گروه بین‌الملل: کمی بیش از ۲ سال از عمر دولت دموکرات‌ها در آمریکا می‌گذرد و بار دیگر شاهد ترامپیدن بایدن برخلاف تمام ادعاهای ضدترامپی‌اش هستیم؛ حکم به ممنوعیت کامل یک شبکه اجتماعی بین‌المللی پرطرفدار که تقریبا هیچ رویکرد سیاسی یا دست‌کم غرب‌ستیزانه‌ای ندارد در نیمی از ایالات‌آمریکا یعنی دقیقا اجرای همان طرحی که ترامپ تحت لوای تحریم چین در سر داشت. رئیس‌جمهور پیشین یانکی‌ها تابستان ۲۰۲۰ در آخرین روزهایش در کاخ سفید، فرمان ممنوعیت فعالیت تیک‌تاک در این کشور را صادر و تنها شرط ادامه کار آن را قرار گرفتن تحت مالکیت آمریکایی‌ها عنوان کرد. حال عجیب نیست که در برافراشتن علنی پرچم جنگ‌ علیه آزادی بیان توسط لیبرال‌های واشنگتن، اکثریت جمهوری‌خواهان مجلسین کنگره هم با دموکرات‌ها همصدا شده‌‌اند. الاغ‌های حاکم و فیل‌های اپوزیسیون بر سر هر چه با هم رقیب باشند، در بستن فضای افکار عمومی با هم رفیقند، البته در این مورد جمع رفقای غربی جمع است و اتحادیه اروپایی و کانادا هم استفاده از شبکه اجتماعی تیک‌تاک را منع می‌کنند. دیپلمات‌ها و سیاستمداران غربی که یکی از کار‌ویژه‌های‌شان پیدا کردن یک مورد هر چند کوچک سانسور یا محدودیت رسانه‌ای در گوشه‌ای از جهان و سر دادن فریاد «وا آزادیا» است - موضوع فیلترینگ سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی مثل فیسبوک، توئیتر و اینستاگرام که توسط سازمان‌های حقوق بشری و دولت‌های غربی حامی آنها به عنوان اقدامی علیه آزادی بیان برشمرده می‌شود که بماند - حالا به یک باره در اقدامی هماهنگ، یک رسانه نسل جدید عمدتا جوان‌پسند را با یک میلیارد کاربر در سراسر دنیا، ممنوع‌الاستفاده کرده‌اند! آن هم نه به اتهام محتوای نامناسب، فیک‌نیوز یا بروز خطا یا مشکلی از سوی میلیون‌ها عضو آن یا حتی دخالت در انتخابات دیگر کشورها، بلکه تنها به جرم یک اتهام اثبات نشده! جرمی که بایدن و شرکایش برای تیک‌تاک قائل شده‌اند.

اگر اتهاماتی که از سوی هر ۲ دولت ترامپ و بایدن به شرکت چینی هواوی وارد می‌شد نیز بر مبنای منطق رقابت‌های فناورانه و تضادهای امنیتی میان شرق و غرب وارد می‌شد پذیرفتنی باشد اما اتهامات وارد شده علیه شرکت بایت دنس، شرکت مادر تیک‌تاک بسیار مبهم به نظر می‌رسد. اتهامات از اوت 2020 در قالب یک لایحه دولتی شکل گرفتند که بر مبنای آنها دولت جمهوری‌خواه وقت در اوج سیاست‌های چین‌ستیزانه‌اش، شرکت بایت دنس را صرفا بر اساس شایعات و نه گزارش یک نهاد صاحب صلاحیت تخصصی یا شهادت کارشناسان در کنگره و حتی حکم دادگستری متهم به رصد کاربران تیک‌تاک در ایالات‌متحده به نفع دولت چین کرد.

دونالد ترامپ پس از آن فرمان اجرایی توقف تراکنش‌های این شبکه را در صورت فروخته نشدن شرکت بایت دنس به سهامداران آمریکایی امضا کرد اماپس از آن با واگذاری 40 درصد سهامش به مالکان آمریکایی که طبق قانون اساسی این کشور دیگر متعلق به ایالات‌متحده محسوب می‌شود، به نظر نمی‌رسید دیگر هیچ بهانه سازمانی درباره ماهیت شرکت مادر در میان باشد اما  با روی کار آمدن دولت بایدن، رویکرد ترامپی درباره این شبکه اجتماعی و البته اغلب رسانه‌های فراگیر غیرغربی توسط دموکرات‌های مدعی آزادی بیان ادامه یافت. فرمان سال 2021 تفحص وزارت بازرگانی درباره فعالیت تیک‌تاک، نخستین اقدام بود. وقتی دولت آمریکا در سال 2022 شرکت مادر تیک‌تاک را به نقض حریم خصوصی کاربرانش بخاطر دسترسی کارمندان دفتر این شرکت در چین به اطلاعات کاربران آمریکایی متهم کرد، بایت دنس اعلام کرد 100 درصد ترافیک کاربرانش در این کشور را به ابر اوراکل که یک شرکت آمریکایی است واسپاری کرده و دیگر هیچ اطلاعاتی به مرکز چین ارسال نمی‌شود. با این حال از همان زمان مشخص بود که بهانه‌جویی‌های یانکی‌ها را پایانی نیست، چرا که رهبران سیاسی تمامیت‌خواه واشنگتن حتی تحمل فعالیت بین‌المللی یک شبکه اجتماعی غربی غیرآمریکایی را ندارند، چه رسد به اینکه سهام اصلی آن همچنان در اختیار رقیب شرقی‌شان باشد. 

* جنگ بر سر نسل Z

تیک‌تاک تنها ظرف 6 سال به یک میلیارد کاربر دست یافته است. این شبکه اجتماعی  با رویکرد غالب سرگرمی و موضوعات مورد علاقه نسل جدید، به 40 زبان مختلف از همان ابتدا تمایل داشته برای کاربران جوان‌تر جذاب باشد. بی‌دلیل نیست که 41 درصد کاربرانش بین 16 تا 24 سال دارند. اینها همان نسل Z معروف هستد. جالب اینکه  43 درصد کاربران جدید از هند می‌آیند که حساسیت‌های خاص خودش را نسبت به چینی‌ها دارد ولی تا امروز هیچ واکنش خاصی به آن نشان نداده است. 

به گزارش تارنمای وایرد، نقشه جغرافیایی کاربران تیک‌تاک حاکی از آن است که در سه ماهه اول سال 2022، بیش از 100 میلیون کاربر فعال ماهانه در ایالات‌متحده و 23 میلیون کاربر در بریتانیا وجود داشته است. هر کاربر آن به طور میانگین روزانه یک ساعت و 25 دقیقه را در برنامه صرف کرده، 17 بار آن را باز و 90 درصد وقت آزاد خود را در این برنامه سپری می‌کند. جوانگرایی این شبکه در مقایسه با بالا رفتن میانگین سنی کاربران شبکه‌های آمریکایی چون دو شعبه مهم متا - فیس بوک و  اینستاگرام - که همان نسل تازه‌وارد سایبری ۲ دهه گذشته بوده‌اند، تبدیل به یک تهدید راهبردی برای کشورهای غربی شده که احساس می‌کنند در حال واگذاری نسل مولد تازه‌وارد هستند.

* آمریکا بزرگ‌ترین کنترل‌کننده شبکه‌ها

تیک‌تاک در متن جنگی همه‌جانبه از سوی غرب علیه رقبا و مخالفانش قرار گرفته که با تیک‌تاک ساعت هر لحظه بحرانی‌تر می‌شود. این در حالی است که اعترافات و افشاگری‌ها درباره همکاری شبکه‌های اجتماعی بزرگ با نهادهای امنیتی آمریکا مثل اف‌بی‌آی، سازمان سیا و حتی به طور مستقیم با کارزار انتخاباتی جو بایدن، دفتر تبلیغاتی کاخ سفید و وزارت ارتباطات این کشور روز به روز بیشتر می‌شود. دامنه این رسوایی‌ها از افشاگری‌های تاریخی ادوارد اسنودن، مقاطعه‌کار پیشین و فراری آژانس امنیت ملی ایالات‌متحده درباره جاسوسی نهادی اطلاعاتی این کشور از تمامی مردم جهان از طریق شبکه‌های اجتماعی، جست‌جوگرهای اینترنتی، خدمات‌رسانان ایمیل و پیام‌رسان‌ها در سال 2013 آغاز شد و سپس با نخستین صحبت‌های علنی مارک زاکربرگ درباره اعمال فشار دولت اوباما بر فیسبوک برای به اشتراک گذاشتن اطلاعات حساب‌هایش در همان سال وارد مرحله جدیدی شد. پس از آن افشاگری‌ها حتی در سطح رئیس‌جمهور آمریکا و روسای دستگاه‌ها و نمایندگان و سناتور و شخصیت‌های برجسته‌ای چون ایلان ماسک تا امروز ادامه یافته است. آخرین دور آنها حاوی انتشار سلسله گزارش‌هایی محرمانه است که نشان می‌دهد کار دستگاه‌های امنیتی و دولتی آمریکا از نظارت بر تمام شبکه‌های اجتماعی بزرگ دنیا که همگی در آمریکا ثبت شده‌اند از فیسبوک و توئیتر و اینستاگرام گرفته تا پینترست و خود تیک‌تاک گذشته و به انتساب ناظران مستقر در دفتر این رسانه‌های اجتماعی همراه با جلسات منظم با مدیران آن روی آورده‌اند.

* قانون آمریکایی علیه آزادی بیان

از اواسط سال 2022، اف‌سی‌سی (کمیته ارتباطات فدرال) وابسته به دولت آمریکا با ارجاع به برخی گزارش‌ها، نخستین هشدارهای تخصصی را درباره ادامه کار این شبکه به گوگل و اپل داد و از آنها خواست دسترسی دانلود آن را از روی اپلیکیشن‌های خود حذف کنند. اولین بار که یک نهاد امنیتی آمریکایی بر ادعای دولت‌های ترامپ و بایدن صحه گذاشت. تنها 5 ماه پیش در نوامبر 2022 بود که دفتر تحقیقات فدرال پلیس (اف‌بی‌آی) برای نخستین بار به ‌طور رسمی به نمایندگان کنگره درباره استفاده احتمالی دولت چین از اطلاعات کاربران آمریکایی مشاوره داد. پس از آن قانون‌گذاران جمهوری‌خواه و حامی ترامپ بیش از دموکرات‌ها به تکاپوی تهیه لایحه‌ای برای ممنوع ساختن فعالیت آنچه شبکه چینی می‌خواندند، افتادند. به این ترتیب فرمان اجرایی ترامپ برای ممنوع‌سازی استفاده از تیک‌تاک در قالب قانون رسمی تحت عنوان «جلوگیری از تهدید ملی جاسوسی بر اینترنت، سانسور و نفوذ ظالمانه و یادگیری الگوریتمی توسط حزب کمونیست چین» احیا شد. ابتدا دولت بایدن بر اساس این قانون ضرب‌الاجلی 30 روزه را برای همه ادارات فدرال تعیین کرد تا کارکنان‌شان نسخه‌های این برنامه را از گوشی‌های هوشمند شخصی خود حذف کنند. 

در نهایت هفته گذشته در ابتدای دوره‌ای که از آن به «کارزار گشایش فشار همه‌جانبه چین» تعبیر شده، ائتلافی از نمایندگان دموکرات و جمهوریخواه کنگره، تیر خلاص را به آزادی بیان در آمریکا شلیک کردند. چهارشنبه گذشته لایحه‌ای که هدف آن ظاهرا شفاف‌سازی درباره غیرقابل اجرا بودن و ممنوعیت مربوط به اشتراک‌گذاری داده‌های شخصی حساس بر اساس قانون اختیارات اقتصادی اضطراری است، با ۲۴ رای موافق در مقابل ۱۶ رای مخالف در کمیته روابط خارجی خانه نمایندگان کنگره به تصویب رسید. کماکان هیچ سند و گزارش تخصصی مبنی بر دسترسی و سوءاستفاده دولت چین از اطلاعات کاربران تیک‌تاک در این لایحه دیده نمی‌شود و تنها منطق آن کماکان چینی بودن مالکیت سهام اکثریت شرکت مادر است. حالا دست جو بایدن باز است تا بر اساس این قانون جدید، تیک‌تاک را با بیش از ۱۰۰ میلیون کاربر در آمریکایی ممنوع سازد.

* تیک‌تاک؛ اسب تروای چین؟

دومینوی ممنوعیت آنچه اپلیکیشن چینی خوانده می‌شود در کشورهای غربی توسعه می‌یابد. بدین ترتیب اپیدمی فوبیای غرب نسبت  به تیک‌تاک، از اقدام هماهنگ برای تصویب قوانینی مشابه علیه آن آشکار می‌شود. کاربرد اصطلاحات جنگی در این مورد توسط برخی کارشناسان امنیتی آمریکایی، بحران را عمیق‌تر می‌کند. آنها تیک‌تاک را اسب تروای چین در قلمرو غرب می‌خوانند.  در جدیدترین مرحله از جنگ رسانه‌ای میان غرب و شرق، پارلمان اروپا، کمیسیون اروپا و شورای اتحادیه اروپایی نصب تیک‌تاک در دستگاه‌های کارکنان این نهادها را ممنوع اعلام کردند. این اقدام پس از اقدام مشابه دولت فدرال، کنگره و بیش از نیمی از ۵۰ ایالت آمریکا انجام می‌شود. کانادا هم استفاده از تیک‌تاک در دستگاه‌های دولتی را ممنوع کرده است. چین در برابر این اتهامات واکنش نشان داده و از طریق حزب حاکم کمونیست، بسیاری از پلتفرم‌های شبکه اجتماعی و پیام‌رسان‌های خارجی از جمله یوتیوب، توئیتر، فیسبوک، اینستاگرام و خود تیک‌تاک را مسدود کرده است. البته نسخه چینی تیک‌تاک که دوین (Douyin) نام دارد مجاز است، اگرچه محتوای آن، مشابه محتوایی که در تیک‌تاک اصلی دیده می‌شود نیست. مائو نینگ، سخنگوی وزارت خارجه چین دیروز در کنفرانسی مطبوعاتی  با زیر سوال بردن تصمیم اخیر نهادهای اتحادیه اروپایی اعلام کرد این اتحادیه بر خلاف ادعای خود مبنی بر اینکه آزادترین بازار دنیاست اما تدابیر محدودکننده و سرکوب‌کننده غیرمعقول علیه شرکت‌های کشورهای دیگر به کار بسته است. او ادامه داد: «این امر به اعتماد جامعه جهانی به فضای کسب‌وکار در اتحادیه اروپایی لطمه وارد خواهد کرد. اتحادیه اروپایی باید حرف خود را با عملش تطبیق داده، به اقتصاد بازار و رقابت منصفانه احترام گذاشته و سوءاستفاده از مفهوم امنیت ملی را متوقف و یک فضای کسب‌و‌کار باز، منصفانه، شفاف و غیرتبعیض‌آمیز برای همه شرکت‌ها ایجاد کند». واضح است ایجاد حساسیت روی فعالیت تیک‌تاک، نه بر اساس داده‌های واقعی امنیتی  بلکه صرفا به منظور ایجاد جنگ روانی علیه چین انجام می‌گیرد. تیمور فومنکو، کارشناس روسی معتقد است رفتار آمریکا و شرکای غربی‌اش در این زمینه نمونه‌ای کلاسیک از ایجاد هیستری جمعی است که از دوره جنگ سرد به یادگار مانده است. آمریکا و کشورهای تحت امر سیاسی‌اش وارد یک دوره جدید چین‌هراسی پس از دهه‌های میانی قرن بیستم میلادی شده‌اند؛ پروپاگاندایی که در آن زمان به هیچ نتیجه خاصی جز پذیرفتن پیشرفت و قدرت اژدهای زرد و رسیدن آن به جایگاه امروز نرسید. البته شاید این بار این جنگ روانی دست‌کم یک نسل از رای‌دهندگان دموکراسی تمامیت‌خواه غربی را به سوی یک جنگ جهانی میان غرب و شرق سوق دهد.