نقش محوری بندر چابهار ایران در ابرمسیر تجاری میان قاره اروپا و اقیانوس هند ظرف 6 تا 8 ماه آینده به شکل عملی محک می‌خورد. یکی از رسانه‌های اقتصادی پیش‌رو هندوستان دیروز در گزارشی به موضوع سرمایه‌گذاری این کشور برای تقویت تجارت با روسیه و آسیای مرکزی و ایران از طریق سرعت بخشیدن به عملیات تکمیل راه‌گذر تجاری بین‌المللی شمال - جنوب (INSTC) از طریق بندر راهبردی چابهار پرداخت. 

روزنامه برخط لایومینت، به گفت‌وگو با مشاور منطقه آزاد چابهار پرداخته و به نقل از او شرح داده که چگونه  یک سال پیش، نخستین محموله آزمایشی در محور راه‌گذر تجاری بین‌المللی شمال - جنوب، از بندر آستراخان در جنوب روسیه (شمال دریای خزر) به بندر جواهر لعل نهرو در بمبئی (شمال اقیانوس هند) ارسال شد. البته این محموله به جای بندر چابهار (در شمال دریای عمان) از طریق یک بندر جنوبی دیگر ایران یعنی بندرعباس (شمال خلیج فارس) ارسال شد.

محمد میری به لایومینت گفته است قرار است اجرای آزمایشی تجارت بین هند و روسیه از طریق بندر چابهار در جنوب شرق ایران طی 6 تا 8 ماه آینده انجام شود. این نخستین محک جدی این محور از کریدور چندوجهی شمال - جنوب خواهد بود.  

این رسانه که یکی از پربازدیدترین تارنماهای انگلیسی زبان بویژه در پرجمعیت‌ترین شهرهای شبه‌قاره مثل دهلی نو، بمبئی، بنگلور، کلکته، چنای و احمدآباد محسوب می‌شود، بندر چابهار را برای منافع هندوستان حیاتی توصیف کرده و در این باره می‌نویسد:«هند از سال 2016 برای راه‌اندازی آن سرمایه‌گذاری کرده است. این بندر به عنوان رقیبی برای بندر گوادر پاکستان در دریای عرب (عمان) در نظر گرفته می‌شود که اوایل دهه 2000 (میلادی) به لطف سرمایه‌گذاری قابل توجه چین به کریدور اقتصادی چین - پاکستان (CPEC) مرتبط و  سال 2015 راه‌اندازی شد».

در این گزارش که در رسانه‌های معتبر بین‌المللی و تخصصی مثل آرتی روسیه و  ایندیا شیپینگ نیوز نیز بازنشر شده، چابهار نخستین بندر آب‌های عمیق در ایران است که برای جابه‌جایی کشتی‌های بزرگ باری مناسب بوده و مورد توجه هندی‌ها برای تقویت تجارت با روسیه، آسیای میانه و افغانستان مرکزی قرار داشته است. این بندر همچنین برای مسکو حیاتی است، زیرا روسیه به دنبال ایجاد راه‌گذر بین‌المللی INSTC به عنوان جایگزینی برای کانال سوئز است که به این کشور کمک می‌کند تجارت با هند و سایر شرکای شرقی و جنوبی خود را تقویت و تا حدی بر اختلالات ناشی از تحریم‌های غرب در زنجیره تامین جهانی غلبه کند.

بندر چابهار تنها بندر و همچنین مجهزترین و پیشرفته‌ترین بندر اقیانوسی ایران است که در جنوب استان سیستان‌وبلوچستان و در کرانه دریای مَکران و اقیانوس هند واقع شده‌ است. چابهار دارای 2 اسکله مجهز با ظرفیت ۸/۵ میلیون تن کالا در سال است که کشتی‌های اقیانوس‌پیما می‌توانند در اسکله آن پهلوگیری کنند.  این می‌تواند به منزله سهم ۶۰ درصدی این شهر در صورت فعال شدن تمام ظرفیت بندری‌اش برای واردات کالاهای اساسی کشور باشد.

2 پایانه این بندر شامل شهید کلانتری و شهید بهشتی می‌شود که هر کدام دارای 5 اسکله هستند. از سال 2019 میلادی، دهلی نو رسماً مسؤولیت پایانه دوم را برعهده گرفته و با نصب و راه‌اندازی تجهیزات بارگیری، از جمله جرثقیل‌های بندری در آن موافقت کرد. بدین منظور دهلی‌نو کمک بلاعوض 85 میلیون دلاری و تسهیلات اعتباری 150 میلیون دلاری را به بندر چابهار متعهد شد.

مقامات منطقه آزاد چابهار هفته گذشته با رودرا گاوراو شرست، سفیر هند در تهران دیدار کردند که خبر آن در رسانه‌های هندی و ایرانی منعکس شد. آنها درباره پیوند مناطق آزاد تجاری بین چابهار و یک بندر هندی گفت‌وگو کردند. 

در این دیدار پیشنهاد مدیرعامل این منطقه آزاد به سفیر هند ارائه شد. بر این اساس قرار است یک نشست در سطح وزرا ژانویه 2024 در چابهار برای پیشبرد روند عملیاتی‌سازی برگزار شود.

خبرگزاری ایرنا نیز روز دوشنبه گذشته به نقل از فرستاده هندوستان نوشت: «این بندر فرصتی طلایی برای هند است تا روابط اقتصادی خود را گسترش دهد».

چابهار یکی از 2 بندر کلیدی جنوب ایران در امتداد راه‌گذر بین‌المللی تجاری شمال - جنوب است که به مسیر راه‌آهن میان ایران و روسیه متصل بوده یا بزودی خواهد شد. این راه‌گذر تجاری بین‌المللی سال 2001 بر اساس تحقیقات اندیشکده هندی «مرکز مطالعات نیروی هوایی» مفهوم‌سازی شد. تلاش‌های زیادی برای راه‌اندازی مجدد این کریدور به عنوان یک ابرمسیر جدید به منظور تقویت ارتباطات اقتصادی میان هند، آسیای مرکزی و اروپای شرقی انجام شد.

بر اساس طرح اولیه، آغاز مسیر از بندر بمبئی سرچشمه می‌گرفت که از طریق دریا به بندرعباس یا چابهار متصل شده و از طریق شبکه ریلی به  بندر انزلی  در شمال ایران متصل می‌شد. سپس دوباره در مسیر آبی به آستراخان روسیه در مصب رود ولگا به دریای کاسپین می‌رسید و سپس از طریق خطوط ریلی و ارتباط جاده‌ای به مسکو و سن‌پترزبورگ و از آنجا به شرق اروپا، دریای شمال و اسکاندیناوی منتهی می‌شد. بر اساس برآوردهای اولیه، پیش‌بینی  می‌شود کریدور INSTC مدت زمان حمل‌و‌نقل را تا 40 درصد مسیرهای فعلی کاهش دهد و آن را از 60-45 روز به 30-25 روز برساند. همچنین احتمالا هزینه‌های حمل‌و‌نقل را تا 30 درصد کاهش می‌دهد و به عنوان یک جایگزین تجاری مناسب برای پیوند تجاری کانال سوئز بین آسیا و اروپا ظاهر می‌شود.

سال 2014 یک بار به صورت آزمایشی از این مسیر استفاده شد تا مشکلات در طول این راه‌گذر برطرف شود. سپس درباره  پیش‌نویس توافقنامه ترانزیت و گمرک این راه‌گذر میان 3 کشور ایران، روسیه و هند در سال 2015 توافق شد. پس از آن نیز یک اجرای آزمایشی دیگر از روسیه به هند در سال 2022 انجام شد.