گروه اقتصادی: هفته گذشته خبری منتشر شد مبنی بر  اینکه ۸ میلیون و 500 هزار تن لیتیوم در همدان کشف شده که البته این مقدار کانسنگ لیتیوم است و نه خود لیتیوم و هنوز جزئیاتی از درصد خلوص آن منتشر نشده است و قاعدتا موجودی لیتیوم کمتر از این عدد خواهد بود، زیرا درصد خلوص به نوع کانسنگ و ppm موجودی لیتیوم در کانسنگ بستگی دارد. اگر ppm کانسنگ بالا باشد، ایران در لیست ۳ کشور اول دارای منابع عظیم لیتیومی در دنیا قرار خواهد گرفت. در جدول زیر نیز موجودی مقدار کانسنگ لیتیوم در کشور‌های گوناگون قابل مشاهده است. برای مثال در آرژانتین بیش از ۱۹ میلیون تن کانسنگ لیتیوم وجود دارد اما موجودی کمتر از ۲ میلیون تن است. در شیلی عیار کانسنگ لیتیوم به طور قابل توجهی بالاست و  درباره ایران پیش‌بینی  می‌شود موجودی واقعی‌ کمتر خواهد بود. باید این موضوع را در نظر داشت که لیتیوم یک ماده حیاتی‌ و استراتژیک بویژه برای سوخت همجوشی در مرحله دوم بمب‌های گرما هسته‌ای و حتی برای مرحله اول یک بمب شکافتی تسریع شده برای دور زدن تولید تریتیوم خواهد بود.  

* اهمیت کشف منابع لیتیوم در ایران

بر اساس پیش‌بینی‌‌ها، این ذخایر لیتیوم می‌تواند حاوی حدود 8.5 میلیون تن متریک (MT) آماده استخراج باشد که آن را به یکی از بزرگ‌ترین اکتشافات جهانی تبدیل می‌کند. در حال حاضر، ذخایر شیلی با 9.3 میلیون تن بزرگ‌ترین ذخایر جهان است. تا به حال گفته می‌شد دومین ذخایر بزرگ در استرالیا با 3.8 میلیون تن است. در جهان، این فلز استراتژیک و ارزشمند در فناوری‌های پیشرفته از اهمیت بالایی برخوردار است.

شاخص قیمت لیتیوم تا اواسط دسامبر ۲۰۲۲ نسبت به مدت مشابه سال قبل 182.6 درصد افزایش یافت. در همین حال، S&P Global نسبت به کمبود جهانی لیتیوم در سال ۲۰۲۴ به دلیل افزایش تقاضا هشدار داد. این شرکت استدلال می‌کند که ۵۳ پروژه کنونی استخراج لیتیوم با هزینه‌ای حدود 37.8 میلیارد دلار در سال، حتی اگر تا سال ۲۰۳۰ با کسری ۶۰۵۰۰۰ تنی توسعه یابد، باز هم قادر به پاسخگویی به تقاضای جهانی نیستند. نام عنصر لیتیوم خود یونانی است و از کلمه‌ یونانی lithos گرفته شده است. این کلمه به معنای سنگ و نماد شیمیایی یا نشانه‌شیمیایی عنصر لیتیوم در جدول تناوبی نیز li است. رنگ این عنصر قلیایی به رنگ نقره‌ای و سفید بوده و همچنین بسیار نرم است. لیتیوم فلز نخستین بار در سال 1800 میلادی توسط یک شیمیدان بزرگ کشف شده است. این شیمیدان بزرگ برزیلی بوده و در یک معدن بزرگی از فلزات آن را کشف کرده است. فلز لیتیوم حتی تا یک قرن بعد‌تر به صورت گسترده و جدی مورد استفاده قرار گرفت، زیرا ویژگی‌های آن به طور کامل کشف نشده بود، اما با گذشت زمان که با خاصیت‌ها و ویژگی‌های آن آشنایی پیدا کردند از این فلز قلیایی پرکاربرد استفاده‌های بسیار زیادی شد.

* کشف نخستین ذخیره لیتیوم در کشور

درباره کشف نخستین ذخیره لیتیوم در کشور مدیرکل دفتر امور اکتشاف وزارت صمت گفت: کشف این ذخیره در استان همدان نویدبخش کشف ذخایر دیگری در این استان خواهد بود.

ابراهیم‌‌‌علی مولابیگی با بیان اینکه افزایش منابع عناصر نادر خاکی و برخی فلزات باارزش از جمله ثمرات اجرای اکتشافات معدنی در سال‌های اخیر بوده، گفت: ایران جزو معدود کشورهایی است که به مقادیر مناسبی از ذخایر عناصر نادرخاکی و فلزات باارزش دسترسی دارد و کشف نخستین ذخیره لیتیوم در استان همدان نویدبخش کشف ذخایر دیگری در این استان خواهد بود. وی میزان ذخیره قطعی محدوده یادشده را ۸ میلیون و ۵۰۰ هزارتن کانسنگ لیتیوم عنوان کرد و افزود: در جهان امروز این فلز استراتژیک و باارزش به عنوان یکی از نیازهای تکنولوژی روز محسوب می‌شود. مدیرکل دفتر امور اکتشاف وزارت صمت با بیان اینکه گواهی‌‌‌کشف صادره برای محدوده مذکور به تایید اعضای کمیسیون گواهی‌‌‌کشف رسیده و بزودی توسط اداره‌‌‌کل صمت استان همدان صادر خواهد شد، افزود: این ماده معدنی در یک منطقه رسی تشکیل شده که این موضوع ذخیره مذکور را در کل کشور منحصربه‌فرد می‌کند.

وی به منابع محدود لیتیوم در طبیعت و نقش حساس آن در تهیه باتری‌‌‌های الکتریکی، صنایع پیشرفته، صنایع دفاعی و تهیه و تولید آلیاژهای منحصربه‌فرد و استراتژیک اشاره کرد و افزود: در سال‌های اخیر تمرکز و توجه روزافزونی به بحث اکتشاف، استخراج و فرآوری و بازیافت لیتیوم از منابع شناخته‌شده آن شده است. مولابیگی همچنین گفت: لیتیوم برخلاف دیگر محصولات معدنی در حجم کم و در ابعاد کیلوگرم خرید و فروش می‌شود که این امر به‌‌‌علت قیمت بالا و سختی استحصال آن بوده و در صورتی که بتوان در استحصال و تولید این ماده معدنی به مزیت رسید، عملا ارزش افزوده بالایی را به همراه خواهد داشت.

* ایران به جمع کشورهای لیتیومی پیوست

معاون امور معادن سازمان صنعت، معدن و تجارت استان همدان با بیان اینکه ۲ معدن لیتیوم در دشت قهاوند کشف شده است، گفت: گواهی کشف و پروانه بهره‌برداری از این ماده معدنی در حال اخذ است.

محمدهادی احمدی در این باره اظهار کرد: تاییدیه وجود لیتیوم در این منطقه دریافت شده و گواهی کشف و پروانه بهره‌برداری نیز در حال اخذ است.  وی با اشاره به اینکه ۲ سال آینده این معدن راه‌اندازی خواهد شد، افزود: کشف این معدن ۴ سال زمان برد و سرمایه‌گذار نیز آماده سرمایه‌گذاری روی آن است. معاون امور معادن سازمان صنعت، معدن و تجارت استان همدان با تاکید بر اینکه گستره این ۲ معدن ۵ تا ۶ کیلومتر مربع و به اندازه مساحت دشت قهاوند است، ادامه داد: در حال حاضر در مرحله بررسی بهره‌گیری از تکنولوژی ۲ کشور توسعه‌یافته برای استخراج آن هستیم. وی یادآور شد: فرآوری ذخایر سنگ لیتیوم در باتری لیتیومی در گوشی تلفن همراه، صنایع پیشرفته و الکترونیکی کاربرد دارد که هم جنبه صادراتی و هم قابلیت استفاده در داخل کشور را دارد.

* منابع و کشورهای تامین‌کننده لیتیوم در جهان

لیتیوم تولید‌شده در جهان از معادن و شورآبه‌ها (دریاچه نمک) تامین می‌شود. معادن لیتیوم به صورت سنگ‌های آذرین است که در بهترین حالت 4.5 درصد لیتیوم دارد اما مقدار لیتیوم در شورآبه‌ها در بهترین حالتmg/L 20 است. با این حال، بر اساس گزارش شرکت ملی نفت، گاز و فلزات ژاپن، استخراج لیتیوم از شورآبه ۳۰ تا۵۰ درصد ارزان‌تر از استخراج آن از سنگ معدن است. بر اساس آمار منتشرشده توسط سازمان زمین‌شناسی آمریکا در سال ۲۰۲۲، حدود ۸۹ میلیون تن منابع معدنی لیتیوم وجود دارد که از این مقدار، ۲۲ میلیون تن آن به صورت اقتصادی قابل برداشت است.

استرالیا، زیمبابوه، شیلی، آرژانتین و چین بیشترین استخراج لیتیوم در جهان را دارند. ترکیبات تولیدشده به صورت اکسید لیتیوم، کربنات لیتیوم، هیدروکسید لیتیوم و کلرید لیتیوم است. حدود ۳۵ درصد از لیتیوم تولیدشده در جهان از استخراج معدن به دست می‌آید و در این بین استرالیا بیشترین سهم را دارد. این کشور در سال ۲۰۲۰ حدود یک میلیون و ۵۰۰ هزار تن کانی اسپودومن که حاوی لیتیوم (اکسید لیتیوم) است، استخراج کرد که این میزان ۸۵ درصد از کل لیتیوم استخراج‌شده از معادن دنیا بود. ۶۵ درصد از لیتیوم تولیدشده در دنیا از طریق شورآبه‌ها (دریاچه نمک) بوده است و در این بین کشورهای شیلی، آرژانتین و چین بیشترین میزان تولید را دارند، به‌ طوری که در سال ۲۰۲۰، شیلی حدود ۱۲۴ هزار تن، آرژانتین ۳۲ هزار تن و چین ۱۴ هزار تن ترکیبات لیتیومی اعم از کربنات، کلرید و هیدروکسید تولید کرده‌اند. کشور بولیوی نیز منابع لیتیوم قابل توجهی دارد اما دولت این کشور به‌ دلیل ترس از اثرات اجتماعی و زیست‌محیطی دست به استخراج لیتیوم نمی‌زند. مثلث شیلی - آرژانتین - بولیوی در آمریکای جنوبی، اصلی‌ترین منبع لیتیوم دنیا محسوب می‌شود و حدود ۵۸ درصد از منابع لیتیوم در این منطقه است (۵۰ میلیون تن). کشور شیلی به‌ دلیل آب و هوای مساعدتر در مقایسه با ۲ کشور همسایه‌ خود، در تولید لیتیوم نسبت به این ۲ کشور دست بالا را دارد.

* ارزش معاملات ترکیبات لیتیومی

عمده‌ تجارت لیتیوم به صورت کربنات، هیدروکسید و همچنین اکسید است. در آمار، میزان تجارت اکسیدی و هیدروکسیدی را یک‌جا و با هم گزارش می‌کنند. همان‌طور که در نمودار مشخص است، صادرات و تجارت ترکیبات لیتیومی از سال ۲۰۱۰ روند صعودی به خود گرفت، به‌ طوری که ارزش صادرات از ۲۵۰ میلیون دلار به یک میلیون و ۲۰۰ هزار دلار برای هر یک از ترکیبات در سال ۲۰۲۱ رسید و در عین حال می‌توان گفت در سال‌های اخیر ترکیبات کربناتی و هیدروکسیدی - اکسیدی، سهم برابر در بازار داشته‌اند. ارزش صادرات در سال‌ ۲۰۱۸ به بیشترین میزان خود رسیده است. دلیل این امر افزایش قیمت لیتیوم کربنات نسبت به سال‌های قبلی بوده است. بعد از سال ۲۰۱۸، بتدریج ارزش صادرات کمتر شده تا اینکه در سال ۲۰۲۱، دوباره ارزش تجارت افزایش یافته است.

بیشترین صادرات لیتیوم هیدروکسید - اکسید مربوط از کشور چین بوده است که اصلی‌ترین مشتری‌های آن کشورهای کره‌جنوبی و ژاپن هستند. درباره لیتیوم کربنات می‌توان گفت بازار تجارت جهان در اختیار شیلی است. به این صورت که در سال ۲۰۲۱ ارزش صادرات این کشور به حدود ۸۸۰ میلیون دلار رسید. کشورهای چین و هلند نیز در این بازار فعالیت دارند، اما نقش آنها به مراتب از شیلی کم‌رنگ‌تر است.