گروه سیاسی: دائمی شدن عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای همزمان با سالروز استقلال آمریکا برای ناظران جهانی تبدیل به یک اتفاق نمادین شده که بدون شک حاوی پیام‌هایی برای واشنگتن است.

به گزارش «وطن امروز»، درست در روزهایی که آمریکا در حال از دست دادن غرب آسیاست، در سوی دیگر قاره آسیا نیز ایران با حمایت پکن به یک پیمان شرقی پیوست تا محور تهران - پکن در مقابله با آمریکا قدرتمندتر شود.

پس از اخراج دیپلماتیک آمریکا از منطقه و تبدیل چین به عنوان یک بازیگر ثبات‌ساز با واسطه‌گری میان ایران و عربستان، در کنار دست برتر ایران در رقم زدن ترتیبات سیاسی‌- امنیتی در غرب‌آسیا، عضویت دائم ایران در شانگهای به خیلی از شائبه‌ها درباره ماهیت روابط ایران و چین پاسخ می‌دهد.

جمهوری اسلامی ایران همزمان با هند و پاکستان در سال ۲۰۰۵ به عضویت ناظر این سازمان نائل آمد و از همان ابتدا نامزد عضویت اصلی در شانگهای بود اما با مخالفت بعضی کشورها مواجه شد. سال ۲۰۱۵ همزمان با امضای برجام که بسیاری تصور می‌کردند این توافق درهای همکاری کشورهای مختلف را به روی ایران گشوده است، باز هم درخواست تهران رد شد ولی پاکستان یک سال بعد به عضویت کامل این سازمان درآمد.

دیپلماسی نامتوازن دولت روحانی در کنار گذاشتن همسایگان و عدم توجه به شرق دستگاه دیپلماسی دولت وقت باعث شده بود کشورهای آسیایی بویژه تاجیکستان که اشتراکات فرهنگی فراوانی با ایران دارد مخالف حضور ایران در این سازمان باشند. 

این موضوع آنقدر روشن بود که محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه دولت قبل تیرماه سال 1400 در نامه‌ای به مجلس اعتراف کرد عدم توازن در سیاست خارجی باعث عدم حمایت  کشورهای شرقی در دوران سخت تحریم شد. ظریف در آن نامه نوشت: «اگر درباره ضرورت کار متوازن با شرق و غرب به یک اجماع ملی رسیده بودیم و از یک سو با خوش‌خیالی، دوستان دوران سختی را در سراب طمع سرازیر شدن شرکت‌های غربی از خود نرنجانده بودیم و از سوی دیگر از همه امکانات برجام برای ایجاد منافع اساسی اقتصادی برای همه کنشگران - به شمول شعبات خارجی شرکت‌های آمریکایی - بهره برده بودیم هم دوستان‌مان سرخورده نمی‌شدند و هم در دوران سختی رهای‌مان نمی‌کردند». این اعتراف در حالی است که سال 99 ظریف در نامه‌ای به مسؤولان نظام FATF را مانع عضویت جمهوری اسلامی در سازمان همکاری‌ شانگهای می‌دانست اما اکنون با عضویت ایران در این سازمان مشخص شد این ادعا هم خلاف واقع و صرفا برای پیشبرد اهداف سیاسی جریان غرب‌گرا بوده است. 

اما دولت سیزدهم از زمانی که روی کار آمد، با کنار گذاشتن دیپلماسی صرفا غرب‌محور که در زمان ریاست‌‌جمهوری حسن روحانی شاهد آن بودیم، توسعه روابط با همسایگان و کشورهای دوست و هم‌پیمان را در دستور کار قرار داد و رویکرد تعادل را به سیاست خارجی ایران بازگرداند و این موضوع استقبال بسیاری از کشورها از جمله تاجیکستان را در پی داشت.

در این راستا همزمان با آغاز فعالیت دولت سیزدهم، سراج‌الدین مهرالدین، وزیر خارجه تاجیکستان به طور رسمی در یک نشست مطبوعاتی اعلام کرد این جمهوری نظر خود را تغییر داده و در صورت اتفاق نظر اعضا، موافق عضویت دائم ایران در سازمان همکاری شانگهای است. رئیس مجلس تاجیکستان نیز با سفر به تهران و ملاقات با حجت‌الاسلام رئیسی، از رئیس‌جمهور برای شرکت در اجلاس شانگهای دعوت به عمل آورد تا نخستین سفر رئیس دولت جدید کشورمان به دوشنبه باشد و مجوز تغییر عضویت ناظر به دائم در سازمان شانگهای رسما صادر شود. بنابراین آنچه توانسته است نگاه شرق و کشورهای آسیایی به ایران را جلب کند تغییر رویکرد کلان دولت در سیاست خارجی و خروج دستگاه دیپلماسی از سردرگمی در دولت سیزدهم بوده است.

* اهمیت عضویت در سازمان همکاری شانگهای

سازمان همکاری‌ شانگهای سال ۱۹۹۶ میلادی توسط رهبران چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان و تاجیکستان با هدف ایجاد موازنه قدرت در برابر نفوذ آمریکا و ناتو به نام شانگهای 5 پایه‌گذاری شد و بعد از پیوستن ازبکستان به آن، سازمان همکاری شانگهای نام گرفت. سازمان همکاری شانگهای ۱۵ ژوئن ۲۰۰۱ میلادی رسما تاسیس و دفتر مرکزی آن در چین ایجاد شد. 

با توجه به اهداف سازمان همکاری شانگهای، پیمان مذکور با مطلوبیت‌های استراتژیک ایران و دکترین نظامی ایران نیز همخوانی دارد، چرا که ایران همواره بر احترام به حق حاکمیت کشورها و تقویت همکاری‌های اقتصادی، استراتژیک و امنیتی تاکید کرده، به مشارکت کشورهای منطقه در گسترش امنیت منطقه‌ای اعتقاد دارد و مخالف سلطه‌ و یکجانبه‌گرایی آمریکا در منطقه است. 

از زمان تاسیس این سازمان در سال ۲۰۰۱ میلادی، ایران همکاری‌هایش را با این گروه منطقه‌ای که امروز وظایف بین‌المللی نیز بر دوش دارد، در یک روند هم‌افزایی ادامه داده است و بسیاری از کشورهای عضو رسمی سازمان بر این باورند عضویت ایران قدرت منطقه‌ای و جهانی این سازمان را افزایش می‌دهد. عضویت کامل ایران در این سازمان به معنای تکمیل یک جبهه جدید سیاسی - امنیتی در منطقه است و باعث گسترش حوزه‌های فعالیت سازمان شده و تمایل به بقا را بین اعضا بیشتر می‌کند. 

همچنین موضع‌گیری‌های سیاسی شانگهای از جمله خواست از آمریکا برای تعیین یک جدول زمانی جهت خروج نیروهایش از کشورهای عضو این سازمان در اجلاس سال ۲۰۰۵ سران در شهر آستانه‌ قزاقستان و همچنین اقداماتی نظیر اجرای رزمایش نظامی ضدتروریسم در میان ارتش‌های کشورهای عضو، موسوم به «ماموریت صلح» در سال ۲۰۰۷ باعث شده در محیط بین‌الملل از این سازمان به عنوان «ناتوی آسیا» یا «ناتوی شرق» یاد شود. این سازمان همچنین در حوزه‌های بسیاری نظیر حوزه اقتصادی فعالیت می‌کند و جمهوری اسلامی از این پس می‌تواند منافع منطقه‌ای خود را در این حوزه‌ها موثرتر تامین کند. ایران به جهت برخورداری از زیرساخت‌های مناسب و شبکه‌های حمل‌و‌نقل ریلی و جاده‌ای، فرودگاه‌ها و بنادر، بویژه بندر چابهار در دهانه اقیانوس هند، می‌تواند نقش مناسبی از نظر اقتصادی در این سازمان ایفا کند. از سوی دیگر ۲ کشور بزرگ واردکننده انرژی در جهان یعنی چین و هند در این سازمان عضویت دارند و ایران نیز به عنوان یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان انرژی، فرصت‌های خوبی را برای تقویت همکاری با این کشورها در چارچوب سازمان شانگهای خواهد داشت. طرح کمربند - راه، اتحادیه اقتصادی اوراسیا و همکاری‌های منطقه‌ای در دیگر حوزه‌ها از جمله دیگر مسائلی است که بیش از پیش بر اهمیت عضویت جمهوری اسلامی ایران در سازمان شانگهای به عنوان عضو اصلی می‌افزاید.

سازمان همکاری شانگهای در چندجانبه‌گرایی و دوران گذار نظام بین‌الملل نقشی مهم ایفا می‌کند و عضویت در آن از سوی کشورهای زیادی در جهان پیگیری می‌شود. ترکیه که عضو ناتوست در تلاش است به عضویت رسمی این سازمان درآید و در صورت این مهم، ترکیه به نخستین عضو ناتو تبدیل می‌شود که به این بلوک می‌پیوندد. در واقع عضویت کامل در سازمان همکاری شانگهای به اردوغان اهرمی جدید علیه غرب و چشم‌انداز روابط اقتصادی قوی‌تر می‌دهد. همچنین بسیاری از کشورهای عربی نیز خواستار ورود به این سازمان هستند که می‌توان به  عربستان سعودی، قطر، مصر و امارات اشاره کرد که هم‌اکنون جزو شرکای گفت‌وگوی این سازمانند و پیش‌بینی می‌شود با توجه به ارتباط پکن با عربستان و میانجی شدن این کشور در برقراری رابطه مجدد با ایران، ریاض نیز در آینده نزدیک یکی از اعضای اصلی این سازمان شود.