محمدعلی میرزایی، روزنامه‌نگار: بهمن‌ سال قبل بود که خبر رسید شبکه نسیم مسابقه‌ای برگزار می‌کند و طی فراخوانی از علاقه‌مندان به کشف موضوعات معمایی و حل پرونده‌های جنایی دعوت شد برای شرکت در مسابقه ثبت‌نام کنند.

با توجه به تولید برنامه‌هایی که بیشتر کپی برنامه‌های خارجی هستند، به نظر نمی‌رسید شاهد برنامه متفاوت یا خاصی در حوزه مسابقه باشیم اما با پخش نخستین قسمت‌ها در آخرین روزهای اسفند، مشخص شد شبکه نسیم طرحی نو درانداخته و دست به خلاقیت و ابتکار ‌زده است. در این برنامه سعی بر آن است پرونده‌های واقعی پلیس آگاهی تبدیل به چالشی برای شرکت‌کنندگان به عنوان دستیار کارآگاه شود و در هر قسمت ۲ نفر دستیار به کمک کارآگاه آمده و پس از دریافت پرونده با بازجویی منطقی و درست متهمان بر اساس دلیل اتهام و سرنخ‌های موجود، باید به پاسخ منطقی و درست برسند.

ابتدا نگاهی به کارگردانی «سرنخ» داشته باشیم. چینش این مسابقه به گونه‌ای است که بیننده در هر مرحله با قطعیت نتواند مجرم پرونده را تشخیص دهد و تا انتهای برنامه در چالش ذهنی باقی بماند و سعی کند با تحلیل رفتار و گفتار دستیاران کارآگاه و مظنونان به جواب برسد. به قولی داستان پرونده لو نمی‌رود. از سوی دیگر بازجویی‌های مسابقه بر اساس مصاحبه پیشین تهیه‌کننده و کارگردان‌ بر اساس بداهه‌پردازی بازیگران در نقش متهم پیش می‌رود که به نظر می‌رسد بر سختی کار افزوده باشد ولی آن‌طور که مشخص است کارگردان توانسته موفق شود و بر جذابیت کار بیفزاید. بررسی قسمت‌های پخش‌شده این برنامه نشان می‌دهد این بداهه‌پردازی هیچ‌گاه به سمت بیهوده‌گویی نرفته و دائما به دستیاران کارآگاه و بیننده درباره پرونده اطلاعات می‌دهد و مخاطبان را درگیر داستان‌های حاشیه‌ای می‌کند.

نکته جالب درباره «سرنخ» این است که بر اساس گروه برنامه‌ساز، پرونده‌های مورد استفاده در آن واقعی بوده و بر جذابیت مسابقه افزوده است اما به نظر می‌رسد این‌ پرونده‌ها ترکیبی از چند پرونده باشد، چرا که هر پرونده در حالت واقعی یک سرنخ اصلی دارد که به جواب می‌رسد اما به دلیل مسابقه‌گونه بودن آن و ادعای گروه برنامه‌ساز مبنی بر واقعی بودن پرونده‌ها، منطقی‌ است که چند پرونده با هم ادغام شده باشد.

اما رد پای پلیس آگاهی در نحوه چینش مسابقه و بازجویی‌ها به وضوح معلوم است، چرا که «سرنخ» بر اساس ترفند‌های واقعی بازجویی پیش می‌رود و این دانش قطعا توسط پلیس در اختیار گروه برنامه‌‌ساز قرار گرفته و در طراحی مسابقه مورد استفاده بوده است.

با نگاه جامعه‌شناسانه درباره تاثیرات تماشای مسابقه بر مخاطبان نیز می‌توان به این نکته اشاره کرد که «سرنخ» می‌تواند در کاهش جرم‌های خشن موثر باشد، چرا که این برنامه به طور غیرمستقیم توانایی‌های پلیس در کشف جرائم، پیدا کردن سرنخ‌ها و تشخیص مظنونان پرونده را به نمایش می‌گذارد. هرچند تقبیح جرائم نیز در این برنامه دیده می‌شود و موضوع صرفا حل یک پرونده و تلاش برای رسیدن به جواب نیست، به نظر می‌آید در گفتمان بازجویی‌ها به نحوی بر اصول ارزشی دینی و اجتماعی نیز تاکید شده که اگر رعایت شود، می‌توان امید داشت از بروز جرائم پیشگیری شود.

البته از سوی دیگر در نگاه اول این‌طور به نظر می‌رسد که پلیس در این برنامه بخشی از ترفند‌های بازجویی را آموزش می‌دهد و می‌تواند یک گل به خودی باشد اما با نگاه عمیق‌تر متوجه می‌شویم پلیس یک گام پیش‌ رفته است و آنچه در سرنخ دیده می‌شود، از دستور کار خارج و منقضی شده و پلیس در کشف‌ جرائم و متهمان و بازجویی‌ها از روش‌های پیشرفته‌تری استفاده می‌کند. با وجود آنکه شرکت‌کنندگان به عنوان دستیار کارآگاه وارد مسابقه می‌شوند و از افراد عادی جامعه هستند و در گپ و گفت آغاز برنامه نیز مشاهده می‌شود، به محض ورود به اتاق بازجویی، خود را در قالب بازجوی واقعی دیده و کاملا از ضمیر ناخودآگاه خود پیروی می‌کنند.

به گفته تهیه‌کننده «سرنخ»، بازیگران مسابقه از جمله بازیگران تئاتر هستند که هدف از انتخاب آنها، کمک به پیکر زخم خورده هنر نمایش در زمان کرونا و بعد از اغتشاشات سال گذشته بوده است و با توجه به تکراری نبودن بازیگران تا به اینجای پروژه سرنخ، با تولید ۳۰ قسمت از آن به نظر می‌رسد باید شاهد ۹۰ بازیگر متمایز در آن باشیم.

با مروری جدی بر قسمت‌های پخش شده از برنامه می‌توان دریافت بخشی از مسابقه «سرنخ» در زمینه آموزش‌های همگانی پلیسی و بالابردن دانش اجتماعی برنامه‌ریزی شده است؛ مثلا بخش‌هایی که گفته می‌شود به صحنه جرم دست نزنید و اینکه هر موضوع مشکوکی را ابتدا به پلیس اطلاع دهید.

رمزگشایی از تیتراژ «سرنخ» جعبه سیاه این برنامه را معرفی می‌کند. گویا واقعی بودن اتفاقات سرنخ به سبب حضور دکتر طالبیان، کارآگاه ویژه پلیس آگاهی در کنار تیم برنامه‌ساز است. آقای طالبیان عضو هیات علمی و مدرس دانشگاه در زمینه جرم‌شناسی و جرم‌یابی است.

بر مبنای همین ویژگی‌هاست که مسابقه «سرنخ» این روزها جای خود را در شبکه نسیم باز کرده و به نوعی حاصل خطرپذیری مدیر فعلی شبکه نسیم است، چرا که مسابقه‌ای جدید آن هم در زمینه مسائل جنایی با محوریت بازجویی برنامه‌ای نیست که هر مدیری ریسک آن را بپذیرد. همچنین با وجود مشارکت موسسه ناجی‌هنر در «سرنخ»، این‌طور به نظر می‌رسد با تغییرات در بدنه پلیس و بازگشت دکتر منتظرالمهدی به معاونت اجتماعی و فرهنگی فراجا، رویکرد جدیدی در برنامه‌‌سازی‌های تلویزیونی آن رخ داده است و تنها آثار نمایشی و مستند از آن نخواهیم دید.

در پایان می‌توان به این نکته اشاره کرد که «سرنخ» بخوبی موضوع خانواده و زنان را در پرونده‌های جنایی گنجانده و نگاه ارزشمندی به بنیان خانواده دارد و با نکوهش پلشتی‌ها در زمینه زنان و بنیان خانواده و اجتماع سعی در بهبود شرایط دارد.

تنوع پرونده‌های واقعی در «سرنخ» زیاد است و تاکنون پرونده‌هایی نظیر قتل، سرقت، آدم‌ربایی، سرقت، جعل و کلاهبرداری را شاهد بوده‌ایم که این موضوع بر جذابیت و مخاطب‌پسند بودن آن افزوده است.

تهیه‌کنندگی و کارگردانی «سرنخ» را آریا طاهری، مجری شبکه نسیم که او را با اجرای مسابقه هوش‌برتر می‌شناسیم، عهده‌دار است. باید منتظر ماند و دید این کارگردان جوان تلویزیون آیا در ساخت این برنامه‌ هم موفق خواهد بود یا خیر.

«سرنخ» که از ۲۹ اسفند هر روز ساعت ۱۷ روی آنتن شبکه نسیم می‌‌رفت، از این به بعد تنها روزهای فرد روی آنتن می‌رود و ساعت پخش آن نیز ساعت ۲۰:۳۰ خواهد بود و روزهای شنبه، دوشنبه و چهارشنبه نیز ساعت‌های ۷ و ۱۴ بازپخش می‌شود.