محمدحسین معصوم‌زاده: ضدحمله بزرگ اوکراین که از 4 ژوئن (14 خرداد) آغاز شده تا امروز ادامه دارد. از اوایل بهار گمانه‌زنی‌ها درباره شروع ضدحمله آغاز شد و ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین با سفر به کشورهای مختلف، برای جمع‌آوری تسلیحات بیشتر تلاش کرد.

با این حال پس از گذشت 10 روز از شروع ضدحمله، شواهد میدانی حاکی از آن است که برنامه‌ اوکراینی‌ها آنگونه که پیش‌بینی می‌کردند، جلو نرفته است. پیشروی‌های نیروهای مسلح اوکراین صرفا به چند روستا محدود شده و آمارهای گوناگون از تلفات قابل توجه هم از لحاظ نیروی انسانی و هم از لحاظ تجهیزات سنگین همچون تانک‌ و خودروهای زرهی حکایت می‌کند. به گفته‌ منابع روس، اوکراین بیش از ۱۶۰ تانک و ۳۶۰ خودروی زرهی از انواع مختلف را از دست داده است. کمترین تخمین‌ها آمار 15 درصد و بیشترین تخمین‌ها تا حدود 40 درصد را از حجم انهدام تجهیزات سنگینی که از سمت بلوک ناتو به کی‌یف تحویل داده شده است نشان می‌دهد. همچنین تلفات انسانی اوکراینی‌ها بر هزاران نفر بالغ شده است.

حال سوال این است: با وجود 2 ضدحمله نسبتا موفق نیروهای مسلح اوکراین در سال گذشته که نظامیان روس را در برخی مناطق به عقب راند (با وجود تلفات گسترده‌ انسانی)، چرا ضدحمله اخیر ضمن بهره‌مندی از سلاح‌های پیشرفته‌تر نسبت به ۲ ضدحمله پیشین بخوبی پیش نرفته است؟ برای پاسخ به این سوال باید به موارد ذیل توجه کرد.

* از دست دادن عنصر غافلگیری

نقطه‌ قوت ضدحمله‌های پیشین اوکراین، بهره‌مندی از عنصر غافلگیری بود. این تهاجمات در حالی انجام شد که طرف روس، استحکامات قابل توجهی را در مناطق تحت سیطره خود قرار نداده بود و آمادگی ایستادگی در برابر نیروهای مسلح اوکراین را نداشت؛ به همین دلیل طی مدتی کوتاه، مساحت قابل توجهی از خاک اوکراین توسط نظامیان آن آزاد می‌شد اما ضدحمله کنونی در حالی رخ داده که از اوایل بهار زمزمه‌های شروع آن فضای رسانه‌ای و میدانی را تحت تاثیر قرار داد. اواسط فروردین‌ بود که یوگنی پریگوژین، فرمانده‌ نیروهای واگنر خبر از ضدحمله‌ قریب‌الوقوع اوکراین با بهره‌گیری از 200 تا 400 هزار سرباز داد. پس از آن نیز روزی نبود که رسانه‌ها خبری در این باب منتشر نکنند. رسانه‌های روسیه نیز به دقت اخبار پیرامون ضدحمله را پوشش می‌دادند. به همین دلیل آغاز تهاجم متقابل اوکراین، به هیچ‌وجه طرف مقابل را غافلگیر نکرد. 

* قرار دادن استحکامات بسیار توسط روس‌ها

در این مدت روس‌ها با استفاده از فرصت و درس گرفتن از ضدحمله‌های گذشته، استحکامات قابل توجهی در مناطق تحت تصرف خود ایجاد کردند. به طور مثال تنها در زاپروژیا، نیروهای نظامی روسیه 5 خط دفاعی را به موازات خط مقدم در فواصل مختلف مستقر کردند که گذر از آن بسیار مشکل است. جالب توجه است که طی 10 روز اخیر، نظامیان اوکراینی با وجود متحمل شدن تلفات بسیار انسانی و لجستیکی هنوز به نخستین خط دفاعی روس‌ها نزدیک هم نشده‌اند. مین‌گذاری گسترده، اوکراینی‌ها را مجبور کرده با تانک لئوپارد مین‌کوب پیشروی کنند که این امر ضمن کند کردن پیشروی، ستون نظامی اوکراین را به اهدافی ساده برای توپخانه‌ها، پهپادها و بالگردهای روسی تبدیل می‌کند. ویدئوهای بسیاری از هدف گرفتن تجهیزات سنگین اهدایی ناتو توسط روس‌ها در روزهای اخیر منتشر شده است.

* اشراف هوایی روسیه و ضعف اوکراین

از پیش از شروع ضدحمله، یکی از نکاتی که مکررا توسط کارشناسان گفته می‌شد ضعف شدید اوکراین در هوا بود. روسیه با بهره‌گیری از پهپادهای نظارتی و انتحاری پرشمار، جنگنده‌های به‌روزتر، توپخانه قدرتمند و وسایل جنگ الکترونیکی پیشرفته، برتری قابل توجهی نسبت به اوکراین دارد. با وجود اینکه زلنسکی قول تحویل جنگنده‌های «اف16» و «اف18» را دریافت کرده و خلبانان اوکراینی بدین منظور در غرب آموزش می‌بینند، پیش از این گفته بود در ضدحمله از آنان استفاده نمی‌کند و موعد تحویل «اف16»ها اواخر تابستان است.

تبعات این ضعف در روزهای اخیر بیش از پیش نمایان شد؛ نیروهای اوکراینی تلفات بسیاری را متحمل شدند و پیشروی آنان انسداد یافت. همین مساله، عامل رو آوردن اوکراین به تاکتیک حمله‌ پیاده‌نظام بدون استفاده از پوشش زرهی و پوشش هوایی و پدافندی شد که مشخص است تلفات بیشتری را به بار خواهد آورد.

* شرایط آب و هوا

ابر و باران در جبهه‌ جنوب در جهت زاپروژیا، حرکت ادوات سنگین نظامی همچون تانک‌ها را با کندی مواجه کرده است. البته لازم به ذکر است این شرایط جوی منجر به این شده روسیه نیز در پشتیبانی هوایی و استفاده از پهپادها و بالگردهای خود با محدودیت روبه‌رو شود.

نکات بالا را باید اهم دلایلی دانست که طی 10 روز گذشته، اوکراینی‌ها با وجود متحمل شدن تلفات بسیار انسانی و از دست دادن ادوات سنگین نظامی که بتازگی از غرب گرفته بودند، نتوانستند در میدان توفیق خاصی را کسب کنند. غیر از زاپروژیا، نیروهای مسلح اوکراین حملاتی را در باخموت انجام داده‌اند. همچنین اخبار میدانی حاکی از انتقال تجهیزات از خرسون به سمت باخموت است. باید دید در آینده‌ نزدیک فرماندهی نظامی اوکراین چه برنامه‌ای برای جبران شکست‌های اخیر و پیشروی در قلمرو تحت سیطره‌ روسیه دارد.