ثمانه اکوان: روز 20 فروردین‌ماه از 8 سال پیش تاکنون به عنوان روز ملی فناوری هسته‌ای نامگذاری شده و در تقویم رسمی آمده تا یادمان نرود ایران برای رسیدن به دستاورد هسته‌ای چه اقداماتی انجام داده و چه اهدافی برای رسیدن به تکنولوژی بومی در این زمینه دارد. روز 20 فروردین‌ماه هر سال روز اعلام دستاوردهای جدید هسته‌ای به ایرانیان و روز جشن برای خودکفایی در این زمینه بوده است. از سال 85 و زمانی که ایران توانست تکنولوژی فرآوری اورانیوم و ساخت کیک زرد هسته‌ای را به دست بیاورد، هر سال دستاورد جدیدی در زمینه بومی‌سازی این صنعت به مردم اعلام شده و جشنی در این زمینه برپا شده است. این جشن‌ها بیش از اینکه جشنی برای پیشرفت در این حوزه باشد،‌ جشنی بود که هدف بیرونی یعنی مخالفان نظام جمهوری اسلامی و قدرت‌های غربی را نشانه گرفته بود. برگزاری این جشن نشان می‌داد مردم ایران با وجود تمام تحریم‌ها و کارشکنی‌ها و به شهادت رساندن دانشمندان هسته‌ای در طول 8سال گذشته هیچگاه از موضع خود در ضرورت دستیابی به انرژی صلح‌آمیزهسته‌ای کوتاه نیامده و نخواهند آمد. هشتمین سالگرد این جشن ملی با این حال در شرایطی برگزار می‌شود که سرنوشت بسیاری از اقدامات پیشین در این زمینه در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. در حالی که در سال‌های 89 و 90 خبر تولید نسل سوم سانتریفیوژها به اطلاع مردم رسید و جشنی بر همین اساس گرفته شد، ‌توافق ژنو در سال گذشته هرگونه استفاده از این دستگاه‌ها را ممنوع اعلام کرده و با این حال هنوز هم سرنوشت غنی‌سازی در غنای بالای 3 تا 5 درصد و راه‌اندازی نیروگاه‌های هسته‌ای بیشتر در کل کشور مشخص نیست.
در حالی امروز وارد هشتمین سالگرد برگزاری جشن ملی فناوری هسته‌ای می‌شویم که  نمایندگان دولت و اعضای گروه 1+5 در جلسات فشرده خود در وین مشغول بررسی و تدوین طرحی نهایی برای برنامه هسته‌ای ایران هستند که مشخص نیست تا چه حد امکان تحقیقات هسته‌ای و پیشرفت در این حوزه را برای ایران «مجاز» می‌داند. در طول یک سال گذشته تغییرات زیادی در اهداف و برنامه‌های هسته‌ای کشورمان صورت گرفته است. در نوع برخورد دولتمردان با این مساله نیز تفاوت‌های آشکاری وجود دارد و می‌توان بدین ترتیب تفاوت جشن امسال با سال‌های دیگر را از 3  منظر بررسی کرد.
1- نوع نگاه به جشن در داخل کشور
یکی از خصوصیات ویژه روز بیستم فروردین در سال 93 نوع نگاه مردم به این روز و همزمانی عجیب آن با روز ثبت‌نام برای یارانه‌های نقدی است. همین چند وقت پیش بود که وندی شرمن، نماینده دولت آمریکا در مذاکرات هسته‌ای با ایران با اشاره به صف تشکیل شده برای دریافت سبد کالا در ایران اعلام کرد:  «رئیس‌جمهور روحانی همانطور که به ما وعده داد پول پرداخت شده را صرف فقرا در جامعه ایران کرد.» همین صحبت کافی بود که موجی از اعتراض و نارضایتی از عملکرد دولت در زمینه توزیع سبد کالا در فضای کشور ایجاد شده و حتی رئیس‌جمهور را نیز وادار به عذرخواهی کند. امروز همزمان با گرامیداشت 20 فروردین‌ماه مردم باید در صف‌های دیگری حضور پیدا کنند و آن‌هم صف ثبت‌نام دوباره برای دریافت یارانه‌های نقدی است؛ آن‌هم در شرایطی که طی چند روز گذشته دولت با تمام راهکارهای تبلیغاتی خود سعی در منصرف کردن مردم از دریافت یارانه‌ها داشته و در این راه در برخی موارد صحبت‌هایی از زبان مسؤولان بیان شده که در شأن مردم نبوده است.  در وهله اول گفته می‌شد تحریم‌ها باعث شده دولت در تامین منابع موردنیاز برای یارانه نقدی دچار مشکل شود اما با توافق هسته‌ای موقت در ژنو نیز تاکنون تفاوت عمده‌ای در وضعیت اقتصادی مردم به وجود نیامده است و تمام وعده‌های غرب برای برداشته شدن تحریم‌ها به بعد از توافق نهایی در این زمینه موکول شده است. البته توافق اولیه نیز هنوز نتوانسته منابع نقدی وعده داده شده را به کشور وارد کند و همان‌طور که چند روز پیش روزنامه وال‌استریت ژورنال بیان کرده بود، ‌ایران نتوانسته منابع مالی که آمریکا وعده داده بود بعد از توافق اولیه در ژنو پرداخت می‌کند را دریافت کند. دولت با این حال هنوز ذهن مثبت‌اندیشی دارد و در حالی که رفت و آمد تجار و بازرگانان اروپایی به ایران را نشانه خوبی برای بهبود اوضاع کشور می‌داند، ‌کشورهای اروپایی در برابر تهدیدهای آمریکا اعلام کرده‌اند تنها با این هدف وارد ایران شده‌اند که به مسؤولان ایرانی نشان دهند در صورتی که شرایط کشورهای غربی در توافق نهایی پذیرفته شود،‌ می‌توان به بهبود اوضاع کشور در آینده امیدوار بود.  همزمانی شگفت‌آور صف‌های دریافت کالا و یارانه در دهه فجر و همچنین روز ملی فناوری هسته‌ای، شاید پیام‌های مختلفی داشته باشد اما می‌توان به این نکته هم اشاره کرد که شاید این همزمانی تلاش می‌کند مردم را در دوراهی اقتصاد و معیشت‌شان از یک طرف و فناوری هسته‌ای از طرف دیگر قرار دهد. آن‌هم در شرایطی که با خلف وعده‌های آمریکا و متحدانش و اضافه کردن آنها به تهدید‌ها و تحریم هایشان  نمی‌توان به چشم‌انداز ترجیح دادن اقتصاد به فناوری هسته‌ای امیدی داشت.
2- نگاه قدرت‌های غربی به 20 فروردین
در اولین سال برگزاری جشن هسته‌ای و اعلام فناوری‌های هسته‌ای و در سال 89 که برای اولین بار از نسل سوم سانتریفیوژها رونمایی شد،‌ سخنگوی کاخ سفید بشدت به این مساله واکنش نشان داده و اعلام فناوری‌های هسته‌ای را باعث نگرانی غرب عنوان کرده بود. هر سال در این روز از دستاورد دیگری رونمایی می‌شد و هر سال بر ابعاد نگرانی کاخ سفید از فناوری‌های بومی ایران افزوده می‌شد. امسال اما به نظر می‌رسد کاخ سفید نگرانی‌های کمتری در این زمینه داشته باشد. جان کری بعد از امضای توافق ژنو اعلام کرد بعد از این توافق، امنیت اسرائیل بیشتر شد و بعد از آن نیز همچنان تهدیدها و تحریم‌ها ادامه پیدا کرد. روز جشن هسته‌ای امسال در میان اخبار خارجی مربوط به گفت‌وگوهای هسته‌ای و تهیه پیش‌نویس توافق دائمی در این زمینه بازتاب زیادی در رسانه‌های خارجی نخواهد یافت.  با این حال نمی‌توان از نگاه و چشم‌انداز ایده‌آل آمریکا در این باره به راحتی گذشت. در طول یک‌سال گذشته آمریکا با اجرای تحریم‌های بیشتر علیه شرکت‌های ایرانی بارها اقداماتی انجام داد که نه‌تنها مخالف روح توافق ژنو بود بلکه می‌توان به جرات بیان کرد مخالف صریح این توافق نیز بوده است. اوباما نیز اعلام کرده است در صورتی که توان داشت، ‌تمام پیچ و مهره‌های برنامه‌های هسته‌ای ایران را از هم باز می‌کرد. اتحادیه اروپا که واسطه اصلی در اجرایی شدن توافق ژنو بوده به تازگی با احساس رفع خطر از جانب برنامه‌های هسته‌ای کشورمان دست به انتشار قطعنامه‌ای زده که نشان می‌دهد فشارها بر ایران به دلایل واهی حقوق بشری همچنان ادامه خواهد داشت. شاید به‌سادگی بتوان گفت که روابط ما با کشورهای اروپایی بهتر شده و از لحن بهتری در گفت‌وگوها استفاده می‌شود. شاید در گفت‌وگوها به زبان انگلیسی صحبت کنیم تا طرف مقابل درک بهتری از حسن‌نیت ما داشته باشد و شاید به قول وندی شرمن، نماینده آمریکا در مذاکرات، مذاکره‌کنندگان یکدیگر را به اسم کوچک صدا بزنند اما هیچ تغییر رویه‌ای در نوع برخورد اعضای این اتحادیه با ایران مشاهده نشده است.
3 - فناوری و تحقیقات هسته‌ای
در طول 9 سال گذشته پیشرفت‌های زیادی در برنامه‌های هسته‌ای کشورمان رخ داد از تولید بومی کیک زرد هسته‌ای گرفته تا فرآوری اورانیوم و مراحل تولید سانتریفیوژ‌های نسل جدید و راه‌اندازی بخش‌هایی از نیروگاه‌های اتمی و غنی‌سازی 20 درصد برای تولید رادیو داروهای مورد نیاز در داخل کشور. همه این خبرهای خوش در روزهای 20 فروردین هر سال اعلام می‌شد. در طول سال گذشته اما به جای اینکه خبر از تحقیقات جدیدتر و دستیابی به فناوری‌های نوین در این رشته باشد،‌ خبرها حکایت از گفت‌وگو و مذاکره و رایزنی و تحریم و همکاری با کشورهای غربی داشت. دیگر نمی‌توان از استفاده از نسل جدید سانتریفیوژ‌ها سخنی گفت چرا که براساس توافق ژنو ایران نه‌تنها اجازه استفاده از سانتریفیوژ‌های نسل جدید را ندارد بلکه نمی‌تواند به تعداد سانتریفیوژ‌های نسل اول نیز بیفزاید و تولید این دستگاه‌ها تنها برای جایگزین کردن دستگاه‌های جدید با دستگاه‌های خراب شده و قدیمی است. غنی‌سازی 20 درصدی، راه‌اندازی نیروگاه‌های جدید و راه‌اندازی رآکتور آب سنگین اراک دیگر نمی‌تواند در برنامه‌های هسته‌ای کشورمان جایی داشته باشد. امروز بسیاری از مردم همچنان به سنت سال‌های پیشین منتظر اعلام شدن خبر خوش هسته‌ای هستند اما باید دید آیا مذاکرات تیم هسته‌ای ایران با گروه کشورهای عضو 1+5 می‌تواند خبر خوشی برای کشور به همراه داشته باشد و آیا می‌توان از روز 20 فروردین ماه همچنان به عنوان روز جشن ملی فناوری هسته‌ای نام برد یا باید به فکر نام دیگری برای این روز بود.