ایران به دلیل کاهش میزان زاد و ولد در حالی طی 20 سال آینده به جرگه کشورهای پیر دنیا می‌پیوندد که به گفته کارشناسان بی‌توجهی به رشد و جوانی جمعیت و ازدیاد فرزندآوری، کشور را در شرایط بحران پیری طی ۲ دهه آینده قرار می‌دهد. طبق گزارش‌های موجود، در یک دهه اخیر میزان رشد جمعیت کشور بشدت کاهش یافته است. این کاهش ناشی از مسائل و مشکلات متعدد اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی است که موجب شده میزان سن ازدواج افزایش یابد و مردم از بیم آینده فرزندان‌شان ترغیب به فرزندآوری نشوند. البته دولت با همکاری مجلس در راستای جوانی جمعیت، همچنین افزایش میزان فرزندآوری تشویق‌هایی را برای والدین و خود کودک در نظر گرفته است اما به گفته جمعیت‌شناسان، چنین مقوله‌ای نیازمند کار کارشناسی و حل مشکل ریشه‌ای است، بنابراین این تشویق‌ها هر چند می‌تواند در افزایش میزان فرزندآوری تاثیرگذار باشد اما به آن شدت و حدت برای ترغیب به ازدیاد فرزند خیلی نمی‌تواند کارساز واقع شود. طبق گزارش‌های موجود، زنگ خطر افت شدید رشد جمعیت کشور از سال 95 نواخته شده است. آنطور که شهلا کاظمی‌پور، کارشناس جمعیت‌شناسی در گفت‌وگو با «وطن امروز» گفت: کاهش رشد جمعیت کشور از سال 1365 شروع شده اما هیچ وقت به نسبت سنوات و دهه‌های گذشته به اندازه دهه 90 این اتفاق رخ نداده است. وی با اشاره به اینکه رشد جمعیت کشور از سال 35 تا 45، 3 درصد، سال 45 تا 55، 2.7 درصد، همچنین از سال 55 تا 65 رشد این شاخص 3.9 درصد و از سال 65 تا 75  درصد، 1.96 درصد همچنین از سال 75 تا 85 به 1.61 درصد و از سال  85 تا 90 به 1.29 درصد رسیده است، همچنین از سال 90 تا 95 به 1.24 درصد و در ادامه از سال 95 رشد جمعیت به شدت کاهش یافته است، گفت: هم‌اکنون نرخ رشد جمعیت کشور تقریبا کمتر از یک درصد شده است که در صورت بی‌توجهی به این موضوع مهم و حساس، باید منتظر تبعات منفی آن در آینده بود. دکتر کاظمی بیشترین نرخ رشد جمعیت کشور را در دهه اول انقلاب عنوان کرد و افزود: طی این سال‌ها به ازای هر 1000 نفر حدود 40 نفر بر جمعیت کشور افزوده می‌شد. در حالی که هم اکنون این شاخص به کمتر از یک درصد رسیده است. وی با بیان اینکه دولت باید زمینه رشد جمعیت کشور را با اجرای سیاست‌های خاص، آنگونه که فرزندآوری در کشور افزایش یابد فراهم آورد، گفت: هر چند اقدامات خاصی در این زمینه انجام شده است اما کافی نیست. در چنین شرایطی چنانچه تورم مهار و امنیت اقتصادی و اجتماعی در کشور ایجاد شود بی‌تردید شاهد رشد جمعیت و جوانی آن در کشور خواهیم بود.

* کاهش نرخ رشد جمعیت کشور به کمترین میزان در ۲۵ سال گذشته

ایران در روند پیری جمعیت با شتابی روزافزون روبه‌رو است به ‌طوری‌که سال ۲۰۲۲ نسبت افراد بالای ۶۰ سال در ایران از ۱۰ درصد کل جمعیت فراتر رفته، در عین حال نرخ رشد جمعیت در ایران 0.7 است که کمترین نرخ در ۲۵ سال گذشته است. ۲ محقق ایرانی به‌همراه یک محقق از لندن در گزارشی با عنوان «سیاست‌های مقابله با تأثیر پیری جمعیت در ایران» در مجله لنست، گزارشی از وضعیت سالمندی در ایران ارائه کردند. در این گزارش آمده است:‌ ایران در روند پیری جمعیت با شتابی روزافزون روبه‌رو است به‌ طوری که در سال 2022، نسبت افراد بالای 60 سال در ایران از 10 درصد کل جمعیت فراتر رفته است، در عین حال نرخ رشد جمعیت در ایران 0.7 است که کمترین نرخ در 25 سال گذشته است. از سال 2000 به بعد، به ‌نظر می‌رسد نرخ باروری ایران تثبیت شده است و بر اساس نظریه ‌گذار جمعیتی، انتظار نمی‌رود در سال‌های آینده شاهد تغییرات زیادی باشیم.

* 30 درصد «سالمندان تنها» بالای 80 سال دارند

در رأس چالش‌های مربوط به سالمندی جمعیت در ایران، سالمندان مجرد یا تنهایی هستند که در خانواده‌هایی با ابعاد کوچک زندگی می‌کنند. در زمان حاضر، حدود 30 درصد از سالمندانی که به ‌تنهایی زندگی می‌کنند، در سنین 80 سال و بالاتر هستند. 

همچنین پدیده تک‌فرزندی در میانسالان، نرخ بالای مهاجرت بین جوانان، کاهش ازدواج، تجرد دائم، طلاق (بویژه در میانسالان) و مرگ همسر از جمله عواملی است که ممکن است در آینده نزدیک منجر به تنهایی سالمندان شود. تخمین‌ زده می‌شود 80 درصد افراد بالای 65 سال در پایتخت ایران حداقل دارای یک بیماری مزمن و 50 درصد دارای ۲ بیماری مزمن باشند همچنین در طول همه‌گیری کرونا، شیوع افسردگی در جمعیت مسن‌تر به‌طور قابل‌توجهی افزایش یافت. حدود 10 درصد جمعیت سالمند کشور دارای معلولیت‌های آشکار هستند که منجر به هزینه‌های توانبخشی بسیار بالاتر در افراد مسن در مقایسه با سایر گروه‌های سنی شده است.

* پیامدهای منفی پیری جمعیت برای کشور

پیری جمعیت نگرانی‌هایی را درباره سرعت رشد اقتصادی کشور، افزایش هزینه‌های نظام سلامت، عملکرد کیفی نظام سلامت، تاب‌آوری مالی نظام بازنشستگی و رفاه و کیفیت زندگی سالمندان به ‌همراه دارد. این گزارش می‌افزاید که برای پرداختن به چالش‌های پیش‌روی سالمندان در ایران، سیاست‌گذاران باید مداخلات سیاسی مبتنی بر شواهد را انجام دهند. اقدامات هدفمندی از جمله تعیین سالمندی سالم به‌عنوان اولویت دولت، توسعه مدل ارائه خدمات بهداشتی و درمانی برای جمعیت سالمند، افزایش قدرت اجرایی شورای ملی سالمندی و استفاده از پتانسیل فارغ‌التحصیلان دانشگاهی «طب سالمندی» ضروری است و اتخاذ سیاست‌هایی برای تسهیل استفاده از خدمات داوطلبانه و ارائه مراقبت در منزل توصیه می‌شود.