محمدحسین مهدوی‌زادگان: رجب طیب اردوغان پس از پیروزی سخت و حداقلی در انتخابات ریاست‌جمهوری ترکیه، استراتژی «بازگشت به گذشته» را در پیش گرفته است! مسیری که اردوغان از سال 2005 میلادی به صورت رسمی در حوزه سیاست خارجی آنکارا با هدف عضویت دائم در اتحادیه اروپایی در پیش گرفت و به تباهی و شکست منجر شد، دوباره از سوی وی و حزب عدالت و توسعه و این بار در سال 2023 میلادی بازتعریف شده است. با این حال به نظر می‌رسد رئیس‌جمهور ترکیه این بار نیز مانند گذشته، بازی را نه از یک نقطه روشن، بلکه از یک سراب آغاز کرده است! 

صورت ماجرا از این قرار است که اردوغان موافقت رسمی دولت متبوعش را درباره پیوستن سوئد به پیمان آتلانتیک شمالی اعلام کرده و از مخالفت خود با این موضوع عقب‌نشینی کرده است. در ازای این موافقت و چراغ سبز، سوئدی‌ها به آنکارا تعهد داده‌اند در عملیات جست‌وجوی گروه‌های تروریستی داخلی خود، گروه «پ‌ک‌ک» را نیز در لیست گروه‌های هدف قرار داده و فعالیت‌ها، میتینگ‌ها و تظاهرات‌های آنها را علیه دولت ترکیه ممنوع کنند. همچنین سوئدی‌ها متعهد شده‌اند به عنوان رئیس دوره‌ای کنونی اتحادیه اروپایی، روند مذاکرات عضویت ترکیه در اتحادیه را بار دیگر به جریان انداخته و از کلیت این روند نیز حمایت کنند. 

واقعیت امر این است که اردوغان به گونه‌ای ساده‌لوحانه و کودکانه از سوئدی‌ها و ناتو رکب خورده است! او تعهد داده است پارلمان ترکیه متشکل از اکثریت طرفدار حزب حاکم و احزاب مخالف، عضویت سوئد در ناتو را در نهایت تا ماه اکتبر امسال (مهرماه) مورد تایید قرار دهند. به عبارت بهتر، وی در حال دادن امتیازی نقد به طرف مقابل است اما در مقابل، ناتو و اتحادیه اروپایی وعده‌های نسیه‌ای را به رئیس‌جمهور ترکیه داده‌اند. در بخش نخست، یعنی تغییر قانون اساسی سوئد در موضوع مبارزه با گروه‌های تروریستی و گنجاندن گروه «پ‌ک‌ک» به عنوان یکی از گروه‌های نامطلوب، پای نوعی شوخی آشکار در میان است! بسیاری از اعضای «پ‌ک‌ک» که در خاک سوئد به سر می‌برند، اکنون شهروند این کشور اروپایی بوده و استرداد آنها به ترکیه امکانپذیر نیست. محدود‌سازی فعالیت آنها نیز در عمل از سوی دستگاه اطلاعاتی سوئد صورت نخواهد گرفت زیرا سیاست‌های اعمالی سوئدی‌ها (برخلاف سیاست‌های اعلامی) در هماهنگی مطلق با دستگاه‌های امنیتی 2 کشور فرانسه و آلمان صورت می‌گیرد. پس در اینجا، پای تصمیم و رویکردی جمعی در میان است نه یک تصمیم خاص از سوی دولت و سازمان اطلاعاتی سوئد! ضمن آنکه برخی گروه‌های سیاسی در سوئد نیز از اکنون به بهانه مغایرت تعهد دولت استکهلم به آنکارا با اصول قانون اساسی سوئد، آن را غیرقابل قبول دانسته و خواستار آزادی عمل گروه‌های کرد تجزبه‌طلب ساکن استکهلم، مالمو، لوند، گوتنبرگ و دیگر شهرهای سوئد در برگزاری انواع فعالیت‌های آشکار تبلیغاتی - سیاسی علیه دولت ترکیه شده‌اند. 

در بخش دوم ماجرا نیز اردوغان بازی را از اکنون باخته است! گویا رئیس‌جمهور ترکیه فراموش کرده است مخالفت برخی اعضای اتحادیه اروپایی با عضویت ترکیه در این مجموعه، ناظر بر ماهیت جامعه ترکیه و تسلط اسلام بر این کشور است. نیکولا سارکوزی، رئیس‌جمهور اسبق فرانسه قبلا این موضوع را به گونه‌ای صریح ابراز  کرده بود: «ترکیه باید فکر عضویت در اتحادیه اروپایی را از سر بیرون کند اما باید روابط تنگاتنگی با این کشور داشته باشیم. دلیلی ندارد یک کشور مسلمان به عضویت باشگاهی از کشورهای مسیحی درآید! گفتن این دروغ به ترکیه مبنی بر اینکه شما می‌توانید به عضویت اتحادیه اروپایی درآیید، اشتباه خواهد بود».

اکنون سارکوزی دیگر در کاخ الیزه حضور ندارد اما بسیاری از سران اروپا نظری مشابه وی دارند! فارغ از آن، مانور رو به رشد گروه‌های ملی‌گرا و افراطی در کشورهای گوناگون اروپایی منجر به تشدید مخالفت اتحادیه اروپایی با عضویت دائم و رسمی ترکیه در این مجموعه خواهد شد. فراتر از آن، اختلافات عمیقی که میان ترکیه و 2 عضو فعلی اتحادیه اروپایی یعنی یونان و قبرس بر سر مسائل سرزمینی و جغرافیایی وجود دارد، مانع موافقت این دو با این موضوع خواهد شد. این در حالی است که در نهایت، همه اعضای اتحادیه اروپایی باید موافقت خود را با عضویت کشورهای جدید در جمع خود اعلام کنند، بنابراین بخشی از مخالفت‌ها با عضویت ترکیه در اروپای واحد، ماهوی و بخشی دیگر، معطوف به اختلافات اساسی و انباشته‌شده‌ای است که حل و فصل آنها حتی در یک پروسه چند ساله امکانپذیر نیست. 

بدون شک اگر روزی قرار باشد در آینده و در کتاب‌های تاریخ روابط بین‌الملل، نمونه‌ای از تصمیمات ساده‌انگارانه و خطا در حوزه سیاست خارجی یک کشور مورد توجه و استناد قرار گیرد، تصمیم اخیر اردوغان و تعهدپذیری یک‌طرفه آن در قبال سوئدی‌ها و ناتو، بارزترین نمونه ممکن خواهد بود!