رهبر معظم انقلاب در سخنرانی سالگرد رحلت امام خمینی بر مساله ایمان و امید تاکید مجدد کردند و آن را عامل نرم‌افزاری توفیق حضرت امام در انقلاب اسلامی ایران دانستند. تاکید چندباره رهبر انقلاب بر مساله امید و توصیه ایشان بویژه به جوانان به این باور که آینده کشور و نظام اسلامی آینده‌ای روشن و پرفروغ است، نشان از این نکته مهم دارد که امروز شرط اصلی پیشبرد اهداف انقلاب اسلامی وابسته به ترویج امید در جامعه است. بویژه در زمانی که دشمنان این کشور با استفاده از انواع وسیله‌ها تمام تلاش خود را برای از بین بردن این عنصر حیاتی در جامعه ایرانی بویژه نسل جوان می‌کنند. ایشان در تبیین نقشه دشمن فرمودند: «تلاش وسیع دشمنان - که حالا چند جمله‌ای عرض خواهم کرد - متوجه این است که ایمان و امید را در مردم از بین ببرند؛ ایمان مردم را تضعیف کنند، شعله‌ امید را در دل‌های مردم، بویژه جوانان خاموش کنند. ما توصیه می‌کنیم باید ایمان و امید را تقویت کرد».

در همین رابطه یادداشت‌هایی از حجج‌اسلام سیدمحمدحسین هاشمیان و سیدمحمدحسین راجی تقدیم می‌شود.

حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر محمدحسین هاشمیان، استاد حوزه و دانشگاه: رهبر معظم انقلاب در سی‌وچهارمین سالگرد رحلت پیر جماران، ایمان و امید را 2 عنصر اصلی شخصیت امام نامیدند. امروز جامعه ما بیش از هر زمان دیگری نیازمند امید است. امیدآفرینی باید یکی از سیاست‌های اصلی نهادهای حاکمیتی باشد و آن را به عنوان یک خط‌مشی دنبال کنند. البته نکته مهم این است که امیدآفرینی تنها یک سیاست رسانه‌ای نیست، بلکه باید ملموس و واقعی باشد. وقتی یک جوان برای تهیه مسکن و خرید مسکن، افقی پیش رو ندارد، نمی‌توان این را ناامیدی ناشی از سیاست‌های دشمن نامید، در اینجا امیدآفرینی به اصلاح وضعیت معیشت و مسکن مردم است. اما به هر حال بخش مهمی از پمپاژ ناامیدی در جامعه ما محصول فعالیت‌های رسانه‌ای دشمن است و همین امر ایجاب می‌کند که ما در برابر این خط دشمن، سیاست تقابلی خودمان را داشته باشیم. در این یادداشت به برخی راهبردهای ایجابی- محتوایی برای ترویج و توسعه محتواهای امیدبخش در فضای مجازی 

می‌پردازیم.

* راهبردهای ایجابی – محتوایی، ترویج و توسعه محتواهای امیدبخش در فضای مجازی

الف - بازنمایی و برجسته‌سازی دستاوردها و موفقیت‌های ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی نظام اسلامی: بازنمایی موفقیت‌ها و دستاوردهای انقلاب با استفاده از ظرفیت‌های فضای مجازی موجب تصویر‌سازی ذهنی  مثبت مخاطبان می‌شود. افراد جامعه با داشتن تصور ذهنی مثبت به هنگام یادآوری و رجوع به حافظه خود، برای سنجش ظرفیت‌ها و انگیزه‌یابی برای حرکت در مسیر اهداف آینده‌نگرانه، راه را در شرایط کنونی خود بسته نمی‌بینند و این امر از شاخص‌های امید اجتماعی است. با مرور کلی رسانه‌های دشمن، امروز هیچ اثری از موفقیت‌های فراوان نظام اسلامی در عرصه‌های مختلف دیده نمی‌شود بلکه در جهت عکس آن پیشرفت‌ها ناچیز شمرده می‌شود و موفقیت‌ها، ناکامی نامیده می‌شود. در  این شرایط برای آنکه مردم به اهداف و روش‌های نظام اسلامی ایمان بیاورند و انگیزه کافی را برای تداوم آن داشته باشند، باید بتوان با نمایش و برجسته‌سازی رسانه‌ای دستاوردها، خدمات، برکات، محسنات، افتخارات و موفقیت‌های ملی و بین‌المللی نظام اسلامی با محوریت تفکر انقلابی در حوزه‌های مختلف امنیتی، اقتصادی، فرهنگی، اخلاقی، اجتماعی و علمی و بیان روند رو به رشد آن در 40 سال گذشته، مردم را به حرکت در مسیر اهداف آینده نظام واداشت تا روح امید در جامعه زنده بماند. 

ب - تدوین بایسته‌های تبلیغی در رسانه‌های نوین: با گسترش رسانه‌های مدرن توجه به کارکردهای آنها در جامعه نیز بیشتر شده است. برای استفاده بهینه از کارکردهای رسانه‌ها در راستای توسعه و ترویج ارزش‌ها، هنجارها، اهداف و رسالت‌های خاص نظام اسلامی، توجه به مساله کنترل و مدیریت افکار عمومی اهمیت زیادی یافته است. تبلیغ رسانه‌ای یکی از روش‌های مهم مدیریت افکار عمومی در راستای اهداف خودی است. تبلیغ رسانه‌ای در جامعه شبکه‌ای یکی از راهکارهای آموزش، نشر آگاهی‌های سیاسی و فرهنگی و ارزش‌ها و سجایای اخلاقی، در تضاد با ناامیدی است. تبلیغ در شکل سنتی، قالبی ابتدایی داشته است و این قالب در رسانه‌های کلاسیک تا حدودی حفظ شده است اما لازمه موفقیت در این مساله توجه داشتن به اقتضائات خاص رسانه‌های مدرن است. نوع روابط و ارتباطات افراد در رسانه‌های مدرن کاملا با گذشته متفاوت شده است. یکی از انواع روابط رسانه‌های نوین و تبلیغ، نگاه جدید به این رسانه‌ها به عنوان ابزارهای جدید برای تبلیغ است اما به نظر می‌رسد باید در سطحی بالاتر، بر پایه اقتضائات رسانه‌های جدید، راهبردهای جدید تبلیغی با محوریت هویت ایرانی - اسلامی ترسیم کرد.

پ - حاکمیت نظریه هنجاری اسلامی در مدیریت رسانه‌های نوین با محوریت تفکر امامین انقلاب: نظریه هنجاری در واقع نوعی حرکت از مبانی و ایدئولوژی‌ها به سوی مدیریت رسانه‌ای و در واقع مشخص‌کننده بایدها و نبایدها در سیاست‌گذاری برنامه‌ریزی و عملکرد رسانه‌ها است. در واقع توجـه بـه نظریه هنجاری در رسانه متضمن تبیین صحیح اهداف و حرکت عمومی جامعه به سمت آنهاست. در جمهوری اسلامی ایران باید نظریه هنجاری بر اساس نظرات حضرت امام خمینی رحمت‌الله علیه و رهبر معظم انقلاب زید عزه تنظیم شود، زیرا این دو بزرگوار علاوه بر میراث فقهی زعمای شیعه، تجربه غنی اجرای فقه حکومتی در عرصه عمل را دارند و با توجه به این تفقه عینیت‌گرا و ساختارمند، می‌توان سریع تر به مقصود نائل شد؛ ضمن اینکه اگر با مبانی ولایت به شریعت بپردازیم، حجیت حاکمیتی آن نیز مورد وثوق و توجه نهادهای حاکمیتی و سیاست‌گذاران و ناظران و مجریان نظام اسلامی خواهد بود. در این زمینه برخی محققان به اهمیت توجه به این نظریه درباره رسانه‌های جمعی پرداخته‌اند؛ اساسا این پژوهش حرکتی در همین راستاست و سعی کرده است با محوریت بیانیه گام دوم، راهبردهای امیدافزایی با استفاده از فضای مجازی را ارائه کند. از جمله شاخص‌های هنجاری آرمانی مهم در رسانه‌ها می‌توان به این موارد اشاره کرد که باید بر فعالیت‌های فضای مجازی نیز حاکم باشد: استقلال رسانه‌ای در حدود قانون و مصلحت نظام، توجه به تقابل ارزش‌های اسلامی - انقلابی در برابر اهداف استکباری، آموزندگی در برابر انحراف، کنترل کامل عرصه رسانه‌ای دسترسی همگانی، ذیل سیاست‌های ولایت فقیه و فرهنگ ایرانی - اسلامی، مسؤولیت در قبال اصلاح جامعه، توجه به هدف انسان‌سازی و آموزش عمومی با محوریت جنبه امید‌آفرینی در برابر امیدزدایی.

ت- بازنمایی انضمامی و سلسله‌مراتبی اهداف اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، علمی و... و نمایش راه‌های رسیدن به آنها: بر پایه مدل اسنایدر که پیش از این ذکر شد، امید فردی تنها ایجاد حالت هیجانی نیست، بلکه هدفمندی فرد در اهداف قابل دستیابی اما نیازمند به تفکر خلاق و راهیابی به سمت آنهاست. لذا با توجه به آنکه امروزه مردم ایران درگیر مشکلات متعدد هویتی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی هستند، یکی از راه‌های امیدبخشی در جامعه ایران تبیین دقیق این اهداف به صورتی ملموس و قابل دستیابی و نمایش راهکارهای رسیدن به آنهاست. البته باید توجه کرد همزمان باید از مسؤولان امر نیز مطالبه داشت که موانع دستیابی به آن اهداف را رفع کنند تا در افراد جامعه انگیزه و هیجان مثبت نسبت به آن اهداف ایجاد شود. در واقع هر چند از ابتدای انقلاب برخی از اصول مهم انقلاب اسلامی در عرصه‌های مختلف برای مردم بیان شده است اما کمتر تلاشی برای انضمامی کردن آن اصول با توجه به شرایط جامعه انجام شده است. این امر به تفکیک اهداف مختلف انقلاب و لایه‌بندی آنها نیز کمک می‌کند که از مطالبات رهبری در بیانیه گام دوم است. برای مثال در شرایطی که افراد زیادی از کمبود شغل و محل درآمد رنج می‌برند، باید راهکارهای عینی تحقق اشتغال و درآمدزایی برای آنها تبیین شود و صرف بیان عمومات اقتصادی کفایت نمی‌کند و در عین حال باید به آنها توجه داده شود که هدف اقتصادی یک هدف میان‌مدت است، نه هدف غایی نظام اسلامی.

ث- آموزش مهارت‌های امیدافزا با رویکرد دینی به عموم جامعه: یکی از مطالبات رهبری در بیانیه گام دوم دوری و تحذیر از امیدهای کاذب است. از مقدمات این مساله آشنایی افراد با مهارت‌های امیدافزایی واقع‌نگر است، زیرا همان گونه که ذکر شد، امید امری است کـه تـا حدودی به خلاقیت و مهارت‌های فردی نیز بستگی دارد. اگر مردم در جامعه توان آن را داشته باشند که برای حل مشکلات و بحران‌های زندگی خود راهکارهایی خلاقانه در چارچوب حرکت کلی نظام داشته باشند و راهکارهای مسائل ریز و درشت زندگی خود را بشناسند، دیگر به در بسته نمی‌خورند و دچار ناامیدی‌های نمی‌شوند. بخوبی مشخص است که عدم گسترش ناامیدی‌های فردی در جامعه امید اجتماعی را بهبود خواهد بخشید، زیرا امید فردی رابطه مستقیمی با امید اجتماعی دارد؛ لذا باید با آموزش مهارت‌های مختلف امیدافزا همچون چگونگی مقابله با مشکلات زندگی، مثبت‌اندیشی دینی، ارتقای اعتماد به نفس، مهارت‌های راه‌حل‌یابی و تصمیم‌گیری، تصویر‌سازی صحیح از آینده، رعایت تناسب توقعات با ظرفیت‌ها و امکانات، واقع‌نگری درباره شرایط جامعه و... را در جامعه گسترش داد.

ج - تقویت باور به فرهنگ و تمدن ایرانی - اسلامی در میان عموم جامعه بویژه نخبگان: ایجاد و تصدیق تصویر روشن از آینده ایران اسلامی در اذهان عمومی، در گرو داشتن تصوری صحیح از آن است. بسیاری از مردم و حتی نخبگان تصویر مشخص و روشنی از تمدن پیشرفته ایرانی ـ اسلامی ندارند. در واقع این افراد اساسا آینده روشن و مشخصی برای کشور و نظام متصور نیستند که بخواهند آن را باور کنند یا رد کنند، لذا رهبر معظم انقلاب نیز در بیانیه گام دوم در مرحله اول جامعه‌پردازی و تمدن‌سازی را به عنوان هدف غایی بیانیه ذکر می‌کنند. پس باید با استفاده از ظرفیت تبلیغی و شبکه‌ای فضای مجازی، به تبیین این آینده روشن بپردازیم تا فرد بتواند درباره آن تصمیم بگیرد. ضروری است توجه داشته باشیم فضای مجازی امروزه خود عاملی برای تعیین هویت ملی و تمدنی است. در واقع رسانه‌ها می‌توانند موجب زمینه‌سازی برای ناهمسویی با حاکمیت شوند یا می‌توانند با ایجاد مشوق‌های آگاهی‌دهی ملی، بستری برای تقویت همبستگی ملی و هویت‌سازی تمدنی شوند.

***