ضرورت توجه به میزان رشد جمعیت کشور برای عبور ایران از بحران پیری جمعیت به آن دلیل است که در پی افت شدید باروری طی چند سال اخیر، رشد نرخ جمعیت کشور حدود 50 درصد کاهش یافته است؛ کاهش جمعیتی که به گفته کارشناسان تبعات اجتماعی و سیاسی فراوانی در پی دارد. در چنین شرایطی سیاست‌گذاران و تصمیم‌گیران باید طوری برنامه‌ریزی کنند که با فراهم کردن ملزومات زندگی و ایجاد رفاه نسبی، زمینه ازدواج و فرزندآوری در جامعه فراهم شود. 

در همین ارتباط جمعیت‌شناس و استاد دانشگاه تهران معتقد است: اگر هر خانواده 2 فرزند داشته باشد، جمعیت کشور ثابت می‌ماند و چنانچه میانگین رشد باروری در هر خانواده کمتر از 2 فرزند باشد، بی‌تردید رشد نرخ جمعیت کشور به سمت منفی حرکت خواهد کرد. شهلا کاظمی در گفت‌وگو با «وطن امروز»، با بیان اینکه مطابق قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت، رشد باروری حداقل باید به 2.5 تا 3 درصد برسد تا کشور با بحران رشد منفی نرخ جمعیت در آینده مواجه نشود، گفت: بیش از یک سال از اجرای این قانون می‌گذرد اما اجرای آن تاکنون نتوانسته نسبت به پیش‌بینی‌‌های مد‌نظر، نتیجه قابل قبولی داشته باشد، چرا که ارائه امتیازات پیش‌بینی‌شده برای فرزندآوری همچون امتیاز خودرو یا وام برای والدینی که صاحب فرزند می‌شوند، خیلی تاثیرگذار نبوده است. 

به گفته وی حل این مساله مهم و حساس علاوه بر تشویقات و ارائه امتیازات به خانواده‌هایی که صاحب فرزند می‌شوند، نیازمند کار ریشه‌ای بویژه ثبات اقتصادی است. وی به سرعت پایین نرخ رشد باروری در کشور اشاره کرد و افزود: اگر روند فرزندآوری به این شکل ادامه داشته باشد، ایران تا 20 سال آینده به جرگه کشورهای پیر دنیا می‌پیوندد، چرا که میزان نرخ باروری در اول انقلاب 6.5 بوده که هم اکنون به 1.6 رسیده است. 

همچنین محمدجلال عباسی، جمعیت‌شناس در گفت‌وگو با «وطن امروز» گفت: رشد جمعیت طی چند سال اخیر قاعدتا کاهشی بوده است و سیاست‌ها باید طوری اتخاذ شود که رشد کاهشی نرخ جمعیت در کشور محدود شود.

وی با بیان اینکه از سال 90 تا 95 رشد باروری در کشور مناسب بود، افزود: پس از این سال متاسفانه نرخ رشد باروری کاهش یافت. بنابراین برای رشد نرخ جمعیت، علاوه بر کار فرهنگی، باید به فکر رونق اقتصاد بود تا والدین بیمی از آینده فرزندان‌شان نداشته باشند.

* خطر رشد منفی جمعیت در کشور از سال ۱۴۲۰

معاون بهداشت دانشگاه علوم پزشکی ایران به کاهش ۵۰ درصدی نرخ رشد جمعیت در ایران  اشاره کرد و گفت: مطابق پیش‌بینی‌ها این خطر وجود دارد که از سال ۱۴۲۰ به بعد رشد جمعیت منفی شود. 

سیدمحمد طباطبایی با اشاره به روند کاهشی رشد جمعیت در کشور طی سالیان اخیر گفت: بر اساس بررسی‌های انجا‌م‌شده؛ نرخ رشد جمعیت از سال ۱۳۶۵ تا سال ۱۳۸۵ طی ۲۰ سال از 3.9 به 1.6 و از سال ۱۳۸۵ تا ۱۴۰۰ این نرخ به 0.6 کاهش یافته است که این اتفاق تقریبا در دنیا بی‌سابقه است. وی با اشاره به کاهش نرخ رشد جمعیت از سال ۱۳۹۵ تا سال ۱۴۰۰ اظهار کرد: بر اساس آمار طی ۵ سال این آمار از 1.2 به حدود 0.6 رسیده است که یعنی در عرض این مدت نرخ رشد جمعیت کشور ۵۰ درصد کاهش یافته است. 

او ادامه داد: بررسی نرخ باروری کلی یعنی تعداد فرزندان زنده‌ای که یک زن در سنین باروری خود به دنیا می‌آورد، نشان می‌دهد این میزان در سال ۱۳۹۵ عدد 2.12 بوده است که در سال ۱۳۹۹ به 1.56 کاهش یافته است. وی در ادامه به مقایسه تغییرات تعداد تولد، مرگ، ازدواج و طلاق در ۱۰ ماه اول سال ۱۴۰۰ با ۱۰ ماه اول سال جاری پرداخت و تاکید کرد: از ابتدای سال گذشته تا پایان دی ۸۹۳ هزار و ۷۷۶ تولد ثبت شده است که آمار نشان می‌دهد در مدت مشابه در سال جاری این رقم 4.6 درصد کاهش یافته است. از طرفی در 10 ماه نخست سال گذشته ۳۴۷ هزار و ۴۰۶ مرگ به ثبت رسیده است که در مدت مشابه سال جاری ۲۵ درصد کاهش یافته است. 

وی افزود: همچنین در ۱۰ ماه نخست سال ۱۴۰۰ تعداد ۴۴۱ هزار و ۴۳۷ ازدواج به ثبت رسیده است که در مدت مشابه در سال ۱۴۰۱ این آمار با کاهشی 7.4 درصدی مواجه بوده است. تعداد طلاق ثبت شده در ۱۰ ماه نخست سال گذشته نیز ۱۶۸ هزار و ۲۶۴ مورد بوده که در مدت مشابه سال جاری 6.4 درصد افزایش یافته است. 

طباطبایی با اشاره به اینکه ۲ نوع ناباروری اولیه و ثانویه وجود دارد، اظهار کرد: وقتی زوجی که تا به حال بچه‌دار یا باردار نشده‌اند، دچار ناباروی می‌شوند، به آن ناباروری اولیه می‌گوییم. دلیل این نوع از ناباروری می‌تواند مشکلات مادرزادی یا مشکلات اکتسابی باشد. ناباروری ثانویه نیز یعنی زوجین بعد از یک بار تجربه بارداری که ممکن است موفق یا ناموفق بوده باشد، برای بار دوم قادر به بارداری نیستند که این نوع از ناباروی می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد. سال ۱۴۰۰ درصد ناباروری اولیه 11.9 درصد، ناباروری ثانویه 15.7 درصد و ناباروری کلی 20.3 درصد و تعداد کل زوجین نابارور ۳ میلیون و ۲۶۸ هزار و ۱۱۵ بوده است.

او با تاکید بر لزوم اتخاذ سیاست‌هایی برای جلوگیری از کاهش نرخ جمعیت در کشور تصریح کرد: ایران تا سال ۱۳۹۴ در زمره کشورهای جوان بوده است اما تا سال ۱۴۲۹ در دسته کشورهای با جمعیت سالخورده قرار می‌گیرد و 31.2 درصد جمعیت را سالمندان بالای ۶۰ سال تشکیل خواهند داد؛ در واقع در سال ۱۴۲۹ از هر ۳ ایرانی یک نفر سالمند خواهد بود. ایران در عرض ۳۵ سال از سایر کشورهای جوان فاصله گرفته است و این امر بخش‌های مختلف کشور را با مشکل روبه‌رو خواهد کرد و لازم است تدابیر لازم در این زمینه اتخاذ شود. پیش‌بینی می‌شود رشد جمعیت کشور در سال ۱۴۰۵ به 0.21، سال ۱۴۱۰ به 0.15 و سال ۱۴۱۵ به 0.04 کاهش یابد. مطابق پیش‌بینی‌ها از سال ۱۴۲۰ به بعد رشد جمعیت ایران منفی خواهد شد.

وی گفت: در حالی که میانگین سنی جمعیت کشور در سال ۱۳۵۵ حدود 22.4 سال بوده است، این عدد در سال ۱۳۹۹ به ۳۲ سال رسیده است. یعنی در ۴۵ سال گذشته جمعیت ایران ۱۰ سال پیرتر شده است.

او به مقایسه رشد جمعیت ایران با سایر کشورها در منطقه غرب آسیا پرداخت و گفت: آمارهای سال ۱۳۹۵ نشان می‌دهد رشد جمعیت ایران کمتر از برخی کشورهای غرب آسیا مانند کویت، لبنان، عربستان، اردن، افغانستان،‌ پاکستان،‌ عراق و ترکیه بوده است.

وی با تاکید بر لزوم فرهنگسازی در حوزه جمعیت‌ بیان کرد: یکی از موارد قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت بحث آموزش و فرهنگسازی است که به ۲ بخش فرهنگسازی عمومی و فرهنگسازی سلامت تقسیم می‌شود. کارشناسان مسائل جمعیتی نقش عوامل فرهنگی و باورها و نگرش‌های افراد را بسیار موثر می‌دانند. 

طباطبایی گفت: سیاست‌ها و تبلیغات وسیع برای کنترل جمعیت که طی ۳۰ سال اخیر در کشور جریان داشته است، بتدریج باعث تغییر فرهنگ عمومی و تمایل به فرزند کمتر شده است. اصلاح این روند نیازمند برنامه‌ریزی و اجرای برنامه‌های فرهنگی برای افزایش اطلاع‌رسانی به مردم درباره بحران جمعیت و لزوم داشتن جمعیت جوان است.