گروه بین‌الملل: قاره آفریقا بار دیگر برای فرانسه، در حال تبدیل شدن به یک کابوس است. استعمارگر قدیمی این قاره که هنوز ردپای دخالتش در سرتاسر قاره سیاه یافت می‌شود، این بار در مرکز آفریقا  در کشور نیجر به صخره مقاومت برخورده است.

فرانسوی‌ها که امواج قدرتمند استعمارزدایی بعد از جنگ دوم جهانی نیز نتوانست پای‌شان را از این قاره ببرد و با استفاده از زور مانند قتل‌عام در روآندا در دهه 90 میلادی به غارت سرمایه‌های این قاره ادامه دادند، این روزها با برکناری مهره دست‌نشانده خود در نیجر توسط مردم و نظامیان این کشور فقیر آفریقایی روبه‌رو شده‌اند.

گویا نیجری‌ها از  الجزایری‌ها الهام گرفته‌اند که اخیرا تلاش کردند با فرمان رئیس‌جمهور، سرود حماسی و ملی خود را احیا کنند؛ سرودی که «مفدی زکریا» سال 1956 هنگامی که در زندان استعمارگران فرانسوی بود سرود؛ سرودی که خیلی زود به ترانه پیروزی الجزایری‌ها بر استعمار تبدیل می‌شد؛ جایی که سرود: «ای فرانسه! زمانه گستاخی به سر رسیده است! و ما آن را مانند کتابی بسته‌ایم! ‌ای فرانسه! امروز روز حساب است! پس آماده شو و جواب خود را بگیر!»

از سویی به نظر می‌رسد نیجر این روزها در مقابله با فرانسه تنها نیست؛ مالی و بورکینافاسو هشدار داده‌اند هرگونه مداخله نظامی در نیجر به منظور احیای ریاست‌جمهوری محمد بازوم، رئیس‌جمهور مخلوع، اعلام جنگ علیه این 2 کشور هم به شمار می‌رود. به گزارش خبرگزاری فرانسه، هشدار همسایگان نیجر، یک روز پس از آن صادر شد که غربی‌ها تهدید به استفاده از «زور» برای بازگرداندن محمد بازوم، رئیس‌جمهوری برکنار شده نیجر کردند.

دولت‌های بورکینافاسو و مالی در بیانیه‌ای مشترک هشدار دادند «هرگونه مداخله نظامی علیه نیجر به منزله اعلام جنگ علیه بورکینافاسو و مالی خواهد بود». آنها گفتند «پیامدهای فاجعه‌بار مداخله نظامی در نیجر می‌تواند کل منطقه را بی‌ثبات کند». این دو کشور که در غرب نیجر واقع شده‌اند، همچنین گفتند از اعمال «تحریم‌های غیرقانونی، غیرمشروع و غیرانسانی علیه مردم و مقامات نیجر خودداری می‌کنند».

در نشست اضطراری یکشنبه گذشته جامعه اقتصادی کشورهای غرب آفریقا موسوم به اکُواس، این سازمان خواستار بازگشت محمد بازوم در مدت یک هفته شد و تهدید کرد در غیر این صورت، «هر اقدامی» را برای بازگرداندن نظم و قانون اساسی انجام خواهد داد. در بیانیه اکواس آمده است: «چنین اقداماتی ممکن است شامل استفاده از زور برای رسیدن به این هدف باشد». 

البته اکواس مجبور شد تهدید خود در استفاده از زور را اصلاح کند. وزیران دفاع کشورهای عضو جامعه اقتصادی کشورهای غرب آفریقا در بیانیه‌ای، دخالت نظامی در نیجر را رد کرده و فقط بر تشدید تحریم‌ها علیه کودتاچیان تا زمان آزادی بازوم تاکید کردند. از سویی سران کودتای نیجر بامداد جمعه اعلام کردند به هرگونه دخالت نظامی در این کشور پاسخ قاطع خواهند داد.

در همین حال از سیرالئون هم خبر رسیده است گروهی از افسرهای نظامی نیروهای مسلح این کشور به ظن نقشه‌کشی برای کودتا دستگیر شده‌اند. منابع محلی به نقل از پلیس سیرالئون اعلام کردند این افسرها در تلاش بودند از اعتراضات در این کشور به عنوان پوششی برای «حمله به موسسات دولتی» این کشور متحد فرانسه استفاده کنند.

در همین حال وزیر خارجه ایتالیا هم روز چهارشنبه در مصاحبه‌ای غرب را از مداخله نظامی در کشور نیجر بر‌حذر داشت. به گزارش اسپوتنیک، آنتونیو تاجانی در گفت‌وگو با شبکه تلویزیونی ایتالیایی «رای» گفت غرب باید از مداخله نظامی در کشور نیجر بر‌حذر باشد، چون ممکن است به عنوان یک موج جدید استعمارگری غربی تلقی شود. وزیر خارجه ایتالیا گفت: «ما باید تلاش کنیم دموکراسی در نیجر غلبه یابد اما هر گونه ابتکار غرب برای اینکه به صورت نظامی در نیجر مداخله کند را باید منتفی بدانیم، چون از آن به عنوان موج جدیدی از استعمارگری یاد خواهد شد». تاجانی که همچنین به عنوان معاون نخست‌وزیر ایتالیا نیز کار می‌کند، اظهار کرد باید قاره آفریقا به عنوان «شریک اصلی ایتالیا، اروپا و غرب» در نظر گرفته شود نه به عنوان منطقه‌ای برای استعمارگری. او اضافه کرد این رویکرد را می‌توان در قالب پروژه‌های معدنکاری مشترک به اجرا در‌آورد یا با ارائه جایگاه‌های برابر برای شرکای دولتی.

وزارت خارجه روسیه هم روز گذشته اعلام کرد از مداخله در امور نیجر که اخیرا با کودتای نظامی و برکناری رئیس‌جمهوری این کشور روبه‌رو بوده، باید اجتناب شود. اخیرا محمد بازوم، رئیس‌جمهوری برکنار شده نیجر در سرمقاله‌ای برای روزنامه واشنگتن‌پست نوشت در پی کودتای نظامی در این کشور به گروگان گرفته شده و از جامعه بین‌المللی و آمریکا خواست برای احیای نظم و قانون اساسی مداخله کنند. یکی از منابع مطلع در وزارت خارجه روسیه در پاسخ به اینکه آیا مسکو اظهارات رئیس‌جمهوری برکنارشده نیجر را برای درخواست کمک خارجی تایید می‌کند، گفت: در نیجر نباید مداخله شود و باید از بروز آن اجتناب شود. آنها باید درگیری‌ها و تنش‌ها را خودشان حل و فصل کنند. این منبع معتبر همچنین اعلام کرد اوضاع با توجه به شورش در نیجر یک مساله داخلی محسوب می‌شود.

در مقابل سخنگوی شورای امنیت ملی کاخ سفید اعلام کرد هیچ‌گونه مدرکی دال بر دست داشتن مسکو در کودتای نیجر وجود ندارد اما همکاری بین نیجر و روسیه به نفع نیجری‌ها نیست. «جان کربی» سخنگوی شورای امنیت ملی آمریکا اعلام کرد واشنگتن خواستار ابقای محمد بازوم، رئیس‌جمهور نیجر در قدرت است و فرصت برای گفت‌وگو و دیپلماسی وجود دارد.

به گزارش الجزیره، کربی افزود: هیچ‌گونه سند و مدرکی دال بر دست داشتن روسیه در کودتای نیجر یا حمایت این کشور از کودتای نیجر وجود ندارد اما همکاری بین ۲ کشور به نفع مردم نیجر نخواهد بود.

رئیس‌جمهور آمریکا اما در واکنش به حوادث اخیر در نیجر، خواستار آزادی رئیس‌جمهور این کشور غرب آفریقا شد.«جو بایدن» در بیانیه‌ای در واکنش به حوادث نیجر و کودتا در این کشور، خواستار آزادی محمد بازوم رئیس‌جمهور نیجر شد. بایدن روز پنجشنبه با اشاره به شصت‌وسومین سالگرد استقلال نیجر از فرانسه، گفت این کشور «با چالش عمیق درباره دموکراسی خود مواجه است».

بیانیه بایدن بعد از آن صادر شد که سفیر نیجر در آمریکا اعلام کرد رئیس‌جمهور برکنارشده این کشور پیرامون اوضاع موجود در نیجر با روسای جمهوری آمریکا و فرانسه گفت‌وگو کرده است. «کیاری لیمان تینگوئیری» سفیر نیجر در آمریکا به شبکه بلومبرگ گفته محمد بازوم از ۲۶ ژوئیه که توسط گارد ریاست‌جمهوری بازداشت شده، دیگر در انظار عمومی دیده نشده اما همچنان روحیه خود را حفظ کرده است. وی افزود: محمد بازوم از نظر جسمی در شرایط خوبی است و روحیه‌اش بسیار قوی است. به گفته این سفیر، بازوم با جو بایدن و امانوئل مکرون، روسای جمهور آمریکا و فرانسه پیرامون اوضاع موجود در نیجر صحبت کرده است.

وزارت خارجه آمریکا همچنین از خروج بخشی از هیات دیپلماتیک مستقر خود در این کشور آفریقایی خبر داد. مقامات آمریکایی این تصمیم را چهارشنبه اعلام و تاکید کردند به کارمندان غیرضروری و اعضای خانواده‌ها دستور داده شد سفارت آمریکا در نیجر را ترک کنند. مقامات آمریکایی تصریح کردند این اقدام به دنبال «تحولات کنونی در نیجر» و «از جانب احتیاط» انجام شده است.

تعدادی دیگر از کشورهای غربی نیز تصمیم خود برای خروج نیروهای دیپلماتیک‌شان از نیجر را اعلام کرده‌اند. فرانسه سه‌شنبه گذشته اعلام کرد به تخلیه اتباع خود و اتباع دیگر کشورهای اتحادیه اروپایی از نیجر کمک می‌کند. ایتالیا، اسپانیا و آلمان نیز هر یک نسبت به خروج شهروندان خود از نیجر اطلاعیه‌هایی را صادر کرده و نسبت به وخیم شدن وضعیت امنیتی در پی این کودتا هشدار داده‌اند.

همزمان با این اتفاقات، مردم نیجر در سالروز استقلال این کشور از فرانسه و و تحولات سیاسی در این کشور واقع در غرب آفریقا در «نیامی» پایتخت تجمع کردند تا این رویداد را جشن بگیرند.

در میان تجمع‌کنندگان که پیراهن‌هایی با تصویر ژنرال چیانی به تن داشتند، پارچه‌نوشته‌هایی با عنوان «مرگ بر فرانسه» و همچنین پرچم‌های روسیه، مالی و بورکینافاسو به چشم می‌خورد. در برخی از پارچه‌نوشته‌ها نیز عبارت «ما سپر سرزمین مادری هستیم» درج شده بود.

«ابراهیم ترائوره» رئیس‌جمهور بورکینافاسو اخیرا در سفر به روسیه گفته است: «چرا آفریقا که غنی از منابع است، فقیرترین منطقه جهان باقی مانده؟ ما این سوالات را می‌پرسیم و پاسخی دریافت نمی‌کنیم. کشورهای آفریقایی برای چندین دهه از شکل وحشیانه استعمار و امپریالیسم رنج برده‌اند که می‌توان آن را شکل مدرن برده‌داری نامید».

از سویی تحرکات برای تحت فشار قرار دادن عاملان کودتای ۲۶ ژوئیه نیجر از سوی شرکای غربی و آفریقایی افزایش یافته است. نیجر کشوری است که برای مبارزه با گروه‌هایی که در بخش‌هایی از منطقه ساحل حضور دارند، دارای اهمیت است. فرانسه به عنوان قدرت استعماری سابق و همچنین ایالات متحده ۲۶۰۰ سرباز در نیجر مستقر کرده‌اند.

۲۶ ژوئیه، اعضای گارد ریاست‌جمهوری نیجریه در بیانیه‌ای که از تلویزیون ملی پخش شد، گفتند محمد بازوم را از ریاست جمهوری نیجر سرنگون کرده، مرزها را بسته و «تا اطلاع ثانوی» در این کشور منع آمد و شد وضع کرده‌اند. در همین حال خبرگزاری «ای‌ان‌پی» گزارش داد ژنرال عبدالرحمن چیانی، رهبر کودتاچیان در نیجر با رهبران مذهبی و تجار این کشور نشست‌هایی را برگزار کرده است. این نشست‌ها پشت درهای بسته برگزار شده و هیچ اطلاعیه‌ای در پی آن منتشر نشد. طی روزهای اخیر نظامیان نیجر گفته‌اند فرانسه در حال برنامه‌ریزی نظامی برای آزادی محمد بازوم، رئیس‌جمهور سرنگون شده است.

اتفاقات نیجر در شرایطی رخ می‌دهد که نگرانی کشورهای اروپایی بویژه فرانسه را نسبت به آینده واردات اورانیوم برای نیروگاه‌های هسته‌ای افزایش داده است. نیجر ۱۵ درصد اورانیوم مورد نیاز فرانسه را تامین می‌کند و یک‌پنجم مجموع واردات اورانیوم اتحادیه اروپایی را این کشور به خود اختصاص می‌دهد. یک سخنگوی شرکت فرانسوی تولید‌کننده سوخت هسته‌ای «اورانو» در ایمیلی به نشریه پولیتیکو اعلام کرد: این شرکت در نیجر فعال است و وضعیت را نظاره می‌کند. اولویت ما حفظ امنیت کارکنان‌مان در این کشور است. بر اساس اعلام نظر کارشناسان انرژی اروپا، تنش‌ها در نیجر می‌تواند اتحادیه اروپایی را درباره اینکه تحریم‌هایی علیه بخش هسته‌ای روسیه اعمال کند، بیشتر دلسرد کند. به گفته «فوک وین نویِن» کارشناس انرژی در موسسه «ژاک دولور» این امر می‌تواند پیامدهایی در سطح اتحادیه اروپایی داشته باشد. اورانیوم و انرژی هسته‌ای در کل، هنوز هدف تحریم‌ها قرار نگرفته است. اگر وضعیت در نیجر بدتر شود، این قطعا اعمال تحریم‌ها علیه اورانیوم روسیه در کوتاه‌مدت را پیچیده خواهد کرد. بر اساس گزارش آژانس «تامین» سازمان اروپایی انرژی اتمی (اوراتم) در سال ۲۰۲۱، نیجر نخستین تامین‌کننده اورانیوم اتحادیه اروپایی بود و قزاقستان و روسیه در رده‌های بعدی قرار داشتند. شرکت اورانو پیش از این تحولات اعلام کرده بود با دولت نیجر برای استخراج در یک سایت اورانیوم در منطقه «آرلیت» در شمال این کشور آفریقایی در حال کار است.

نشریه نشنال‌اینترست آمریکا اخیرا در گزارشی نوشته است: پاسخ آفریقا به جنگ اوکراین و حمایت از جهان چندقطبی، آمریکا و غرب را نگران و شگفت‌زده کرده است؛ موضوعی که نشان می‌دهد کشورهای این قاره به سمت چندقطبی‌گرایی و فرار از هژمونی غرب و آمریکا گام برمی‌دارند.

 این رسانه خاطرنشان کرد: در حالی که آمریکا و شرکای اروپایی‌اش، نگران و نظاره‌گر نشست‌های سران روسیه و چین بودند، پوتین در رفت و آمد بین این نشست و کنفرانسی با حضور نمایندگان بیش از ۴۰ کشور آفریقایی شرکت‌کننده بود که تحت عنوان «روسیه - آفریقا در جهان چندقطبی» برگزار می‌شد.

 شرکت کشورهای آفریقایی در این کنفرانس نشان داد هیچ کشوری به تحریم تحت امر آمریکا علیه روسیه ملحق نشده و حتی تعدادی از کشورها، حتی آمریکا و ناتو را در این جنگ مقصر دانستند. نمایندگان بسیاری از کشورهای آفریقایی حاضر در این کنفرانس از درخواست پوتین برای تشکیل جهانی چندقطبی حمایت کردند. 

بر اساس گزارش نشنال اینترست، آمریکا تلاش‌های شدیدی را برای اعمال فشار بر آفریقا به منظور حمایت از تحریم‌های تحت امر واشنگتن علیه مسکو به کار بسته است اما با مقاومت آفریقای جنوبی در مقابل فشارهای آمریکا هیچ یک از تلاش‌های واشنگتن از جمله در دیدارهای رسمی سران این کشور از پرتوریا موفق نبوده است.

نشنال اینترست نوشت: مهم‌ترین انگیزه بی‌طرفی آفریقایی‌ها، حمایت از یک جهان چندقطبی است. سال‌ها تبعیض و غلفت به همراه مسائل مربوط به کمک و حمایت، مشارکت اقتصادی رها از تحمیل دیدگاه‌ها، روابط نظامی و تداوم تاریخ استعمارگرایی و کودتاها، کشورهای آفریقایی را از محکومیت مسکو بازداشته است.