یکی از مهم‌ترین عقبگردهای ایران در دهه 90، کاهش تجارت با کشورهای منطقه بویژه همسایگان استراتژیک بود. این اتفاق که ماحصل سیاست‌گذاری‌های اشتباه دولت‌های یازدهم و دوازدهم بود، در سال‌هایی منجر به منفی‌شدن تراز تجاری ایران و در نتیجه کاهش ارزآوری کشور شد. با آغاز به کار دولت سیزدهم، یکی از وعده‌های انتخاباتی سیدابراهیم رئیسی، رشد تجارت و افزایش سهم صادرات غیرنفتی با کشورهای همسایه بود. رئیس دولت سیزدهم بر این موضوع تاکید داشت که توسعه تجارت با همسایگان و کشورهای منطقه اولویت سیاست خارجی دولت خواهد بود.

 بر همین اساس از ابتدای فعالیت دولت فعلی تاکنون شاهد مذاکرات گسترده و بهار دیپلماسی اقتصادی و تجاری با کشورهای همسایه و منطقه برای توسعه سطح مناسبات هستیم. کارشناسان و صاحبنظران اقتصادی معتقدند تجارت با همسایگان مزایای بسیاری دارد که از جمله آن می‌توان به کوتاه بودن مسیر و صرفه‌جویی در هزینه‌ها اشاره کرد. از سوی دیگر نزدیکی فرهنگی و اقتصادی کشورهای هم‌مرز می‌تواند در تامین نیازهای بازارهای صادراتی و وارداتی کمک‌کننده باشد و به همین دلیل است که رئیس‌جمهوری خواستار ایجاد دیپلماسی اقتصادی مناسب برای افزایش مبادلات با ۱۵ کشور هم‌‌مرز با ایران شده است.

سخنگوی کمیسیون توسعه تجارت خانه صمت گفت: در سال ۱۴۰۱ بیش از ۵۸ میلیارد و ۸۴۳ میلیون دلار کالا بین ایران و ۱۵ کشور همسایه تبادل شد. سیدروح‌الله لطیفی، عضو و سخنگوی کمیسیون روابط بین‌الملل و توسعه تجارت خانه صنعت، معدن و تجارت ایران درباره تجارت غیرنفتی کشور با کشورهای همسایه اظهار داشت: پارسال نزدیک به ۹۶ میلیون و ۷۶۷ هزار و ۱۱۷ تن کالا به ارزش ۵۸ میلیارد و ۸۴۳ میلیون و ۲۰۰ هزار و ۴۵۶ دلار بین ایران و ۱۵ کشور همسایه تبادل شد که سهم صادرات کالاهای ایرانی ۷۵ میلیون و ۱۸۴ هزار و ۴۴۸ تن کالا به ارزش ۳۰ میلیارد و ۵۳۷ میلیون و ۴۰۶ هزار و ۶۵۹ دلار بود که نسبت به مدت مشابه پارسال بیش از ۱۹ درصد رشد داشته است. 

سخنگوی کمیسیون روابط بین‌الملل و توسعه تجارت خانه صمت ادامه داد: واردات از کشورهای همسایه نیز به ۲۱ میلیون و ۵۸۲ هزار و ۶۶۹ تن کالا به ارزش ۲۸ میلیارد و ۳۰۵ میلیون و ۷۹۳ هزار و ۷۹۷ دلار رسید که نسبت به مدت مشابه رشد ۱۰ درصدی داشته است. وی گفت: تجارت غیرنفتی ایران به کشورهای همسایه ۵۲ درصد تجارت کل، صادرات به این کشورها 57.5 درصد کل صادرات و واردات از این کشورها 47.5 درصد کل واردات کشور را در سال ۱۴۰۱ شامل می‌شده که نشان از اهمیت روزافزون همسایگان در ارزآوری و تأمین نیازهای کشور در شرایط تحریم دارد. لطیفی درباره مقاصد صادراتی ایران به کشورهای همسایه افزود: عراق با خرید ۱۰ میلیارد و ۲۳۸ میلیون دلار (رشد ۱۵ درصدی) و ثبت رکوردی تاریخی، ترکیه با ۷ میلیارد و ۴۵۹ میلیون دلار (رشد ۲۳ درصدی)، امارات با ۵ میلیارد و ۷۶۷ میلیون دلار (رشد ۲۸ درصدی)، افغانستان با یک میلیارد و ۶۳۴ میلیون دلار (کاهش ۱۱ درصدی) و پاکستان با یک میلیارد و ۴۸۸ میلیون دلار (رشد ۱۸ درصدی)، ۵ مقصد اول صادرات کالاهای ایرانی در بین همسایگان بودند و کشورهای عمان با یک میلیارد و ۸۷ میلیون دلار، روسیه با ۷۴۴ میلیون دلار، آذربایجان با ۶۵۴ میلیون دلار، ارمنستان با ۴۶۴ میلیون دلار، ترکمنستان با ۴۶۰ میلیون دلار، کویت با ۱۹۸ میلیون دلار، قزاقستان با ۱۹۵ میلیون دلار، قطر با ۱۲۴ میلیون دلار، عربستان با 14.7 میلیون دلار و بحرین با ۱۰,۴ میلیون دلار در رتبه‌های بعدی قرار گرفتند. 

عضو خانه صنعت، معدن و تجارت ایران درباره میزان واردات کالا از کشورهای همسایه گفت: امارات با فروش ۱۸ میلیارد و ۳۹۵ میلیون دلار (رشد ۱۱ درصدی)، ترکیه با ۶ میلیارد و ۹۹ میلیون دلار (رشد ۱۵ درصدی)، روسیه با یک میلیارد و ۵۷۷ میلیون دلار (کاهش ۵ درصدی)، پاکستان با ۸۴۲ میلیون دلار (رشد ۱۷۰ درصدی) و عمان با ۶۱۹ میلیون دلار (رشد ۲۹ درصدی) ۵ مبدا نخست فروش کالا به ایران در سال ۱۴۰۱ بین همسایگان بودند و عراق با فروش ۲۶۴ میلیون دلار، قزاقستان با ۱۲۵ میلیون دلار، قطر با ۸۴ میلیون دلار، آذربایجان با ۳۴ میلیون دلار، افغانستان با ۲۹ میلیون دلار، ترکمنستان با ۲۸ میلیون دلار، ارمنستان با ۱۴ میلیون دلار، کویت با 12.5 میلیون دلار و بحرین با 3.5 میلیون دلار به ترتیب در رتبه‌های بعدی قرار دارند.

* 2.2 درصد رشد در بخش ترانزیت کالا

سخنگوی سابق گمرک در پایان بیان کرد: با وجود فراهم شدن شرایط بین‌المللی و هماهنگی‌های داخلی بین سازمان‌ها و نهادهای مرتبط با ترانزیت، برای ثبت رکوردی جدید در سال گذشته، ترانزیت کالا در سال ۱۴۰۱ رشد 2.2 درصدی را نسبت به سال قبل داشته است، البته نتوانستیم رکورد سال ۱۳۹۳ را که ۱۳ میلیون و ۲۰۰ هزار تن بود جابه‌جا کنیم.

وی اعلام کرد: ترانزیت کالاهای خارجی در سال ۱۴۰۱ به ۱۲ میلیون و ۹۱۲ هزار تن رسید.

* اهمیت دیپلماسی اقتصادی

افزایش تجارت و رشد صادرات یکی از مؤلفه‌های اصلی تقویت اقتصاد است که با توجه ویژه به دیپلماسی اقتصادی و افزایش سطح کیفیت کالاها و خدمات این مهم اتفاق خواهد افتاد. ایران علاوه بر منابع طبیعی، از موقعیت جغرافیایی ویژه‌ای برخوردار بوده و محل عبور کریدورهای شمال- جنوب و شرق- غرب است، همچنین همسایگی با ۱۵ کشور امکان مهمی برای تجارت در اختیار کشورمان قرار داده است. در جهان امروز که همکاری‌های منطقه‌ای و یکپارچگی منطقه‌ای در دستور کار بسیاری از دولت‌ها قرار گرفته، دولت سیزدهم بیش از پیش سیاست تجارت با همسایگان را در اولویت قرار داده است. به نظر می‌رسد استفاده از ظرفیت سازمان‌ها و گروه‌های منطقه‌ای می‌تواند فرصت‌های تجاری مناسبی را در اختیار ایران قرار دهد.