گروه سیاسی: حادثه طبس در 5 اردیبهشت 1359 که منجر به زمینگیر شدن نیروهای نظامی ایالات‌متحده و ناکامی عملیات نجات گروگان‌های آمریکایی شد، برگی از کتاب شکست‌های آمریکا در برابر انقلاب اسلامی است اما با گذشت سال‌ها از این رخداد تاریخی، زوایای پیدا و پنهان زیادی برای بازخوانی این حادثه وجود دارد. به همین منظور خرده‌روایت‌هایی از ابعاد مختلف این واقعه از نظر می‌گذرد.

* تحلیل مجله تایم از شکست آمریکا در طبس 

بنا بر گزارش مرکز اسناد انقلاب اسلامی، مجله هفتگی تایم در مه‌1980، در مقاله‌ای تحت عنوان «شکست در صحرا»، با اشاره به شکست خفت‌بار آمریکا در ویتنام، شکست آمریکا در طبس را نمونه‌ای دیگر از زبونی ارتش آمریکا دانست و نوشت: برای کارتر به طور اخص و برای آمریکا به طور اعم، ماجرایی که در صحرای طبس اتفاق افتاد یک شکست نظامی، دیپلماتیک و سیاسی بود. یک بار ارتش مسلط و پرقدرتش در ویتنام، در حالی که از پای می‌افتاد و به خود می‌پیچید، به زبونی و بیچارگی افتاد و حالا به نظر می‌رسد قادر نیست زمانی که هیچ دشمنی نمی‌داند آنها در آنجا هستند و به‌رغم ۴ ماه تمرین مداوم، حتی هواپیماها را از برخورد با یکدیگر حفظ کند».

* فرودگاه مخفی آمریکایی‌ها در خاک ایران

نقشه‌ این فرودگاه دورافتاده در دست‌نوشته‌های محمود جعفریان، از طرفداران و استراتژیست‌های شاه پیدا شده بود. محمود جعفریان یک‌ سال پیش از عملیات نجات گروگان‌ها، توسط نیروهای انقلابی اعدام شد. زمانی که او توسط نیروهای انقلابی دستگیر می‌شد، تلاش می‌کرد نقشه‌ها را بسوزاند. جعفریان به کسانی که او را دستگیر کرده بودند، گفت: «این محل توسط سازمان سیا و با نظارت شاه برای استفاده‌های ضروری و لازم ساخته شده است».

* روزی که آمریکا فرو ریخت

در ساعت یک بامداد 25 آوریل، کاخ سفید بیانیه‌ای صادر کرد و کارتر نیز با ظاهر شدن جلوی دوربین تلویزیون شخصا مسؤولیت شکست این عملیات را بر عهده گرفت. متعاقب این شکست مفتضحانه بود که گروگان‌ها در نقاط مختلف ایران پراکنده شدند تا از دسترس آمریکایی‌ها دور بمانند؛ ۸ تفنگدار آمریکایی کشته و ۵ نفر نیز زخمی شدند. متحدان آمریکایی که در مجازات اقتصادی ایران با آمریکایی‌ها همکاری کرده بودند به شرط اینکه اقدام نظامی صورت نگیرد، به آمریکایی‌ها بی‌اعتماد شدند. شهرت نظامی آمریکا صدمه ویران‌کننده‌ای دید. مهم‌تر از همه شکست سیاسی کارتر بود که شانس هرگونه پیروزی در انتخابات بعدی را از دست داد و روحیه‌ ملی آمریکایی‌ها تحقیر شد.

* همکاران ایرانی و جاسوس‌های میدانی

برژینسکی درباره همکاری عوامل ایرانی در مساله گروگان‌ها می‌نویسد: «ایالات‌متحده برای انجام این اقدام نظامی نیاز به همکاری عوامل ایرانی خود در ایران داشت که با سازماندهی ترنر و همکاران او در سازمان سیا فراهم شد. همکاری آنها که شناخت کاملی از لانه جاسوسی داشتند، اطلاعات مهمی از محل دقیق هر کدام از گروگان‌ها، تعداد محافظان و خصوصیات آنها و برنامه روزانه گروگان‌ها و محافظان را در اختیار آمریکا می‌گذارد».