محمدحسین رضوی: بررسی تیم‌ ملی نوجوانان ایران در ۴ دوره قبلی که توانسته بود به جام‌جهانی صعود کند، نشان می‌دهد حداکثر نصف این بازیکنان می‌توانند به لیگ برتر یا تیم‌ ملی برسند و استعداد بقیه آنها می‌سوزد و پرورش نمی‌یابد. تیم‌ ملی نوجوانان ایران توانست با صعود به مرحله نیمه‌نهایی جام ملت‌های آسیا جواز حضور در جام‌جهانی زیر ۱۷ سال را به دست آورد. البته شاگردان حسین عبدی در نیمه‌نهایی با ۳ گل مغلوب ژاپن قدرتمند شدند و از حضور در فینال باز ماندند. بازیکنانی مثل آرشا شکوری، عرفان درویشعلی و رضا قندی‌پور در این بازی‌ها درخشیدند تا شاید بتوانند سال‌های بعد در فوتبال ایران یا خارج از ایران، حرفی برای گفتن داشته باشند. نگاهی به تاریخچه فوتبال پایه در ایران طی 4-3 دهه اخیر نشان می‌دهد بسیاری از بازیکنانی که با لباس تیم‌ ملی نوجوانان درخشیده‌اند، نتوانسته‌اند حرف زیادی برای گفتن در سطح اول فوتبال ایران داشته باشند. پیش از دوره کنونی که ایران در رده نوجوانان به جام‌جهانی راه یافت، تاکنون ۴ بار تیم‌ ملی نوجوانان ایران توانسته به جام‌جهانی زیر ۱۷ سال صعود کند که از بین بازیکنان این ۴ تیم، فقط ۸ بازیکن توانستند بیش از ۱۰ بازی برای تیم‌ ملی بزرگسال ایران داشته باشند. این ۸ بازیکن در حالی به رده‌های بالای فوتبال راه یافتند که ۷۳ بازیکن دیگر که با تیم‌ ملی ایران راهی جام‌جهانی نوجوانان شدند و از نخبه‌های نسل خود بودند، از این مهم جا ماندند!

* چرخه معیوب بازیکن‌سازی از تیم‌ ملی به باشگاه‌ها

این آمار نشان از ضعف فوتبال ایران در پرورش استعداد بازیکنان و تبدیل آن به یک پتانسیل بالفعل دارد. بازیکنانی که به واسطه درخشش در رده سنی زیر ۱۷ سال دارای توان تبدیل شدن به یک بازیکن با  کیفیت بودند، پس از تغییر سطح و بزرگ شدن، به دلایل شخصی و بعضا غیرشخصی رها شده‌اند و عده کمی از آنها می‌توانند راه موفقیت را در بلبشوی فوتبال ایران پیدا کنند. البته ریشه اصلی این ضعف بزرگ، در این است که باشگاه‌ها و آکادمی‌ها به جای پرورش فوتبالیست‌ها چشم به بازیکنان مستعد در تیم‌های ملی دارند و در واقع به جای اینکه نقش بازیکن‌سازی را بر عهده داشته باشند، استعدادیاب‌های تیم‌ ملی از سراسر ایران بازیکن پیدا می‌کنند و این بازیکن‌ها در آینده سر از باشگاه‌های مختلف در می‌آورند. نگاه کوتاهی به فهرست تیم‌ ملی نوجوانان ایران در ۴ دوره‌ای که توانسته در جام‌جهانی زیر ۱۷ سال حضور یابد، داشته‌ایم:

* سال ۲۰۰۱

بازیکن ملی‌پوش (بیش از ۱۰ بازی ملی): یک بازیکن

بازیکنان در حد لیگ برتر: ۷ بازیکن

بازیکنان شاخص: حسن هوری، حسین کعبی، محسن ارزانی، سیاوش اکبرپور، محمد همرنگ و شیث‌ رضایی

فهرستی ۱۸ نفره که بدون سرمربی به جام‌جهانی رفت و با ۳ باخت به مالی، پاراگوئه و کاستاریکا از گروهش حذف شد. از این تیم حسین کعبی، شاخص‌ترین چهره‌ای بود که توانست لباس تیم‌ ملی بزرگسالان را برای سال‌های زیادی بر تن کند و با ۸۴ بازی ملی، یکی از با سابقه‌ترین بازیکنان تاریخ فوتبال ایران به حساب بیاید. جز کعبی، بازیکنانی مثل محمد همرنگ، حسن هوری، سیاوش اکبرپور و شیث رضایی توانستند خود را به بالاترین سطح فوتبال ایران برسانند و در لیگ برتر توپ بزنند اما هیچ وقت نتوانستند جای ثابتی در تیم‌ ملی بزرگسالان پیدا کنند. 

* سال ۲۰۰۹

بازیکنان ملی‌پوش (بیش از ۱۰ بازی ملی): ۳ بازیکن

بازیکنان در حد لیگ برتر: ۶ بازیکن

بازیکنان شاخص: ایمان صادقی، امید عالیشاه، سیدحسین حسینی، کاوه رضایی، پیام صادقیان و مرتضی  پورعلی‌گنجی

این تیم با هدایت علی دوستی‌مهر توانست در گروه هلند، کلمبیا و گامبیا به عنوان صدرنشین صعود کند اما در مرحله بعد با باخت ۲ بر یک به اروگوئه در اوقات تلف شده نتوانست به جمع ۸ تیم برتر صعود کند. از این تیم تنها ۳ بازیکن یعنی سیدحسین حسینی، کاوه رضایی و مرتضی پورعلی‌گنجی توانستند بیش از ۱۰ بازی ملی ثبت کنند و جایی برای خود در تیم‌ ملی بزرگسالان پیدا کنند. البته نکته عجیب ماجرا اینجاست که نه پورعلی‌گنجی و نه حسینی جزو ترکیب اصلی این تیم نبودند و موفقیت‌های این دو به دلیل تلاش‌های فردی آنها بوده است. 

امید عالیشاه، پیام صادقیان و ایمان صادقی از بازیکنانی بودند که توانستند در تیم‌های قدرتمند لیگ برتر فوتبال ایران بازی کنند اما این بازیکنان آنقدری پرورش نیافتند که تبدیل به بازیکنان ثابت تیم‌ ملی بزرگسال شوند. از فهرست ۲۱ نفره این تیم، تنها ۹ بازیکن توانستند در تیم‌ ملی یا لیگ برتر بازی کنند و این یعنی تنها ۴۲ درصد از بازیکنان تیمی که در جام‌جهانی زیر ۱۷ سال توانست به عنوان صدرنشین از گروهش صعود کند، توانستند جایی برای خود در بالاترین سطح فوتبال ایران دست و پا کنند. 

* سال ۲۰۱۳

بازیکنان ملی‌پوش (بیش از ۱۰ بازی ملی): ۴ بازیکن

حضور در لیگ برتر: ۷ بازیکن

بازیکنان شاخص: مجید حسینی، سعید عزت‌اللهی، صادق محرمی، ایمان سلیمی، علی قلی‌زاده و احمد گوهری

این بار شاگردان علی دوستی‌مهر در گروه آرژانتین، اتریش و کانادا به رده دوم رسیدند اما باز هم توانستند به مرحله بعد صعود کنند. آنها در یک‌هشتم نهایی به نیجریه‌ای باختند که سرانجام قهرمان این رقابت‌ها شد. مجید حسینی، سعید عزت‌اللهی، صادق محرمی و علی قلی‌زاده از بازیکنان شاخص آن تیم بودند که هنوز هم در فهرست اصلی تیم‌ ملی بزرگسالان هستند. البته جز مجید حسینی که کاپیتان آن تیم بود، ۳ نفر دیگر جزو بازیکنان اصلی آن تیم نبودند. 

تنها ۵۲ درصد فهرست ۲۱ نفره تیم‌ ملی نوجوانان به لیگ برتر و تیم‌ ملی بزرگسالان رسیدند و بقیه از دور فوتبال حرفه‌ای کنار رفتند یا نهایتا در لیگ یک به دوران فوتبال خود ادامه دادند. ایمان سلیمی، احمد گوهری و رضا جعفری از بازیکنانی هستند که اکنون در لیگ برتر فوتبال ایران بازی می‌کنند که البته تبدیل به بازیکنان متوسطی شدند که در تیم‌های میانه جدولی حضور دارند. 

* سال ۲۰۱۷

بازیکنان ملی‌پوش (بیش از ۱۰ بازیکن ملی‌پوش): -

حضور در لیگ برتر: ۱۱ بازیکن

بازیکنان شاخص: الله‌یار صیادمنش، امیرحسین حسین‌زاده، یونس دلفی و علیرضا کوشکی

بهترین عملکرد تیم‌ ملی نوجوانان ایران در این دوره بود که شاگردان عباس چمنیان با ۹ امتیاز کامل صدرنشین گروهی شدند که در آن آلمان، کاستاریکا و گینه حضور داشتند. آنها در یک‌هشتم نهایی هم مکزیک را با نتیجه ۲ بر یک‌ شکست دادند اما در یک‌چهارم نهایی با نتیجه ۳ بر یک مغلوب اسپانیا، نایب قهرمان آن دوره شدند و از گردونه رقابت‌ها کنار رفتند. 

هنوز هیچ‌کدام از بازیکنان این تیم نتوانستند به ۱۰ بازی ملی برای تیم‌ ملی بزرگسال برسند و الله‌یار صیادمنش تنها عضو ثابت اردوهای اخیر تیم‌ ملی است. البته درخشش آزمون و طارمی در ترکیب اصلی باعث شده تا فعلا فرصت کافی به صیادمنش نرسد. امیرحسین حسین‌زاده نیز دیگر بازیکن تیم سال ۲۰۱۷ بود که در فصل اخیر در شارلوا لژیونر بود اما عملکرد نه چندان مناسب او در باشگاه بلژیکی باعث شده خبرهایی از بازگشتش به فوتبال ایران به گوش برسد. 

جز این ۲ بازیکن که بهترین بازیکنان تیمی بودند که بهترین عملکرد تاریخ تیم‌ ملی نوجوانان را به ثبت رساندند، ۹ بازیکن دیگر تنها در سطح لیگ برتر به بازی گرفته شده‌اند و نتوانستند بیش از آن خودی نشان دهند. حضور ۵۲ درصدی فهرست ۲۱ نفره تیم عباس چمنیان نشان می‌دهد حتی اگر تیم پایه‌های ایران در جهان هم بدرخشد، باز هم مسؤولان فوتبالی به فکر پرورش آنها نیستند و آنها را به امان خدا رها می‌کنند. 

این بررسی نشان می‌دهد فوتبال در ایران نه تنها حرفه‌ای نیست، بلکه در رده پایه مشکل اساسی دارد و بازیکنان فقط باید با تلاش شخصی خود به جایی برسند. شاید همین تیم حسین عبدی نیز نتواند عملکردی مثل دوره‌های قبل تیم‌ ملی نوجوانان داشته باشد اما به هر حال وظیفه فدراسیون فوتبال، تیم‌های لیگ برتر و دست‌اندرکاران فوتبال ایران است که از همین الان شروع به پرورش استعداد این بازیکنان کنند تا حداقل ۵ یا ۱۰ سال بعد، بیش از ۶۰ درصد آنها در تیم‌ ملی بزرگسالان، لیگ برتر و حتی لیگ‌های خارجی حضور داشته باشند.