امیرحسین نبی: 22 محرم الحرام سالروز درگذشت یکی از بزرگترین فقها و دانشمندان مذهب تشیع است. ابوجعفر محمد بن حسن بن علی طوسی معروف به شیخ طوسی و ملقب به «شیخ الطائفه» (385ق ـ 460ق) یکی از ارکان مهم مذهب شیعه در زمینههای مختلف علمی مثل حدیث، تاریخ، فقه، کلام، رجال و تفسیر بهشمار میرود.
او در طوس متولد شد و پس از رشد در آن دیار در سن 23 سالگی (یعنی در سال 408ق) برای ارتقای دانش خود و استفاده از محضر اساتید برجسته زمان خود به بغداد سفر کرد. پس از مدتی به نجف اشرف رفت و در نجف اشرف حوزه علمیهای تأسیس کرد که بزرگترین حوزه علمیه در میان شیعیان شد و در جوار حرم امام الموحدین علی بن ابی طالب(ع) در گذشت.
او در سیر تحولات علمی خود از محضر اساتید فراوانی از جمله اساتید بزرگ عراق بهره برد و به مقام مرجعیت عام رسید. از مهمترین اساتید وی میتوان به شیخ مفید و سید مرتضی اشاره کرد.
تعداد شاگردان شیخ به بیش از 40 نفر میرسد که بیشتر آنها از تأثیرگذاران در علوم اسلامی بودند.
شیخ طوسی در همه علوم اسلامی مثل حدیث، تفسیر، تاریخ، رجال، اصول، کلام، فقه و سیره چنان تسلطی داشت که تا بیش از یک قرن کسی از علمای شیعه توان ارائه نظر در برابر نظرات او را نداشت تا اینکه شیخ سدیدالدین محمود بن حسن حمصی رازی (495 ـ 605ق) در ری و حله به این مساله خاتمه داد و به نقد و بررسی نظرات شیخ طوسی پرداخت و پس از وی شاگردش ابن ادریس حلی روش نقدی استاد را در پیش گرفت.
نظرات شیخ طوسی بویژه مطالب رجالی و تاریخی او حتی مورد توجه دانشمندان اهلسنت مثل یاقوت حموی واقع شده و مطالب او را به عنوان نظر صحیح علمی قبول و نقل کردهاند و مورخان مهم اهل سنت مثل ذهبی او را از دانشمندان بسیار بزرگ برشمردهاند. عظمت شخصیت شیخ چنان زیاد است که علمای شیعه و سنی در تحسین وی لب به سخن گشودهاند.
او که رشد یافته و تربیت شده مکتب کلامی و فقهی شیخ مفید و سیدمرتضی علمالهدی بود، در غالب نظرات و آثارش به نشر و ترویج اندیشههای این ۲ استاد بزرگ شیعه پرداخته و در لابهلای مطالب آنها، نظرات و ابتکارات ویژه خود را نیز آورده است. گستره دانش وی در علوم اسلامی به گونهای است که نظراتش بر فقه، کلام، رجال و تفسیر علمای شیعه (لااقل تا ۴ یا ۵ قرن بعد از او) سایه افکنده است، زیرا او در همه این دانشها صاحب تألیف بوده و بسیاری از میراث گذشتگان را حفظ کرده است. کتابهای مهم «تهذیب الاحکام» و «الاستبصار» که جزو کتب اربعه شیعه محسوب میشود از آثار اوست. آثار شیخ طوسی در حدود 50 اثر بسیار مهم است.