مهدی بختیاری*: رزمایش‌ها در نیروهای مسلح با چند هدف کلی برگزار می‌شود که از جمله اهداف ذاتی آنها یکی تمرین تاکتیک‌ها و سناریوهای رزم متناسب با تهدیدات روز و دیگری تست و ارزیابی تجهیزات و سامانه‌های در اختیار یگان‌هاست.

در کنار این، رزمایش‌ها بسته به مقطع زمانی اجرای آنها می‌توانند حامل پیام‌های خارجی و بین‌المللی به دیگر کشورها نیز باشند.

سال گذشته برخی رزمایش‌های نیروهای مسلح کشورمان بازخوردی بیش از حوزه نظامی در عرصه بین‌الملل داشت.

* رزمایش پهپادی ارتش در آسمان کشور

دوم شهریورماه 1401 رزمایش مشترک پهپادی ارتش جمهوری اسلامی ایران با مشارکت بیش از 150 هواپیمای بدون سرنشین در حوزه‌های شناسایی و رزمی، در گستره جمهوری اسلامی ایران از آب‌های خلیج‌فارس و دریای عمان در جنوب تا مناطق شرق، غرب، شمال و مرکز کشور برگزار شد. در این رزمایش انواع پهپادهای رزمی،‌ شناسایی، انتحاری و پدافندی ارتش، اهداف خود را با موفقیت منهدم کردند و برای نخستین بار پهپاد رهگیر «کرار» مجهز به تیربار اخگر نیز رونمایی و عملیاتی شد.

جمهوری اسلامی ایران در طول چند دهه گذشته بیشترین تمرکز را در حوزه نظامی بر موشک و پهپاد داشته که منجر به طراحی و ساخت انواع هواپیماهای بدون سرنشین در بردهای مختلف شده است.

در ماه‌های اخیر، ادعای واگذاری پهپادهای انتحاری شاهد 136 به روسیه و استفاده از آن در جنگ اوکراین بار دیگر پهپادهای ایرانی را در صدر اخبار قرار داد؛ ادعایی که اگرچه بارها از سوی مقامات ایرانی رد شد اما آنچه بیشتر به چشم آمد، پیشرفت فناوری ایران در حوزه پهپادهاست که موجب می‌شود کشوری مانند روسیه که یکی از قدرت‌های برتر حوزه نظامی است، خواهان همکاری با ایران باشد.

توان پهپادی کشورمان آنقدر برای غربی‌ها اهمیت دارد که ژنرال مکنزی، فرمانده اسبق «سنتکام» بارها خواهان تحریم کشورمان در این حوزه شده و گفته آنچه موجب شد آمریکا پس از ۷۰ سال سیادت هوایی خود در آسمان منطقه را از دست بدهد، چالش پهپادهای ایرانی بود.

* رزمایش سپاه زیر گوش جمهوری باکو

با اوج‌گیری تنش‌ها میان ۲ کشور آذربایجان و ارمنستان و تلاش جمهوری آذربایجان برای ایجاد تغییر در مرزهای خود با این کشور که نتایج آن بر ژئوپلیتیک کشورمان نیز اثرگذار است، بارها مقامات و فرماندهان ایرانی نسبت به هرگونه تلاش برای ایجاد تغییر در مرزهای کشورمان هشدار داده‌اند که یکی از این هشدارها رزمایش 3 روزه نیروی زمینی سپاه در منطقه ارس بود.

25 مهر سال گذشته مرحله اصلی این رزمایش با حضور فرمانده کل سپاه برگزار شد که طی آن، برای نخستین بار نصب پل شناور به‌ منظور تردد نیرو و تجهیزات روی رودخانه ارس تمرین شد.

علاوه بر این، در این رزمایش یگان‌ها و رسته‌های تخصصی نیروی زمینی سپاه سناریوهای امنیتی و دفاعی خود را به ‌صورت ترکیبی تمرین کردند.

این البته نخستین رزمایش نبود، بعد از جنگ قر‌ه‌باغ، ۳ رزمایش دیگر نیز توسط نیروهای مسلح کشورمان برای اعلام آماده‌باش به کشورهای منطقه، برگزار شد اما وسعت جغرافیایی رزمایش چهارم تمام نوار مرزی استان‌های اردبیل و آذربایجان شرقی را در بر می‌گرفت و حجم نیرو و تجهیزات در آن نیز گسترده‌تر از رزمایش قبل بود.

این رزمایش در حالی‌ برگزار شد که یک هفته پیش از آن، روسای جمهوری ۲ کشور ایران و آذربایجان با یکدیگر دیدار کردند و رئیس‌جمهور کشورمان به همتای آذربایجانی خود تصریح کرد که جمهوری اسلامی هیچ تغییری در مرزها و ژئوپلیتیک منطقه را  قبول نمی‌کند و در صورتی که این اتفاق بیفتد با قدرت پاسخ می‌دهد.

در جریان همین رزمایش بود که اعلام شد نیروهای صابرین (یگان ویژه نیروی زمینی سپاه) به پهپادهای انتحاری پرسه‌زن جدید با نام معراج 521 و با سرجنگی‌های متفاوت مجهز شده‌اند. وزن سرجنگی این پهپاد در ۳ رنج 500 گرم، 700 گرم و 1000 گرم (یک کیلوگرم) است و این پهپاد با مداومت پروازی 5 تا 15 دقیقه، دارای بردی معادل 5 کیلومتر است.

* رزمایش ارتش در دریای عمان و سپاه در خلیج‌فارس

دی‌ماه سال گذشته همچنین نیروهای دریایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و ارتش جمهوری اسلامی ایران، ۲ رزمایش مجزا از یکدیگر در مناطق ماموریتی خود انجام دادند.

از سال 1387، با تفکیک حوزه ماموریتی این ۲ نیرو، حراست از خلیج‌فارس و تنگه هرمز به نیروی دریایی سپاه واگذار شد و از شرق تنگه هرمز تا همه آب‌های آزاد و اقیانوس‌های دوردست، جزو حوزه ماموریتی نیروی دریایی ارتش محسوب می‌شود.

9 دی ۱۴۰۱، نداجا رزمایش خود را با نام «ذوالفقار 1401» در منطقه جاسک و شرق تنگه هرمز تا مدار 10 درجه شمالی در شمال اقیانوس هند آغاز کرد.

در این رزمایش - که البته به صورت مشترک با دیگر نیروهای ارتش برگزار شد - یگان‌های پیاده، زرهی و مکانیزه نیروی زمینی، سامانه‌های پدافندی نیروی پدافند هوایی، شناورهای زیرسطحی، سطحی و پروازی و تکاوران نیروی دریایی ارتش با پشتیبانی جنگنده بمب‌افکن‌های نیروی هوایی ارتش به اجرای ماموریت پرداختند.

در این رزمایش عملیات‌های جمع‌آوری اطلاعات به صورت الکترونیک، سیگنالی و ضد‌جنگال علیه نیروهای مهاجم و همچنین عملیات شناسایی توسط پهپادهای باور، آرش، ابابیل، مهاجر، صادق و یسیر انجام شد.

چند روز پس از آن، در 27 دی‌ماه رزمایش نیروی دریایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در خلیج‌فارس برگزار شد.

در این رزمایش، سامانه موشک‌های کروز دریایی در کلاس‌های متفاوت، پهپادهای بمب‌افکن و نقطه‌زن با اهداف چندگانه و همزمان، سامانه‌های هوشمند بدون سرنشین زیرسطحی، شلیک راکت بالگردها، هلی‌برن تکاوران ویژه بر موقعیت‌های متحرک و شناور، رژه اقتدار بسیج دریایی مردم‌پایه و دیگر مؤلفه‌های دفاعی قدرت در نیروی دریایی سپاه عملکرد بسیار مطلوبی داشتند.

رزم سطحی شناورهای هجومی و موشک‌انداز با شلیک موشک‌های کروز دریایی و انواع راکت‌ها و مین‌ریزی گسترده آفندی و پدافندی در محدوده رزمایش، شلیک و اصابت همزمان موشک‌های کروز دریایی از ۲ جغرافیای متفاوت به یک هدف مشخص و اصابت پهپادها به‌ صورت همزمان به یک هدف مشخص از قرارگاه‌های متفاوت، از جمله اقداماتی بود که در این رزمایش با موفقیت انجام شد.

تنوع و حجم زیاد آتش و انفجار در سواحل جزیره فارسی به ‌منظور تمرین دفاع مستحکم، استفاده از سلاح‌های هوشمند زیرسطحی جهت حمله و انهدام پایگاه‌ها و تاسیسات دریایی و ساحلی دشمن و سازماندهی کامل و به‌کارگیری نیروی نارنجی دشمن فرضی در کلاس دشمن واقعی از دیگر برنامه‌های این رزمایش بود.

* رزمایش مشترک ایران - چین - روسیه

چهارمین رزمایش مشترک دریایی ایران، چین و روسیه اواخر اسفند سال گذشته در شمال اقیانوس هند آغاز شد و طی چند مرحله، یگان‌های دریایی ۳ کشور به انجام عملیات‌های مشترک دریایی و مقابله با تهدیدات پرداختند.

جمهوری اسلامی ایران یکی از مهم‌ترین کشورهای حوزه اقیانوس هند است که از طریق سواحل مکران به آب‌های اقیانوسی در جنوب وصل می‌شود.

این منطقه برای کشورهایی نظیر چین و روسیه نیز اهمیت زیادی دارد و همین مساله موجب شده آنها طی سال‌های اخیر به صورت مداوم به حضور در این رزمایش با محوریت نیروهای دریایی کشورمان مبادرت ورزند.

حضور ۲ قدرت مهم شرق یعنی روسیه و چین در این رزمایش مشترک بویژه در سال‌های اخیر از اهمیت زیادی برخوردار است بویژه پس از جنگ روسیه و اوکراین و اخباری که پیرامون همکاری‌های این ۳ کشور با هم در حوزه‌های فناورانه و نظامی شنیده می‌شود.

علاوه بر این، بنا بر آنچه در اخبار گفته شد، در این رزمایش، ۲ کشور پاکستان و قراقستان نیز به عنوان ناظر حضور داشتند. حضور این ۲ کشور نشانه آن است که ایران به دنبال افزایش کشورهای حاضر در این رزمایش است و احتمالا در دور آینده، این رزمایش مشترک با حضور کشورهای بیشتری برگزار خواهد شد. نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی همچنین در سال‌های اخیر اقدام به تاسیس ۳ فرماندهی مهم در اقیانوس‌های هند، آرام و اطلس کرده است که با توجه به تمرکز ایران بر تقویت قوای دریایی، نشان‌دهنده عزم راسخ جمهوری اسلامی برای افزایش سیادت خود بر آبراه‌های مهم جهانی بویژه در شمال اقیانس هند و تا مدار 10 درجه شمالی است.

* کارشناس ارشد دفاعی - امنیتی