* جناب حجت‌الاسلام رضوی! به عنوان مقدمه‌ای برای شروع بحث، تقاضا می‌کنم اشاره‌ای بفرمایید به جایگاه حج در منظومه معارفی اسلام. بعضا با رصد فضاهای فرهنگی حتی فضاهای فرهنگی در بین قشر مذهبی، اینطور به نظر می‌رسد که حج، مظلوم واقع شده و عطش و توجهی آنچنان که بایسته و شایسته است به این فریضه الهی بویژه در بین قشر جوان وجود ندارد.

ببینید! یکی از اجتماعات عظیم اسلام، حج است. حج کنگره بزرگ مسلمانان جهان است و این مراسم یک برنامه مدبرانه الهی است که گستره و دامنه آن تا ابدیت امتداد دارد و ان‌شاءالله این حج بیت‌الله که نقطه عطفی است، زمینه تعلیم حقیقت دین، معرفت به دین و رهرویی از اهداف نبی مکرم اسلام(ص) را رقم می‌زند. 

قرآن می‌فرماید: «جَعلَ‌الله الْکَعبَهَ الْبَیْتَ الْحَرَامَ قیَامًا للنَّاس». اینکه کعبه برای قیام مردم قرار گرفته یعنی این کعبه ستون زندگی بشر است و برای یک جمعیت خاصی نیست یا برای یک مردم در یک دوران خاصی نیست، بلکه در اینجا به این معناست که تمام بشریت احتیاج به این دارند که به سمت و سوی معنویت که منافع حتی مادی آنها هم در آن نهفته است و کعبه می‌تواند این را ایجاد کند، بروند. از طرفی همان طور که رهبر معظم انقلاب فرمودند خدا کعبه را مایه‌ قوام جامعه دانسته؛ این خیلی چیز مهمی است؛ «قیامًا للنّاس». یعنی اگر چنانچه حج وجود نداشته باشد و تحقق پیدا نکند، امت اسلامی و جامعه‌ اسلامی فرو خواهد پاشید. به این دلیل است که فقها می‌گویند حج در مواردی واجب کفایی است؛ یعنی چنانچه شما یک روزی دیدید حاجی‌ای وجود ندارد از هیچ جای دنیا، بر شما شخصا واجب است که حج بروید ولو 10 بار هم قبل از آن حج رفته باشید. هرگز نباید این خانه، این قرارگاه اصلی و این مرکز اساسی خالی بماند. «قیامًا للنّاس»؛ این خیلی تعبیر مهمی است.

این کعبه است که به اعتبار قرآن، زمینه رفع فسق و فجور و جدال را به وجود می‌آورد. این کعبه است که اتحاد و یکپارچگی، انسجام و دوستی و همرنگی و یکدلی را به ملت‌ها آموزش می‌دهد. این کنگره عظیم بشری است که مسلمانان را نسبت به تکالیف خودشان در مقابل دشمنان آشنا می‌کند. «تَعَاوَنُوا عَلَی الْبر وَالتَّقْوَی» در همین حج اتفاق می‌افتد؛ تمام مناسک، اذکار و اعمال حج برگرفته از مصالحی است که خداوند این مصالح را برای انسان‌ها قرار داده و ما نباید از برکات این حج غافل باشیم. 

* رهبر معظم انقلاب تاکید داشتند باید به حج، یک نگاه تمدن‌ساز داشت. ممنون می‌شوم درباره این گزاره توضیح بیشتری بفرمایید. 

بله! حجی که در هر سال برگزار می‌شود، نمایشگاه ظرفیت‌های عظیم جهان اسلام است اما انسان افسوس می‌خورد که این جمعیت عظیم، این سرمایه عظیم، چرا در عرصه سیاست و اقتصاد و فرهنگ باید مصرف‌کننده باشد؟ باید تابع باشد؟ این ظرفیت عظیم، پیش روی ما است، چرا با وحدت و اتحاد این ظرفیت‌ها را شکوفا نمی‌کنیم تا از وابستگی و مصرف‌کنندگی خارج شویم و خود تبدیل به یک نیروی جهانی تولیدکننده شویم. نگاه تمدنی یعنی این. یعنی تلاش برای شکفتگی ظرفیت‌های جهان اسلام و تبدیل آن از یک جهان مصرف‌کننده به یک جبهه تولید‌کننده و این نیازمند وحدت و اتحاد است. 

امروز که بحث تمدن اسلامی است و بحث یکپارچگی مسلمانان در مقابل دشمن مشترک‌شان استکبار و صهیونیست است، همان‌هایی که از روز اول پیدایش اسلام سر به مخالفت گذاشته و با اذیت و آزار پیامبر اعظم(ع) و حتی نقشه حذف فیزیکی پیامبر(ص) به دنبال این بودند که اسلام را محو کنند، مسلمانان باید در برابر دشمنی‌های بدخواهان اسلام تدابیر مشترکی را پیش‌بینی کنند. امروز بیشتر از هر روز دیگر نیازمند وحدت در مقابل دشمن خارجی هستیم. 

رهبر حکیم انقلاب بر این نکته تاکید داشتند که حج یک فراخوان جهانی است و هدف این فراخوان برای اتحاد و انسجام و ارتقای امت اسلامی است. هدف، اتحاد امت اسلامی است؛ در مقابل چه چیزی؟ در مقابل کفر، در مقابل ظلم، در مقابل استکبار، در مقابل بت‌های بشری و غیر بشری، در مقابل همه‌ آن چیزهایی که اسلام آمد برای اینکه آنها را از بین ببرد، باید جمع بشوند تا با اینها مقابله کنند.

در برخورد استکبار و صهیونیست با مسلمانان - این قصابان عصر جاهلیت - ما شاهد به شهادت رسیدن کودکان، زنان، نوجوانان و افراد پیر هستیم. چرا امروز جهان اسلام توسط استکبار و صهیونیست اینگونه مورد هجمه قرار گرفته است و چرا مسلمانان با یکپارچگی و اتحاد در مقابل این همه زر و زور و تزویر دشمن، مقاومتی را که تمام‌عیار در مقابل این همه هجمه‌ها بایستد، از خود نشان نمی‌دهند؟ بنابراین این کنگره عظیم حج است که با حضور حاجی در خانه خدا در واقع برائت عملی از مشرکان و کفار را فریاد می‌کشد و در مقابل، این جمعیت خروشان هر ساله با حضور خود به نمایندگی ملیت خود با فرهنگ‌ها و رسوم آشنا می‌شود و سیاه و سفید، اروپایی و آسیایی، غربی و شرقی از مسلمانان کنار هم قرار می‌گیرند. همه اینها آثار این کنگره عظیم است. درس حج این است که مقاوم باشیم و در مقابل دشمنان پیامبر اعظم(ص)، مخالفان کعبه و در برابر خائنان به قرآن کوتاه نیاییم. با اتحاد و انسجام می‌توانیم یک قدرت و تمدن بزرگ اسلامی را رقم بزنیم.

* رهبر انقلاب بر این نکته تاکید داشتند که مسلمانان باید نگاه فراسرزمینی داشته باشند و از هر تمایز غیراصیلی بپرهیزند؛ شما وضعیت مسلمانان در این زمینه را چگونه تحلیل می‌فرمایید؟ 

آنچه تا امروز انجام شده، تدابیری بوده که در مقتضیات زمان خود بسیار مطلوب بوده است اما امروز دیده‌بان اصلی جهان اسلام و ولی امر مسلمین جهان با بیانات مبسوط‌شان به مطالبی اشاره کردند که تمام آن مطالب نیاز امروز جامعه جهانی اسلام است. ما باید از نگاه‌های نزدیک، زودگذر و روزمرگی و همچنین از نگاه‌های حول و حوش خود خارج شده و نگاه‌مان را یک نگاه جهانی بدانیم، چرا که این کعبه‌ای که اساس قیام ناس قرار داده شده و این کعبه‌ای که خداوند با قرار دادن آن موجب نزول برکاتش بر امت اسلام شده، کعبه‌ای است که برای همه مسلمانان است و باید همه مسلمانان خاشعانه و خاضعانه از برکات آن بهره ببرند. بنابراین برنامه‌های ما هم نباید یکسری برنامه‌های صرفا منطقه‌ای و کوچک باشد، بلکه باید برنامه‌ها و تدابیر جهانی برای رفع مشکلات جهان اسلام و آمادگی برای رسیدن به آن حقیقتی باشد که حاجی از زیارت و رفتن به کعبه دریافت می‌کند. از این منظر بیانات مقام معظم رهبری راهگشا، الهام‌دهنده و موجب امید در میان دل‌های شیفته توحید و توحیدمداران است.

* در پایان اگر نکته‌ای مانده که تمایل دارید درباره آن توضیح دهید، بفرمایید.

مایل هستم درباره 3 نکته مهمی که رهبر معظم انقلاب به آنها اشاره کرده‌اند، قدری مبسوط‌تر بپردازم؛ مساله «فراملی بودن حج»، «مساله رفع تمایز» و مساله «وحدت با اهل سنت». 

متاسفانه یکی از آسیب‌های سیاست‌گذاری‌های فرهنگی ما این است که بخوبی تنوع‌های فرهنگی را نمی‌شناسیم و از زاویه دید خود به قومیت‌ها و ملیت‌های دیگر نگاه می‌کنیم یا نهایتا از دید برخی رسانه‌هایی که به افکار ما نزدیک هستند نسبت به سایر ملیت‌ها، قومیت‌ها و فرهنگ‌ها اطلاع پیدا می‌کنیم. حج این امکان را برای ما فراهم می‌کند که بدون واسطه با تنوع‌های فکری و فرهنگی آشنا شویم و این فرصت بسیار مناسبی برای ما است. متاسفانه ما در مراسم حج، ایزوله رفتار و سعی می‌کنیم در همان جمع‌های خودمانی باقی بمانیم، در صورتی که حج امکان ارتباطات گسترده با نقاط مختلف جهان را برای ما فراهم می‌کند. این نکته را هم تاکید کنم که ارتباطات بین‌المللی فقط زمینه‌ساز نشر و ترویج افکار  و فرهنگ ما نیست، بلکه گاهی در این مراودات ما متوجه ضعف‌ها و کاستی‌های خود می‌شویم و به خوداصلاحی می‌پردازیم و این از برکات ارتباطات گسترده است. 

نکته بعدی مساله «رفع تمایز» است. حج یک فضای معنوی مساوات‌گرایانه‌ای را ایجاد می‌کند که ما باید از این زمینه برای عدالتخواهی و رفع تمایزهای بیجا و خودساخته استفاده کنیم. یکی از مشکلات ما، حائلی است که بین مردم و مسؤولان وجود دارد، حج یعنی از میان برداشته شدن این حائل‌ها، اگر حتی پادشاه یک کشور یا رئیس‌جمهور یک کشور بخواهد کعبه را زیارت کند باید دوشادوش و شبیه سایرین این کار را انجام دهد. باید فرهنگ مساوات را با استفاده از حج نهادینه کرد. شما نگاه کنید در سیره حکمرانی امیرالمومنین، هیچ حائلی بین حاکم و مردم نبود. یک زنی خدمت حضرت می‌رسد و از کارگزار حضرت در منطقه خود شکایت می‌کند، حضرت پس از تحقیق و یقین به صحت ادعای آن زن، حکم عزل آن کارگزار را به خود آن زن می‌دهد تا به او ابلاغ کند. همین زن بعد از شهادت حضرت امیر(ع)، برای شکایت به دربار معاویه می‌رود، معاویه با او بد برخورد می‌کند و رسیدگی نمی‌کند، این زن داستان خودش با امام علی(ع) را نقل می‌کند، معاویه در اینجا جمله مهمی می‌گوید، می‌گوید: علی شما را گستاخ کرده بود. ببینید! سیره حکمرانی علوی اینگونه است که مردم در این نوع حکمرانی، نسبت به ظلم و حاکمان گستاخ می‌شوند، مطالبه‌گر می‌شوند، حکومتی که مردم را دهان بسته و ذلیل کند، حکمرانی‌اش حکمرانی اموی است نه علوی. ما باید از زمینه‌های فرهنگی حج در رفع تمایز، برای تربیت مردمی مطالبه‌گر، پرسشگر و گستاخ در برابر ظلم و زبان دراز در برابر حاکم جائر  استفاده کنیم. 

مساله آخری که لازم است در اینجا اشاره ‌کنم مساله وحدت با اهل سنت است. حج، جای فرقه‌گرایی نیست، اگرچه آنجا گاهی برخوردهایی می‌شود که از فرهنگ اسلامی دور است اما ما شیعیان باید همیشه داعیه‌دار وحدت و مسالمت باشیم، مصداق آن آیه کریمه که می‌گوید: «لئنْ بَسَطْتَ إلَیَّ یَدَکَ لتَقْتُلَنی مَا أَنَا ببَاسطٍ یَدیَ إلَیْکَ لأَقْتُلَکَ  إنی أَخَافُ‌الله رَبَّ الْعَالَمینَ»؛ مسلما اگر تو برای کشتن من دستت را دراز کنی، من برای کشتن تو دستم را دراز نمی‌کنم؛ زیرا از پروردگار جهانیان می‌ترسم.

متاسفانه برخی فکر می‌کنند حج فرصتی برای عقده‌گشایی‌های فرقه‌ای و گروهی است در حالی ‌که سیره اهل بیت این نبوده است. سیره اهل بیت، مدارا و دعوت به محبت و وحدت بوده است بویژه اکه اکنون مسلمانان با یک دشمن خارجی مشترک مواجه هستند، با یک تمدن مادی و سرتاپا غرق در شهوت و دنیاگرایی که جایی برای تنفس معنوی باقی نمی‌گذارد؛ تنفسی که نه‌تنها فرهنگ معنوی را بلعیده، بلکه می‌خواهد سرزمین‌ها، منابع و نیروی انسانی سرزمین‌های مسلمان را نیز ببلعد و استثمار کند. در این شرایط، سخن گفتن از اختلافات ده‌ها قرن قبل، مشغول شدن به آنها و فراموش کردن جدال‌های حساسی که در زمان کنونی در جریان است، کودکانه است. این وظیفه آگاهان و اهل بصیرت است که نگاه حاجیان را به دعواهای تمدنی معطوف کنند نه دعواهای فرقه‌ای و این از ملزومات و ضروریات حج ابراهیمی است.