گروه فرهنگ و هنر: ۲ جشنواره فیلم و تئاتر مقاومت را بی‌تردید باید جزو مهم‌ترین و مؤثرترین رویدادهای هنری طی ۳ دهه گذشته نامید؛ جشنواره‌هایی که تاثیرات بسیار مهمی را نه‌ تنها در بدنه هنرمندان کشور، بلکه در سیاست‌گذاری‌های فرهنگی کشور ساری و جاری کرده‌اند و همواره از جایگاه ویژه‌ای در بین اهالی سینما و تئاتر کشور برخوردار بوده‌اند تا جایی که با نگاهی به ادوار گذشته می‌توان به ‌وضوح مشاهده کرد بسیاری از هنرمندان، مطرح و سرشناس کشور از دل این رویدادها به بدنه هنری کشور معرفی شدند و بستر و خاستگاه بسیاری از هنرمندان این ۲ جشنواره بوده است؛ صدالبته این ۲ رویداد در طول مدت برگزاری فرازوفرودهایی را تجربه کرده‌اند اما آنچه مسلم است اینکه استناد به میزان استقبال هنرمندان از این 2 رویداد هنری و برآیند عملکردی آنها پس از ۳ دهه برگزاری حکایت از موفق و مطلوب بودن آنها دارد. 1401 مطابق جدول زمانبندی سال برپایی این ۲ جشنواره بود؛ سالی که با نظر بنیاد فرهنگی روایت فتح به‌عنوان متولی این ۲ رویداد، جشنواره فیلم مقاومت از دوسالانه به سالانه تغییر وضعیت داده ولی همچنان خبری از وضعیت تئاتر مقاومت نیست، شاید متولیان امر تصمیم دارند این جشنواره را طبق عرف سابق همچنان به ‌صورت دوسالانه برگزار کنند و این در حالی است که بسیاری از پیشکسوتان حوزه تئاتر به انحای مختلف و طی سالیان گذشته، پیشنهاد برپایی سالانه این جشنواره را مطرح کردند اما به ‌هر حال انجمن تئاتر انقلاب و دفاع‌مقدس به ‌عنوان بازوی اجرایی بنیاد فرهنگی روایت فتح فعلا پیشنهادی مبنی بر سالانه شدن مطرح نکرده است که در این مورد نیز حتما دلایل خاص خود را دارد که باید در مجالی مبسوط‌تر با کسب اطلاعات دقیق‌تر با حضور کارشناسان و متخصصان مورد بررسی قرار گیرد اما آنچه مسلم است اینکه سال 1401 هر دو جشنواره دوره‌های هفدهم و هجدهم خود را سپری کردند؛ رویدادی که با تمام تلاش‌ها و زحمت‌هایی که کشیده شد نظرات متفاوتی از منتقدان را در فضای هنری به همراه داشت ولی در این مجال مصمم هستیم همزمان با پایان دوره‌های اخیر، نگاهی اجمالی داشته باشیم به وضعیت امسال این رویدادها.

* تئاتر مقاومت؛ جشنواره‌ای به وسعت ایران اسلامی

دقیقا یک سال پیش در روزهای پایانی اسفندماه، از سوی رئیس بنیاد فرهنگی روایت فتح، سیدوحید فخرموسوی به ‌عنوان دبیر هجدهمین جشنواره تئاتر مقاومت معرفی شد. فخرموسوی در حالی سکان هدایت این مهم را بر عهده گرفت که در کارنامه کاری خود عناوینی چون دبیری سومین جشنواره تئاتر سردار آسمانی و مدیریت اداره نظارت و ارزشیابی مرکز هنرهای نمایشی را داشته و طبعا به‌عنوان یک هنرمند تئاتری و از منظر اهالی هنرهای نمایشی کشور می‌تواند یکی از درست‌ترین انتخاب‌ها برای هدایت یک جشنواره مهم تئاتری محسوب شود. موسوی در گام نخست با ارائه برنامه‌ها خبر از بین‌المللی شدن جشنواره داد؛ امری که طی سابقه 30 ‌ساله این جشنواره بسیاری از مدیران و مسؤولان در تلاش بودند این رویداد از مرزهای کشور فراتر رفته و عنوان بین‌المللی را به آن اضافه کنند اما به هر دلیل امکانش فراهم نشد تا درنهایت آنچه به دست دبیر هجدهم می‌رسد جشنواره سراسری باشد نه بین‌المللی ولی گروه برگزاری دوره هجدهم با همراهی و همگامی بنیاد فرهنگی روایت فتح مصمم شدند این مهم را محقق کنند که درنهایت با بیش از 15 گروه تئاتری و یک‌صد و سی هنرمند بخش بین‌الملل آن فعال شد و در گام نخست در اربعین حسینی در ۵ شهر عراق به اجرای نمایش پرداخت تا به‌ نوعی آرزوی ناممکن ادوار گذشته را رنگ واقعیت ببخشند. از طرفی در تصمیمی ویژه، قرار شد امسال جشنواره نه در بازه یک هفته در تهران، بلکه در بازه چند ماهه در سراسر کشور با محوریت و مرکزیت چند استان برگزار شود که خود سختی و مشقت چند برابری را به همراه داشت و در نهایت ۳ استان یزد، فارس و خراسان رضوی به‌عنوان میزبانان جشنواره تئاتر مقاومت انتخاب شدند. اما چرا این ۳ استان؟ بی‌شک با کمی تحقیق می‌توان فهمید استان فارس یکی از مهم‌ترین استان‌های تئاتری کشور است تا جایی که شهر شیراز لقب پایتخت دوم تئاتر کشور را داراست، شهری که همواره بسیاری از آثار تئاتری پس از تهران در سالن‌های آن روی صحنه می‌رود. اما کدام آثار با کدام موضوع و محتوا تاکنون در این شهر روی صحنه رفته‌اند؟ با قاطعیت باید گفت تا پیش از برپایی جشنواره تئاتر مقاومت استان فارس میزبان نمایش‌های زیادی با محوریت مذهبی، دینی و حتی اجتماعی مقبول نبوده است. به ‌عنوان نمونه نمایش خشکسالی و دروغ به کارگردانی محمود یعقوبی، کارگردانی که اکنون در کانادا زندگی می‌کند یکی از آثاری بود که مصمم به اجرا در این شهر بود. صدالبته این نمایش پیش از رفتن روی صحنه توسط ارشاد استان توقیف شد اما فضاسازی رسانه‌ای پیرامون توقیف آن باعث تهییج جوانان و نوجوانان شیرازی علاقه‌مند به تئاتر شد تا در همان راستا با هدایت برخی عناصر غیرفرهنگی دست به تجمع اعتراضی در حمایت از آن بزنند و این تنها یک مورد از ده‌ها مورد از وضعیت شیراز در حوزه تئاتر است. بنابراین با علم به چنین وضعیت «روایت فتح» تصمیم گرفت بخشی از جشنواره تئاتر مقاومت را به این استان ببرد تا هنرجویان و جوانان علاقه‌مند و مستعد این شهر نیز از نزدیک شاهد آثار دفاع‌مقدس و مقاومت روی صحنه تئاتر باشند و صرفا این صحنه را جای اجرای آثار سخیف ندانند. استان خراسان رضوی و شهر مشهد نیز وضعیتی بهتر از شیراز نداشت. حضور پرتعداد شرکت‌کنندگان جشنواره تئاتر فجر از این استان نوید علاقه فراوان جوانان این استان به تئاتر را می‌داد اما با توجه به برخی آثار تولیدی در چند سال گذشته توسط گرو‌ه‌های مشهدی بخش صحنه و اصلی جشنواره به استان خراسان رضوی منتقل و در یک هفته اجرا از سراسر کشور در شهر مشهد به‌رغم برودت شدید هوا شاهد استقبال بی‌نظیر مخاطبان شد. استان یزد به‌عنوان یکی از استان‌هایی که همواره در چند دوره اخیر تئاتر فجر به‌عنوان یک استان فعال شناخته‌ شده بود به نسبت ۲ استان قبلی وضعیت بهتری داشت اما وضعیت جوانان و نوجوان علاقه‌مند به حوزه تئاتر در استان رو به افول شدید بود و با همین دست‌فرمان در آینده نه‌چندان دور این استان نیز زنگ خطر جدی را در حوزه تئاتر به صدا درمی‌آورد که حضور به‌موقع و اجرای آثار و شبکه‌سازی هوشمند جوانان و علاقه‌مندان تئاتر در استان با هنرمندان میهمان جشنواره تا حدود بسیاری این خطر را رفع کرد و بدین ترتیب انجمن تئاتر انقلاب و دفاع‌مقدس بنیاد فرهنگی روایت فتح در سال جاری یکی از مهم‌ترین برنامه‌های خود را با موفقیت به پایان برد. صدالبته بین‌المللی شدن برای نخستین بار و معرفی بیش از 15 اثر به جشنواره تئاتر فجر درحالی‌که سالیان گذشته بیشترین آثار معرفی ‌شده ۲ یا ۳ اثر بودند نیز از دیگر دستاوردهای این دوره از تئاتر مقاومت به شمار می‌رود که مشروح آن در مجال این یادداشت نمی‌گنجد.

* جشنواره فیلم مقاومت؛ روایتی از اقتدار ایران عزیز

تیرماه سال جاری، جلال غفاری به عنوان دبیر هفدهمین دوره منصوب شد، رویکرد جشنواره کاملا هدفمند و با برنامه‌ریزی شکل گرفته بود. جشنواره هفدهم نه تنها در زمان‌بندی انتخاب دبیر که در بسیاری موارد تلاش کرد همانند ادوار شانزده‌گانه خود برگزار نشود و در دوره هفدهم رویه‌ای کاملا متفاوت یا بهتر بگوییم منحصر به فرد داشته باشد. در گام نخست نگاه فرامرزی جزو اولویت‌های این رویداد به شمار رفته و شعار گفتمان مقاومت، نهضت جهانی مستضعفین و آزادی قدس شریف نشان از نوع نگاه سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان آن داشت اما در اقدامی متفاوت جشنواره هفدهم در پهنه خلیج‌فارس و در شهر عسلویه برگزار شد؛ شهری که به معنای واقعی تجمیعی از اقتدار ایران در ۲ عرصه مهم صنعتی و نظامی است و از همین جهت بود که بنیاد روایت فتح به همراه جمعی از هنرمندان پا به این شهر گذاشتند تا به واسطه برگزاری این رویداد، هنرمندان کشور را با نمایشگاه عینی و مجسمی از پیشرفت‌های نظامی و صنعتی کشور مواجه کند. در عسلویه هنرمندان بدون واسطه و بدون ملاحظات خاص پیشرفت‌های ایران اسلامی را در عرصه اقتصاد و نظامی دیدند و این دقیقا یکی از مواردی بود که در رفتار‌شناسی و تولید اثر هنری می‌توانست موثر باشد. هنرمندی که این روزها مدام از گرانی و تحریم و سایر مسائل ابراز نگرانی می‌کند وقتی پا به شهر عسلویه می‌گذارد با صنایع پتروشیمی و نظامی‌ای آشنا می‌شود که تاکنون نمونه آنها را در هیچ گزارش و تصویری ندیده است و این یعنی گوشه‌ای از اقتدار ایران اسلامی را برای هنرمندان و سازندگان و خالقان آثار سینمایی عیان و بیان کردن و بی‌تردید همین یک مورد اگر محقق شده باشد- که شد- با قاطعیت باید گفت جشنواره فیلم مقاومت گام مهم و موثری در سینمای ایران برداشته است؛ اقدامی که نتایج آن را طی سال‌های آینده در آثار تولید‌شده همین هنرمندان به وضوح مشاهده خواهیم کرد اما در کنار این بازدید، تجمیع هنرمندان استان‌های مختلف، بین‌الملل و حتی هنرمندان جوان و پیشکسوت طی یک هفته و برپایی کارگاه‌ها و نشست‌های صمیمی یکی از مهم‌ترین کارگاه‌های انتقال تجربه به شمار می‌رود. کاری که بی‌شک در هیچ برنامه و ایونتی به این درستی محقق نمی‌شد مگر جشنواره فیلم مقاومت.

جشنواره‌های فیلم و تئاتر مقاومت با تمام آنچه بیان شد دوره‌های هفدهم و هجدهم خود را سپری کردند، دوره‌هایی که در تاریخ ادوار این رویداد‌ها ماندگار و ثبت خواهند شد و بی‌شک در دوره‌های آینده نیز مورد قضاوت قرار خواهند گرفت. در کنار مطالب عنوان‌شده قطعا ضعف‌های اجرایی نیز بوده است. در هر صورت هر دو جشنواره مقاومت در سال جاری برخلاف سیاق گذشته بار سنگینی بر دوش کشیدند، در حالی که می‌توانستند طی یک هفته در تئاترشهر و یکی از پردیس‌های سینمایی برگزار شوند اما تاثیرگذاری و اقدام عملی به جای فعالیت‌های صرفا رسانه‌ای از جمله اهداف اصلی هر دو جشنواره بود که ان‌شاءالله با استمرار و رفع نقایص، دوره‌های آتی خود را کامل‌تر و بی‌نقص‌تر برگزار 

می‌کنند.