شروین طاهری: گستره ایران فرهنگی بستری ایده‌آل ‌برای توسعه مفاهیم و ارزش‌های والای مشترک تمدن کهن ایران‌زمین و انقلاب اسلامی نیم‌قرن پیش در سراسر جهان است. این واقعیت قطعا شامل یکی از کشورهای همسایه که در سال‌های اخیر نماد غرب نزدیک و بدیل ناتوی فرهنگی در مقابل فرهنگ ایرانی - اسلامی بوده نیز می‌شود. ترکیه، همسایه آسیایی - اروپایی شمال غربی ما که در امتداد فلات آناتولی امتداد یافته دست‌کم از 8 قرن پیش شاهد زیست مسلمانان بوده است. حتی این کشور طی 6 قرن اخیر تحت لوای امپراتوری ترک‌های عثمانی، مدعی خلافت اسلامی بوده است. با این حال به دنبال تسلط حکومت نظامی لائیک بر این کشور در قرن بیستم میلادی، ترکیه تا همین اواخر غرب را الگوی  خود قرار می‌داد. در نتیجه طی دهه‌های اخیر از یک سو مبدا رواج پوشش‌های غربی در بازار مد و لباس کشورمان و از سوی دیگر مقصد و مقصود تفریحی تجربه‌های هنجارشکنانه  شده بود. این در حالی است که افکار عمومی ما فراموش کرده‌اند اغلب مردم ترکیه از قومیت‌های مختلف، خود هرگز سنت‌های فرهنگی و اعتقادی‌شان را به طور کامل وانداده‌اند؛ سنت‌هایی که بنیان بسیاری از آنها در اصل برگرفته از حوزه تمدنی ایرانی بوده‌ است. این موضوعی است که ابوالحسن خلج‌منفرد، رایزن فرهنگی اسبق ایران در ترکیه بر آن تاکید می‌ورزد. وی اهمیت ترکیه به عنوان یکی از مهم‌ترین کشورهای مجاور از جمع 15 همسایه خاکی و آبی جمهوری اسلامی ایران را گوشزد می‌کند، بویژه در چارچوب دیپلماسی فرهنگی  که یکی از راهکارهای بسط و توسعه روابط بین‌المللی بوده و اکنون بسیار پررنگ‌تر از روابط دیپلماتیک مورد توجه قرار می‌گیرد. از این منظر شاید بتوان گفت ترکیه به ‌عنوان پل ارتباطی آسیا و اروپا، دارای ظرفیت‌های قابل‌توجهی برای دیپلماسی فرهنگی کشورمان شناخته می‌شود ولی متأسفانه بررسی‌ها نشان می‌دهد تا امروز دیپلماسی فرهنگی ترکیه در ایران موفق‌تر عمل ‌کرده تا جایی که سریال‌های تلویزیونی، موسیقی پاپ و دیگر محصولات فرهنگی این کشور به همراه محصولات مد و پوشاکش تبدیل به گشوده‌ترین پنجره هجمه ارزش‌های غربی به جامعه ما شده است.  خلج‌منفرد که پیش‌تر مدیر مرکز مطالعات علمی و فرهنگی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی بود، امروز به عنوان سرپرست معاونت توسعه روابط فرهنگی بین‌المللی این سازمان، یکی از متولیان دیپلماسی فرهنگی جمهوری اسلامی محسوب می‌شود.  وی معتقد است: ما هنوز برای استفاده حداکثری از دارایی‌های فرهنگی خودمان در ترکیه آنطور که شایسته بوده سیاست‌گذاری نکرده‌ایم. او در گفت‌وگو با تسنیم می‌گوید: همسایگان ترک ما که در واقع همان سلاجقه بوده‌اند، حتی اسلام آوردن‌شان را هم مدیون ایرانیان هستند و به همین دلیل بسیاری از واژگان دینی و اعتقادی‌شان همانند «نماز» - به جای صلات عربی- اساسا پارسی است. سفیر فرهنگی پیشین کشورمان در آنکارا در این باره می‌گوید: در طول تاریخ به ‌دلیل اینکه ما با ترکیه همسایه بودیم، تبادلات و تأثیرات متقابل ادبی و فرهنگی فراوانی داشتیم. ترک‌ها تا هنوز نسل 50 ساله به بالای‌شان حکایت‌های گلستان را به ‌فارسی برای‌تان می‌خوانند، بوستان را می‌دانند. تا چند دهه گذشته، در مدارس آنها بوستان و گلستان تدریس می‌شد. نه ‌فقط در ترکیه، بلکه در متصرفات آنها مثل بوسنی و تمام بالکان، به‌ زبان فارسی مراوده و مکاتبه می‌کردند اما در دنیای جدید پس از انقلاب اسلامی و گفتمان عدالت‌طلبانه انقلاب اسلامی، فرهنگ نشأت‌گرفته از انقلاب اسلامی، بشدت در ترکیه اثرگذار بود و این مساله فرصت بسیار ارزشمندی است تا از اثرات فرهنگی و دینی که متأثر از انقلاب اسلامی بوده، استفاده ببریم. به زعم وی در دوران مدرن نیز همچنان تاثیر‌پذیری جامعه ترکیه چه از میراث فرهنگی ایران و چه تحولات جدید کشورمان از جمله انقلاب اسلامی ادامه یافته است. خلج منفرد بزرگ‌ترین مثال در این مورد را رواج حجاب در میان ترک‌ها پس از انقلاب اسلامی سال 1979 میلادی بر می‌شمارد و در این باره توضیح می‌دهد: رشد حجاب در ترکیه پس از انقلاب اسلامی موجی در برابر لائیک ایجاد کرد و آنها حجاب را تبدیل به مدل‌های لباس جدید کردند. ترک‌ها سنت را با مدرنیسم بخوبی تلفیق می‌کنند، لذا مدل‌های حجاب اسلامی را در دنیای اسلام ترویج کردند. امیدواریم بتوانیم از این مراودات دوطرفه با دید مثبت و با همکاری عمیق‌تر، بهره‌برداری کنیم. وی معتقد است: برخلاف باور مردم ما، اتفاقا عموم جامعه ترکیه اولا از ارزش‌ها و فرهنگ‌های اسلامی استفاده می‌کنند، ثانیا به ارزش‌ها و فرهنگ‌های تاریخی و تمدنی و ادبی علاقه‌مند هستند. وی با تاکید بر اینکه چنین جامعه‌ای فرصت‌های طلایی برای صدور محصولات فرهنگی کشورمان فراهم می‌آورد، اضافه می‌کند: شما از گلستان سعدی فیلم بسازید، آنجا خریدار دارد، محدودیتی هم در اکران فیلم ندارند. قطعا می‌توانیم در بخش عمده‌ای از جامعه ترکیه با همان فرهنگ اسلامی خودمان، با ادبیات و تمدن و اشتراکات خودمان آثار جذابی تولید کنیم. جامعه علوی‌ها و شیعیان در ترکیه جامعه فراوانی هستند».

در این باره او به نمونه‌های جالبی اشاره می‌کند: «قبل از اینکه سریال‌های ترکیه در ایران مشتری داشته باشد، سریال‌های ما در ترکیه بسیار خریدار داشت. وقتی سریال «امام علی(ع)» را در سال‌های گذشته در ترکیه به نمایش می‌گذاشتند، خیابان‌های ترکیه خالی می‌شد، وقتی سریال «یوسف پیامبر» را نمایش می‌دادند، همین اتفاق می‌افتاد. آنها با استفاده از ارزش‌ها و میراث فرهنگی جذاب تاریخ خودشان و همچنین با استفاده از فناوری‌های خود فیلم‌هایی ساختند.

***