گروه سیاسی: حقابه مردم استان سیستان‌وبلوچستان از رودخانه هیرمند موضوعی است که در سال‌های گذشته محل بحث بین ایران و مقامات افغانستان بوده است. بر اساس ‌معاهده بین ایران و افغانستان که اسفند سال 51 امضا شده، به صراحت بر حقابه ایران از هیرمند تاکید شده است. طبق این معاهده، این حقابه حقی قانونی، عینی و معین است و افغانستان متعهد است حقابه مزبور را تامین کند و بر اساس ماده ۵ معاهده اقدامی نکند که ایران از حقابه خود بعضا یا کلا محروم شود. با این حال طرف افغانستانی، چه در زمان زمامداری اشرف غنی و چه در مدتی که از روی کار آمدن طالبان می‌گذرد، در عمل به تعهدات خود کوتاهی کرده است. این کوتاهی موضوعی بود که رئیس‌جمهور کشورمان در سفر اخیر خود به استان سیستان‌وبلوچستان به آن اشاره کرد و گفت: به مسؤولان و حاکمان افغانستان اخطار می‌کنم حق مردم منطقه سیستان‌وبلوچستان را سریعا بدهند. این هشدار رئیسی، واکنش طرف افغانستانی را در پی داشت. در همین رابطه طالبان با صدور بیانیه‌ای، با ادعای اینکه به خاطر خشکسالی آب کافی در هیرمند وجود ندارد، نوشت: موافقتنامه آب که میان افغانستان و ایران نیم قرن قبل در سال ۱۳۵۱ هجری شمسی به امضا رسیده، هنوز پابرجاست و امارت اسلامی متعهد است به تعهدات انجام شده عمل کند. از اینکه در سال‌های اخیر در افغانستان و منطقه خشکسالی رخ داده و سطح آب پایین آمده است به شمول دریای هلمند، تعداد زیادی از ولایات و مناطق کشور از خشکسالی رنج می‌برند و آب کافی وجود ندارد. 

طالبان همچنین در اظهاراتی نادرست ادامه داد: خواست مکرر ایران و بازتاب نامناسب آن در رسانه‌ها را زیان‌آور می‌دانیم. مقامات ایرانی باید اطلاعات خود را درباره آب هیرمند تکمیل و بعد خواست‌شان را مطرح کنند. اگر واقعیت درست مطالعه نشود و چنین اظهاراتی مطرح شود می‌تواند به فضای سیاسی میان مردم و کشورهای 2 ملت مسلمان آسیب بزند که به نفع هیچ طرفی نیست و نباید تکرار شود.

* ایران: هرگونه اظهارنظر درباره کاهش آب هیرمند پذیرفته نیست

پس از صدور بیانیه مورد اشاره از سوی طالبان که نادرست بود، وزارت امور خارجه کشورمان در بیانیه‌ای، اعلامیه هیات حاکمه افغانستان درباره حقابه هیرمند را متناقض و نادرست دانست و با رد آن اعلام کرد:‌ معاهده بین ایران و افغانستان راجع به آب رود هیرمند به طور صریح و بدون هیچ ابهامی، حقابه طرف ایرانی از رودخانه هیرمند را تعیین کرده است.

بیانیه وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران درباره حقابه هیرمند که روز جمعه منتشر شد، به شرح زیر است:

روز گذشته شاهد صدور بیانیه‌ای از سوی هیات حاکمه افغانستان بودیم. اعلامیه مورخ ۲۸ اردیبهشت ۱۴۰۲ طرف افغانستانی درباره حقابه هیرمند حاوی مطالب متناقض و نادرست بوده و وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران آن را قویا رد می‌کند. معاهده بین ایران و افغانستان راجع به آب رود هیرمند مورخ ۲۲ اسفند۱۳۵۱ به طور صریح و بدون هیچ ابهامی، حقابه طرف ایرانی از رودخانه هیرمند را تعیین کرده است. این حقابه، حقی قانونی، عینی و معین است و افغانستان متعهد است حقابه مزبور را تامین نماید و بر اساس ماده ۵ معاهده اقدامی نکند که ایران از حقابه خود بعضا یا کلا محروم شود. حاکمان افغانستان در یک‌ سال و نیم گذشته، اگرچه بارها بر پایبندی به تعهدات خود طبق معاهده تاکید کرده‌اند اما در عمل، تعهدات ناشی از معاهده را اجرا نکرده و در رهاسازی و تامین حقابه ایران، همکاری لازم را به عمل نیاورده و حقابه قانونی ایران را تحویل نداده‌اند. اظهارات متعدد برای عدم تحویل حقابه قانونی جمهوری اسلامی ایران از جمله طرح موضوع خشکسالی و کم شدن آب در هیرمند، مستلزم بررسی‌های کارشناسی، وفق مفاد معاهده بوده و تاکنون توسط کارشناسان جمهوری اسلامی ایران راستی‌آزمایی نشده است، لذا اتخاذ چنین مواضعی غیرحقوقی و غیرقابل قبول است. تا زمانی که به کارشناسان جمهوری اسلامی ایران اجازه داده نشود طبق معاهده هیرمند بویژه ماده ۵ پروتکل شماره یک آن معاهده، از مسیر و بالادست هیرمند بازدید کنند، هرگونه اظهارنظر درباره کاهش آب هیرمند پذیرفته نیست. جمهوری اسلامی ایران همواره بر همکاری‌های فنی و مطالعاتی از طریق کمیساران آب 2 طرف تاکید کرده و خواستار بررسی دقیق وضعیت آب هیرمند و تامین حقابه طرف ایرانی وفق معاهده بوده است. تداوم آبگیری بند انحرافی کمالخان و انحراف مسیر طبیعی رودخانه هیرمند و بر هم زدن شرایط رودخانه، همچنین عدم همکاری مقامات افغانستان در تعیین محل‌های تحویل حقابه و نصب سامانه‌های فنی مربوط به سنجش میزان آب، نقض صریح مواد ۳، ۵ و ۶ معاهده هیرمند بوده و نمی‌توان با صدور بیانیه‌های سیاسی، توجیهی برای آن یافت. جمهوری اسلامی ایران با حسن‌نیت و در پرتو اصل حسن‌ همجواری در طول یک‌سال و نیم گذشته درباره موضوعات مختلف در روابط بین 2 کشور از جمله درباره اجرای معاهده هیرمند و تامین حقابه با مقامات افغانستان مذاکره و گفت‌وگو کرده است. مذاکرات و گفت‌وگوها تاکنون در فضای دوستانه و با پایبندی به اصل حسن همجواری مطرح و پیگیری و تلاش شده تا همه موضوعات از جمله مساله حقابه بر مبنای شرایط و منافع طرفین حل و فصل شود. وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران تاکید می‌نماید که اظهارات و مواضع مقامات جمهوری اسلامی ایران درباره حقابه هیرمند، کاملا قانونی و بر مبنای معاهده هیرمند و شرایط حاکم بر رودخانه و مبتنی بر اظهارنظرهای کارشناسی و فنی مطرح شده و همواره معطوف به احترام به اصل حسن همجواری و رعایت حقوق همسایگی بوده است. عدم اجرای معاهده و عدم تامین حقابه هیرمند از سوی افغانستان و صدور بیانیه‌های سیاسی بدون اقدام عملی، به هیچ وجه قابل قبول نیست و جمهوری اسلامی ایران حقوق خود را برای اتخاذ تدابیر لازم محفوظ دانسته و بر مسؤولیت کامل افغانستان در این باره تاکید دارد.