گروه سیاست خارجی: قفل روابط دیپلماتیک تهران - ریاض در پکن گشوده شد تا ایران و عربستان سعودی پس از 7 سال روابط فیمابین را از سر گیرند.

برای حصول این اتفاق، البته چند دور مذاکره طولانی از ابتدای سال گذشته برگزار شد؛ ابتدا با میانجیگری عراق نمایندگان ایران و سعودی در بغداد چند دور مذاکره داشتند، در میانه راه پادشاهی عمان هم به سیاق گذشته و سیاست خارجی واسطه‌گرایانه خود در مذاکرات 2 کشور نقش ایفا کرد اما در نهایت این چین بود که توانست واسطه‌گر نهایی توافقی مهم میان 2 قطب مهم در غرب آسیا لقب گیرد. پکن بنیان‌های این توافق را در سفر شی جین پینگ به ریاض و در ادامه سفر رئیس‌جمهور ایران به پکن طراحی کرد.

بر این اساس، جمهوری اسلامی ایران، چین و عربستان سعودی در بیانیه‌ای مشترک اعلام کردند به‌ دنبال سفر بهمن‌ماه حجت‌الاسلام رئیسی به پکن، دبیر شورای عالی امنیت ملی از روز دوشنبه 15 اسفندماه در شهر پکن با هدف پیگیری توافقات سفر رئیس جمهور، مذاکرات فشرده‌ای را به منظور حل‌وفصل نهایی موضوعات فیمابین تهران - ریاض با همتای سعودی خود آغاز کرد.

در پایان این مذاکرات، دیروز 19 اسفندماه 1401، بیانیه سه‌جانبه‌ای در پکن با امضای «علی شمخانی» نماینده مقام معظم رهبری و دبیر شورای عالی امنیت ملی، «مساعد بن‌محمد العیبان» وزیر مشاور و عضو شورای وزیران و مشاور امنیت ملی عربستان سعودی و «وانگ یی» عضو دفتر سیاسی کمیته مرکزی حزب کمونیست و رئیس دفتر کمیسیون مرکزی امور خارجی حزب و عضو شورای دولتی جمهوری خلق چین صادر شد.

متن این بیانیه‌ سه‌جانبه به شرح زیر است:

در پاسخ به ابتکار شایسته جناب آقای شی جین‌ پینگ رئیس‌جمهوری خلق چین در حمایت از گسترش روابط جمهوری اسلامی ایران و پادشاهی عربستان سعودی، بر اساس اصل حسن همجواری و با توجه به توافق ایشان با سران ۲ کشور در میزبانی و حمایت از انجام گفت‌وگو بین جمهوری اسلامی ایران و پادشاهی عربستان سعودی و همچنین تمایل ۲ کشور به حل‌وفصل اختلافات از طریق گفت‌وگو و دیپلماسی بر اساس پیوندهای برادرانه و با تاکید بر پایبندی ۲ کشور به اصول و اهداف منشور ملل متحد و منشور سازمان همکاری اسلامی و اصول و رویه‌های بین‌المللی، هیات‌های جمهوری اسلامی ایران به ریاست امیر دریابان علی شمخانی نماینده مقام معظم رهبری و دبیر شورای عالی امنیت ملی و پادشاهی عربستان سعودی به ریاست مساعد بن محمد العیبان وزیر مشاور و عضو شورای وزیران و مشاور امنیت ملی از تاریخ 15 تا 19 اسفندماه 1401 خورشیدی برابر با 6 تا 10 مارس 2023 میلادی در پکن با یکدیگر دیدار و گفت‌وگو کردند.

جمهوری اسلامی ایران و پادشاهی عربستان سعودی با سپاس و قدردانی از جمهوری عراق و سلطنت عمان به خاطر میزبانی گفت‌گوهای انجام‌شده بین ۲ طرف در سال‌های 1400 و 1401 خورشیدی (2021 و 2022 میلادی) از رهبری و دولت جمهوری خلق چین برای میزبانی و حمایت از گفت‌گوهای انجام‌شده در این کشور و تلاش برای به ثمر نشستن آن تشکر کردند.

در نتیجه‌ گفت‌وگوهای انجام‌شده، جمهوری اسلامی ایران و پادشاهی عربستان سعودی توافق کردند ظرف حداکثر ۲ ماه، روابط دیپلماتیک خود را از سر گرفته و سفارتخانه‌ها و نمایندگی‌ها را بازگشایی کنند. وزرای امور خارجه ۲ کشور جهت اجرای این تصمیم و انجام تمهیدات لازم برای تبادل سفرا با یکدیگر ملاقات می‌کنند.

۲ کشور با تاکید بر احترام به حاکمیت و عدم دخالت در امور داخلی یکدیگر در زمینه اجرای موافقتنامه همکاری‌های امنیتی امضاشده در تاریخ 28/1/1380خورشیدی برابر با  17/4/2001 میلادی و نیز موافقتنامه عمومی همکاری‌های اقتصادی، بازرگانی، سرمایه‌گذاری، فنی، علمی، فرهنگی، ورزشی و جوانان، امضاشده در تاریخ 6/3/1377 خورشیدی برابر با 27/5/1998 میلادی توافق کردند. 3 کشور اراده قاطع خود را جهت به‌کارگیری تمامی تلاش‌ها برای تقویت صلح و امنیت منطقه‌ای و بین‌المللی اعلام می‌کنند.

* روایت شمخانی

دبیر شورای عالی امنیت ملی پس از امضای بیانیه مشترک سه‌جانبه میان جمهوری اسلامی ایران، پادشاهی عربستان سعودی و جمهوری خلق چین در پکن به «نورنیوز» گفت: «گفت‌وگوهای انجام‌شده میان ۲ کشور صریح، شفاف، همه‌جانبه و سازنده بود. رفع سوءتفاهم‌ها و نگاه رو به آینده در روابط تهران - ریاض، قطعا توسعه ثبات و امنیت منطقه‌ای و افزایش همکاری کشورهای حوزه خلیج‌فارس و جهان اسلام را برای مدیریت چالش‌های موجود به‌ دنبال خواهد داشت».

او همچنین گفت: «از نقش سازنده جمهوری خلق چین درباره حمایت از توسعه روابط کشورها که لازمه‌ رفع چالش‌ها و افزایش صلح و ثبات و ارتقای همکاری‌های بین‌المللی است، قدردانی می‌کنم. 5 دور مذاکره اولیه با عربستان سعودی که به میزبانی عراق و عمان انجام شد در دستیابی به توافق نهایی موثر بود و از تلاش این 2 کشور سپاسگزاری می‌کنم». در جریان مذاکرات فشرده شمخانی و «مساعد بن‌محمد العیبان» مسؤولان نهادهای امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران و پادشاهی عربستان سعودی که از 15 تا 19 اسفندماه در شهر پکن پایتخت جمهوری خلق چین برگزار شد، 2 کشور توافق کردند پس از ٧ سال، روابط دیپلماتیک خود را از سر بگیرند. بر اساس توافق 2 کشور، وزیران خارجه ایران و عربستان سعودی ضمن ملاقات با یکدیگر، حداکثر ظرف 2 ماه، زمینه‌های اجرایی تبادل سفرا و بازگشایی سفارتخانه‌ها، همچنین سایر الزامات برای از سرگیری روابط را فراهم خواهند کرد. روابط دوستانه کشورهای منطقه به طور قطع مانعی جدی بر سر راه حضور و دخالت کشورهای فرامنطقه‌ای و رژیم غاصب صهیونیستی در حوزه غرب آسیا خواهد شد.

* واکنش‌ها به توافق تهران - ریاض

کاخ سفید با اتخاذ موضعی ملایم و محتاطانه در واکنش به توافق ایران و عربستان اعلام کرد از این امر مطلع بودیم. به گزارش الجزیره، سخنگوی کاخ سفید تاکید کرد که واشنگتن از گزارش‌ها درباره بازگشت روابط دیپلماتیک ایران و عربستان مطلع است. وی گفت که آمریکا از هرگونه تلاش برای پایان جنگ یمن و کاهش تنش در منطقه خاورمیانه استقبال می‌کند.

از سرگیری روابط تهران - ریاض اما نگرانی تل‌آویو را به دنبال داشته است. بر این اساس نخست‌وزیر پیشین رژیم صهیونیستی توافق تهران و ریاض را یک پیروزی سیاسی برای ایران خواند. به گزارش المیادین، نفتالی بنت در واکنش به توافق ایران و عربستان از کابینه نتانیاهو انتقاد کرد و گفت این توافق شکستی مفتضحانه برای دولت رژیم صهیونیستی بوده و در نتیجه ضعف و اختلافات داخلی به وجود آمد. وی گفت که توافق ایران و عربستان تحولی خطرناک برای اسرائیل و یک پیروزی سیاسی برای ایران است.

یائیر لاپید، نخست‌وزیر پیشین رژیم صهیونیستی هم در واکنش به توافق ایران و عربستان برای از سرگیری روابط تاکید کرد که این توافق شکستی تمام‌عیار برای رژیم صهیونیستی است. وی گفت که با این توافق دیوار دفاعی منطقه‌ای که علیه ایران ساختیم ویران شد. لاپید گفت توافق تهران و ریاض خطری برای سیاست خارجی اسرائیل است.

مارک دوبوویتز، مدیر اندیشکده FDD - بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها- وابسته به محافظه‌کاران آمریکایی و نزدیک به رژیم صهیونیستی نیز هشدار داد احیای روابط ایران و سعودی در نتیجه میانجی‌گری چین باخت، باخت، باخت برای منافع آمریکاست. او در توئیتر خود نوشت: این نشان می‌دهد سعودی‌ها به حمایت واشنگتن اعتمادی ندارند و ایران فرصت را برای دور کردن متحدان آمریکا و پایان ‌دادن به انزوای بین‌المللی‌اش مهیا می‌بیند و اینکه چین دارد به بازیگر اصلی سیاست خاورمیانه تبدیل می‌شود.

در مقابل رئیس دستگاه دیپلماسی ایران اعلام کرد: بازگشت روابط طبیعی میان ایران و عربستان ظرفیت‌های بزرگی را در اختیار ۲ کشور، همچنین منطقه و جهان اسلام قرار می‌دهد. حسین امیرعبداللهیان با اشاره به توافق ایران و عربستان برای از سرگیری روابط دوجانبه در صفحه توئیتر خود نوشت: بازگشت روابط طبیعی میان جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی ظرفیت‌های بزرگی را در اختیار ۲ کشور، منطقه و جهان اسلام قرار می‌دهد.  مشاور امنیت ملی عربستان هم اعلام کرد از دستیابی به توافق با ایران پس از گفت‌وگوهای عمیق خرسندیم. با ایران درباره دلایل اختلافات و راه‌های رسیدگی به آن گفت‌وگو کردیم. موافقت کردیم صفحه جدیدی را با ایران بر اساس معاهدات بین‌المللی باز کنیم. دبیرکل حزب‌الله لبنان هم گفت: تحولات مربوط به نزدیکی عربستان و ایران خوب است و به ضرر مردم منطقه نیست، بلکه به نفع آنها خواهد بود. سیدحسن نصرالله اظهار کرد: اگر نزدیکی عربستان و ایران در مسیر عادی پیش برود می‌تواند افق‌هایی را در منطقه و لبنان باز کند. سلطنت عمان هم از توافق ایران و عربستان استقبال کرد. به گزارش الخلیج آنلاین، وزارت خارجه عمان در بیانیه‌ای از بیانیه سه‌جانبه ایران، عربستان و چین و از سرگیری روابط تهران و ریاض استقبال کرد. در این بیانیه آمده است: امیدواریم این گام در تقویت امنیت و ثبات در منطقه و گسترش همکاری‌های مثبت و سازنده که به سود تمام ملت‌های منطقه ‌و جهان است سهیم باشد.

* سایه روشن‌های یک توافق

اصل توافق تهران و ریاض برای از سرگیری روابط دوجانبه را باید با قواعد «نظام بین‌الملل» فهم و تحلیل کرد. قرار نیست شروع مجدد روابط ایران و عربستان سعودی پایانی بر تمام خصومت‌های ۲ کشور باشد. این رابطه در بهترین حالت همانی است که واقع‌گرایان در روابط بین‌الملل از آن به عنوان «رقابت در عین همکاری» یاد می‌کنند اما در برهه کنونی این رویداد به منزله بی‌اثر کردن تلاش‌های بی‌سابقه ایالات متحده و برخی کشورهای اروپایی برای انزوای دیپلماتیک ایران، جدا کردن تهران از مناسبات جهانی و از قواره خارج کردن سیاست خارجی ایران در محیط بین‌المللی است. بنابراین همان‌طور که مارک دوبوویتز نومحافظه کار آمریکایی و نفتالی بنت صهیونیست هشدار داده‌اند این یک پیروزی بزرگ برای ایران است. صهیونیست‌ها بخوبی می‌دانند تبعات این اتفاق چقدر می‌تواند دست آنها را خالی‌تر از پیش کند.

در دوران گذار نظم بین‌المللی که به معنای دوران انتقال از نظمی به نظم جدید است، توافق ایران و عربستان را باید در این منظومه جست‌وجو کرد. در شرایطی که نظم اعتباری و ساختاری آمریکا بر جهان نشانه‌های جدی از کارافتادگی را نشان می‌دهد، چین به عنوان ابرقدرت چالشگر و تجدیدنظر‌طلب این نظم، در منطقه‌ای که دستورکارهای امنیتی و سیاسی آن را واشنگتن برای سال‌های طولانی تعیین می‌کرده است ورود کرده و با واسطه‌گری میان 2 قدرت این منطقه، نه تنها اعتباری جدید به سبد خود افزوده است، بلکه به نوعی غرب آسیا به عنوان حوزه نفوذ سنتی واشنگتن را از دست رقیب خارج کرده است. ارتباط تهران و ریاض یعنی ثبات بیشتر در خاورمیانه و امنیت حامل‌های انرژی که خیال پکن را در پیگیری ابرپروژه جاده ابریشم خود؛ «یک کمربند - یک جاده» آسوده‌تر خواهد کرد. 

***