با توجه به تفاهمات بین‌المللی»، «برنامه دولت برای پیمان‌های پولی چندجانبه» و «پیاده‌سازی قانون مالیات بر سوداگری و سفته‌بازی از سال آینده»، چشم‌انداز روشن و مثبتی را در زمینه بازار ارز نشان می‌دهد و ابزارهای خوبی برای دولت و بانک مرکزی برای کنترل بهای ارز فراهم می‌کند و با بکارگیری پیمان‌‌های پولی چندجانبه، ‌شکسته ‌شدن ارزش و آقایی دلار محقق می‌شود.