زهرا فریدزادگان: بازار خودرو در ایران همواره یکی از بازارهای پرفراز و نشیب بوده  که متأثر از وقایع اقتصادی و حتی سیاسی دچار نوسان قیمت و رکود یا تورم می‌شود. در پایان سال 1401 کارشناسان معتقد بودند با برنامه وزارت صمت برای افزایش تولید خودرو و همچنین واردات خودرو، عرضه و تقاضا در بازار خودروی ایران به سمت تعادل می‌رود اما تأکید کارشناسان بر این بود که آنچه بیشترین تاثیر را بر قیمت خودرو (در بازار) خواهد داشت، انتظارات تورمی و همچنین قیمت ارز است. بنابراین پیش‌بینی شد اگر قرار بر رشد انتظارات تورمی و افزایش قیمت ارز در سال 1402 باشد، منحنی قیمت و بازار خودرو نیز روندی صعودی به خود خواهد گرفت اما اگر انتظارات تورمی فروکش کرده و قیمت ارز نیز نزولی شود یا حداقل شرایطی نسبتا پایدار را تجربه کند، می‌توان روزهای آرامی را برای بازار خودرو پیش‌بینی کرد. 

* فروردین؛ ماه توفانی خودرو

برخلاف سال‌های گذشته که بازار خودرو از نیمه‌های فروردین فعالیت خود را آغاز می‌کرد، امسال از ابتدای فروردین 1402 قیمت‌ها در بازار خودرو با نوساناتی همراه شد. بازار خودرو در نخستین فصل از سال ۱۴۰۲ با خبرهای ضد و نقیض و اظهارنظرهای متفاوتی از سمت نهادهای سیاست‌گذار روبه‌رو بود که در نهایت منجر به افزایش قیمت خودرو در بازار آزاد شد. کارشناسان این بازار معتقدند سیاست‌گذاران اقتصادی در کشور نتوانستند به هدف اصلی خود دست یابند و نتیجه عدم تحقق اهداف، منجر به افزایش قیمت‌ها در بازار آزاد شد. یکی از عوامل تاثیرگذار بر بازار خودرو قیمت ارز بود. به عبارت دیگر قیمت‌ها در نیمه نخست فروردین متاثر از نرخ ارز روند صعودی به خود گرفت. این در حالی بود که با افزایش قیمت خودرو در فروردین سال جاری، رضا فاطمی‌امین، وزیر وقت صمت اعلام کرد قیمت‌های بازار کاذب است و مردم باید در خرید خود دقت کنند. در این میان موضوع واردات خودروهای دست دوم به کشور، این نوید را می‌داد که با ورود این خودروها، عرضه در بازار افزایش یافته و در نتیجه قیمت خودرو کاهش پیدا کند.

سعید موتمنی، رئیس اتحادیه نمایشگاه‌داران و فروشندگان خودروی تهران نیز در اردیبهشت امسال با بیان اینکه بازار خودرو، فروردین‌ را توفانی آغاز کرد، گفته بود قیمت خودرو در نخستین ماه امسال نسبت‌ به سال گذشته رشد بیشتری داشته است و در نتیجه خرید و فروش نیز کمتر شده است. وی این افزایش قیمت را معلول چند عامل مهم دانسته و گفته بود: کسی که خودرویی از کارخانه تحویل گرفته، به دلیل اینکه می‌داند خودروی جدیدی فاکتور نمی‌شود، قیمت را برای فروش بالا می‌برد یا اصولا عجله‌ای برای فروش ندارد. از طرفی صعود نرخ ارز هم بر افزایش قیمت خودرو تاثیرگذار بوده. ضمن اینکه محدودیت عرضه همواره یکی از دلایل رشد قیمت خودرو در بازار بوده است، لذا برای اینکه التهابات بازار کاهش پیدا کند، دولت باید شرایط را برای واردات خودروهای کارکرده فراهم کند. در این صورت بازار راه خود را پیدا خواهد کرد و به این ترتیب حتی در صورتی که خودروساز همچنان محدودیت عرضه داشته باشد، با واردات خودروهای دست‌دوم، قیمت‌ در بازار مشخص می‌شود و التهابات در بازار فروکش‌ خواهد کرد. 

* قیمت خودرو در سراشیبی

اگر چه بازار خودرو از ابتدای سال 1402 با رشد قیمت‌ها، کار خود را آغاز کرد اما روند افزایش قیمت در این بازار چندان پایدار نبود، البته تا اواسط اردیبهشت‌ماه روند صعودی قیمت خودرو ادامه داشت و همین مساله سیاست‌گذار خودرویی را به ‌فکر انداخت تا با اجرای مرحله دوم فروش خودرو در سامانه یکپارچه و جلوگیری از درج قیمت در پلت‌فرم‌های انتشاردهنده آگهی، به‌نوعی مانع افزایش قیمت‌ها در بازار خودرو شود.

در نتیجه این اقدامات، قیمت انواع خودرو در بازار در سراشیبی قرار گرفت. کارشناسان معتقدند بلاتکلیفی قیمت محصولات مونتاژی، قوت گرفتن ورود خودروهای کارکرده ‌و همچنین دور دوم فروش خودرو در سامانه یکپارچه، از جمله دلایل افت قیمت همراه با رکود معاملات در بازار خودرو بود. اجرای مرحله دوم فروش یکپارچه خودرو نیز بر افت قیمت‌ها در بازار خودرو بی‌‌تأثیر نبود. در همین راستا خودروهای داخلی افت بهای تا ۱۱ میلیون ‌تومان و چینی‌ها ریزش بهایی تا ۳۰ میلیون ‌تومان را در بازار آزاد تجربه کردند. بررسی قیمت برخی مدل‌های خارجی در بازار خودرو طی فروردین و اردیبهشت سال جاری از افت بهای بین ۱۰۰ تا ۳۰۰ میلیون ‌تومانی آنها خبر می‌دهد.

طبق گفته کارشناسان بازار خودرو، افزایش تولید خودرو توسط 2 خودروساز بزرگ کشور بر کاهش نرخ خودرو در اردیبهشت امسال تاثیر بسیار زیادی داشته است. بر این اساس گروه خودروسازی سایپا در راستای افزایش تولید و کمک به تنظیم بازار خودرو، موفق شد از ابتدای سال جاری تا پایان اردیبهشت با رشد 50 درصدی، تعداد 50 هزار و 653 دستگاه خودرو تولید کند، این در حالی است که سال گذشته در بازه زمانی یادشده 33 هزار و ۶۰۷ دستگاه خودرو تولید شده بود.

میزان تولید شرکت ایران‌خودرو نیز طی 2 ماه نخست سال جاری با افزایش 46 درصدی نسبت به مدت مشابه سال گذشته همراه بوده است. این خودروساز فروردین و اردیبهشت سال جاری در مجموع 76 هزار و 159 دستگاه خودرو تولید کرده است که نسبت به بازه زمانی مشابه سال ۱۴۰۱ رشد ۴۶ درصدی داشته است. نکته قابل توجه درباره آمار تجمیعی تولید شرکت ایران‌خودرو در اردیبهشت‌، افزایش تولید به‌رغم توقف موقتی یا دائمی است که درباره خودروهای پژو۲۰۶، برخی مدل‌های پژو پارس، پژو۲۰۷ دنده‌ای پانوراما، سمند ال‌ایکس، دنا، رانا با گیربکس ۶دنده و پژو ۴۰۵ دوگانه‌سوز در کارخانه ایران‌خودروی مرکزی تهران رقم خورده است. 

علاوه بر این، فروردین‌ امسال، وزارت صمت در گزارش سالانه خود درباره صنعت خودرو، نام برخی خودروهای بومی جدید برای سال ۱۴۰۲ را اعلام کرد. این خودروها شامل محصولاتی هستند که نشان و نام ایرانی دارند و در کنار سایر محصولات مونتاژی جدید به بازار می‌آیند. در کنار نام این خودروها، برنامه و زمان عرضه آنها نیز از سوی این وزارتخانه اعلام شده است. 

* ادامه روند کاهش قیمت خودرو در خرداد

در خرداد نیز روند نزولی قیمت خودرو همچنان ادامه داشت. این کاهش قیمت به دلایل مختلفی از جمله کاهش نرخ قیمت دلار اتفاق افتاد. علاوه بر این فروش در سامانه یکپارچه تخصیص خودرو باعث شد بسیاری که به خودرو نیاز دارند، به این سامانه مراجعه کنند و امید داشته باشند خودروی مورد نیاز خود را در ماه‌های آینده به دست خواهند آورد، بنابراین با توجه به اینکه امید برای خرید خودرو از طریق این سامانه بالا رفت، ورود به بازار برای خرید خودروی کاهش پیدا کرد و فروشندگان خودروها حاضر شدند خودرو را با قیمت کمتری به مشتری عرضه کنند. بحث واردات خودروهای دست دوم نیز شوک قابل توجهی به بازار وارد کرد. این‌ عوامل دست به دست هم داد و سبب شد قیمت برخی خودروها تا 100میلیون تومان عقبگرد داشته باشد. اواسط خرداد کارشناسان صنعت خودرو پیش‌بینی کردند اگر مذاکرات برجام به نتیجه برسد، ریزش قیمت‌ها در بازارهای مختلف ادامه خواهد داشت و قیمت خودرو در بازار 20 درصد دیگر هم کاهش خواهد داشت اما اگر  واردات خودروهای دست‌دوم و سایر مولفه‌ها به نتیجه نرسد و از سوی دیگر خودروسازان نتوانند تیراژ را برای پاسخگویی به صدها هزار دستگاه خودروی پیش‌فروش‌شده افزایش دهند، شاهد جهش قیمت به روزهای نخست فروردین‌ و رشد بیش از 30 درصدی در ادامه مسیر خواهیم بود.

* تیر؛ ماه کاهش قیمت خودرو

رکود و ثبات قیمت را می‌توان از مهم‌ترین اتفاقات در بازار خودرو در تیر امسال دانست. با نگاهی به وضعیت بازار خودرو و قیمت محصولات داخلی می‌توان گفت رکود فصل نخست سال، در معاملات خودرویی همچنان ادامه داشته است. بر این اساس در تیر امسال قیمت اغلب خودروها به طور جزئی کاهش پیدا کرد، برخی گران‌تر شد و برخی دیگر ثابت باقی ماند. در هفته پایانی تیرماه تقریبا تمام خودروهای داخلی نسبت به هفته ماقبل آن افت قیمت را تجربه کردند. در بین محصولات ایران‌خودرو، خودروهایی مانند تارا، دنا پلاس ۶ دنده توربو، رانا، پژو پارس و پژو ۲۰۷ دنده‌ای کاهش قیمت داشتند اما مابقی محصولات بدون تغییر قیمت در بازار معامله شد. در هفته پایانی تیر‌ماه همچنین بیشتر محصولات سایپا بدون تغییر قیمت نسبت به هفته ماقبل آن در بازار معامله شد، البته برخی از آنها مانند تیباهاچ‌بک EX اندکی ارزان‌تر شد و برخی دیگر مثل تیبا صندوق‌دار SX به‌طور جزئی افزایش قیمت داشت.

در چنین وضعیتی کارشناسان و صاحب‌نظران بازار خودرو پیش‌بینی کردند جریان رکود و ثبات قیمت خودروها در مردادماه نیز ادامه پیدا می‌کند. نکته حائز اهمیت این است که بسیاری از مسؤولان صنعت خودروسازی مدعی شده‌اند قیمت خودروها تا پایان سال جاری بیش از این کاهش می‌یابد، چرا که با قانونی شدن واردات خودروهای کارکرده، بسیاری از خریداران منتظر عرضه خودروهای خارجی هستند و علاقه‌ای به خرید خودروهای تولید داخل ندارند، البته نداشتن رغبت به خرید تا حدی در رکود فعلی در معاملات نقش دارد. از نظر اکثر مردم، خودروهای داخلی حتی با قیمت‌های کنونی هم گران‌تر از حد معقول است.

* افت و خیز قیمت خودرو در مرداد

بازار خودروی کشور اما از اواخر تیرماه اندکی به تکاپو افتاد. به گفته کارشناسان، یکی از دلایل اصلی این اتفاق ورود دلار به کانال ۴۹ هزار تومان بود. این روند با آغاز مردادماه نیز ادامه یافت. بررسی وضعیت بازار خودرو تا نیمه مردادماه ۱۴۰۲ نشان می‌دهد تعدادی از خودروهای داخلی اندکی افزایش قیمت داشته‌اند و تنها برخی از آنها بدون تغییر قیمت باقی مانده‌اند. کارشناسان بر این باورند که حداقل تا پایان شهریور نباید منتظر کاهش قیمت‌ها بود، مگر اینکه برخلاف واردات خودروهای دست‌ اول، فرآیند واردات خودروهای کارکرده با سرعت بالایی پیش برود و وارد فاز عملیاتی شود. آنچه در حال حاضر از سوی کارشناسان مطرح می‌شود این است که بازار همچنان چشم‌انتظار خودروهای وارداتی است و از این رو خرید و فروش چندانی در این بازار رخ نمی‌دهد. 

در این شرایط 2 سناریو را می‌توان برای بازار خودرو در نظر گرفت؛ نخست آنکه دولت هرچه سریع‌تر وضعیت واردات خودرو را تعیین‌تکلیف کند. این در حالی است که اکنون 5 ماه از اجرای طرح فروش خودروهای وارداتی در سامانه یکپارچه گذشته اما هنوز خبری از تحویل خودرو به‌ متقاضیان نیست. 

امید قالیباف، سخنگوی وقت وزارت صمت  اسفندماه سال گذشته در یک نشست خبری از عرضه بیش از ۵۰۰ هزار دستگاه خودروی داخلی و چند صد هزار دستگاه خودروی وارداتی در سامانه یکپارچه عرضه خودرو و حذف قرعه‌کشی تا پایان سال ۱۴۰۱ خبر داده بود. در این راستا نیز طرح فروش خودروهای وارداتی در سامانه یکپارچه عرضه خودرو درحالی آغاز شد که طبق آمارهای اعلام‌شده از سوی مدیر سامانه یکپارچه عرضه خودرو، حدود ۳۳ هزار نفر متقاضی با وعده تحویل سه‌ماهه خودرو در این طرح مشارکت کرده و مبلغ ۵۰۰ میلیون‌تومان در حساب‌های وکالتی خود واریز کردند. از این تعداد، یک‌هزار و ۱۰۸ نفر متقاضی خرید چانگان بوده و واریزی خود را انجام داده‌اند اما هنوز خودروی خود را تحویل نگرفته‌اند و مابقی ۳۱ هزار و ۸۹۲ نفر نیز با وجود گذشت 5 ماه هنوز اطلاع ندارند چه ‌خودرویی ثبت‌نام کرده‌اند و تحویل خودرو آنها چه ‌زمانی خواهد بود. کارشناسان بازار معتقدند اگر بلاتکلیفی واردات خودرو همچنان ادامه داشته باشد، نمی‌توان به استمرار روند کاهش قیمت خودرو در بازار داخلی امیدوار بود.

اما سناریوی دوم درباره وضعیت بازار خودرو، با واردات خودروهای خارجی و دست دوم رقم می‌خورد. بدیهی است در صورت تحقق وعده دولت برای واردات خودرو و تحویل خودروها به خریداران، نظام عرضه و تقاضا در این بازار به کاهش قیمت  خودروها کمک می‌کند.

بازار خودرو در آخرین روزهای هفته گذشته نیز همانند هفته‌های قبل بدون مشتری ماند و می‌توان گفت در برخی روزهای هفته گذشته، خریدوفروش در این بازار نزدیک به‌ صفر بود.

جالب اینجاست که با وجود رکود بازار، در فضای مجازی قیمت‌های کاذبی برای انواع محصولات عنوان می‌شود اما وقتی مشتری پای معامله می‌رود، حرف آخر را قیمت‌های اصلی می‌زند و درنهایت با تخفیف‌های زیاد، خودرو معامله می‌شود.

این روزها کسی برای خرید خودرو صف نکشیده و همه منتظر تعیین‌تکلیف وضعیت خودروهای وارداتی هستند. همین امر عاملی شده است تا بهای خودروهای مونتاژی به ‌قیمت کارخانه نزدیک‌تر شود.

خریداران در این شرایط باید دقت کنند که فریب قیمت‌های کاذب را نخورند و در شرایط ثبات یا ریزش قیمت‌ها، نسبت به ‌خرید خودرو اقدام کنند. مشخص نبودن زمان تحویل خودرو و حتی نوع خودروهای وارداتی که تحویل خریداران خواهد شد، از مشکلاتی است که صدای متقاضیان خرید خودروهای وارداتی را درآورده است.

روی دیگر سکه بازار خودرو، عرضه‌های محدود آن با وجود مقاومت‌های زیاد در بورس بود. عمده خودروهای فروخته‌شده در بورس در زمان مقرر و حتی در برخی موارد زودتر از زمان سررسید به‌ مردم تحویل داده شد. البته تاخیرهایی نیز در تحویل خودروهای بورسی به ‌مشتریان وجود داشت که در این موارد امکان اخذ خسارت دقیق و به‌روز از سوی خریداران وجود داشت. در این راستا و طبق آماری که بورس کالا منتشر کرده است، برخی افراد که طی ماه‌های گذشته اقدام به ‌خرید خودرو از این بازار کرده‌اند با تاخیر در تحویل خودرو از سوی خودروسازان مواجه شده‌اند که این افراد تاکنون ۴۳ میلیارد ‌ریال خسارت تاخیر در تحویل خودرو دریافت کرده‌اند.

حال این پرسش مطرح می‌شود: چه ‌کسی مسؤول و پاسخگوی خسارت متقاضیان خودروهای وارداتی است؟

* بیشترین کاهش قیمت در خودروهای خارجی

در آخرین روز هفته گذشته قیمت خودرو در بازار ثبات نسبی و ریزش جزئی را در میان مدل‌های داخلی و چینی تجربه کرد. البته در این زمان خودروهای خارجی همچنان بیشترین کاهش بها را در بازار آزاد تجربه کردند؛ جایی که شاهد افت قیمت ۵۰ تا ۳۰۰ میلیون‌تومانی مدل‌های خارجی در بازار بودیم. خودروهای داخلی نیز در آخرین روز هفته گذشته افزایش قیمت یک تا ۲۰ میلیون ‌تومانی و افت بهای یک تا ۵ میلیون‌تومانی را تجربه کردند؛ به عنوان نمونه پیکاپ زاگرس (۱۴۰۲) با ۲۰ میلیون‌تومان افزایش یک‌میلیارد و ۲۴۰ میلیون‌تومان و دنا پلاس بدون رینگ (۱۴۰۲) با ۴ میلیون‌تومان افزایش ۶۴۰ میلیون‌تومان قیمت‌گذاری شد. از طرفی ارزش پژو ۲۰۷ پانوراما (۱۴۰۲) با ۵ میلیون‌تومان کاهش به ۶۷۲ میلیون‌تومان، تارا دنده‌ای (۱۴۰۲) با ۴ میلیون‌تومان کاهش به ۶۹۶ میلیون‌تومان و پژو ۲۰۷ موتور TU3 (۱۴۰۲) با ۳ میلیون‌تومان کاهش به ۵۳۳ میلیون‌تومان رسید.

همچنین خودروهای چینی کاهش بهای ۵ تا ۲۵ میلیون‌تومانی را تجربه کردند؛ لاماری ایما (۱۴۰۲) با ۲۵ میلیون‌تومان کاهش یک‌میلیارد و ۸۴۰ میلیون‌تومان، فونیکس تیگو ۸ پرومکس (۱۴۰۲) با ۲۰ میلیون‌تومان کاهش ۲ میلیارد و ۸۰۰ میلیون‌تومان، فیدلیتی پرایم ۷ نفره (۱۴۰۲) با ۲۰ میلیون‌تومان کاهش یک‌میلیارد و ۷۰۵ میلیون‌تومان، کی‌ام‌سی T8 (۱۴۰۲) با ۱۵ میلیون‌تومان کاهش یک‌میلیارد و ۴۳۰ میلیون‌تومان، هایما S7 پلاس (۱۴۰۲) با ۱۳ میلیون‌تومان کاهش یک‌میلیارد و ۴۱۲ میلیون‌تومان و ام‌وی‌ام X22 پرو اتومات (۱۴۰۲) با ۱۰ میلیون‌تومان کاهش ۹۴۰ میلیون‌تومان معامله شد.

همچنین در گروه خودروهای خارجی پریمیوم شاهد افت بهای ۵۰ و ۱۰۰ میلیون‌تومانی اغلب خودروها بودیم. جایی که کیا اسپورتیج GT لاین با ۱۰۰ میلیون‌تومان کاهش ۴ میلیارد و ۵۵۰ میلیون‌تومان، هیوندای سانتافه با ۵۰ میلیون‌تومان کاهش ۴ میلیارد و ۸۵۰ میلیون‌تومان، تویوتا راوفور دو دیفرانسیل فول با ۵۰ میلیون‌تومان کاهش ۳ میلیارد و ۶۵۰ میلیون‌تومان، رنو کولئوس با ۵۰ میلیون‌تومان کاهش ۴ میلیارد و ۶۰۰ میلیون‌تومان و هیوندای توسان با ۵۰ میلیون‌تومان کاهش ۴ میلیارد و ۵۰ میلیون‌تومان برچسب قیمت خوردند.

همچنین در میان خودروهای خارجی لوکس شاهد کاهش بهای ۱۰۰ تا ۳۰۰ میلیون‌تومانی بودیم. ارزش ب‌ام‌و X4 ۲.۸ با ۳۰۰ میلیون‌تومان کاهش به ۹ میلیارد و ۵۰۰ میلیون‌تومان، ب‌ام‌و Li730 فول با ۲۰۰ میلیون‌تومان کاهش به ۱۶ میلیارد و ۸۰۰ میلیون‌تومان و ولوو XC90 با ۱۰۰ میلیون‌تومان کاهش به ۱۵ میلیارد و ۹۰۰ میلیون‌تومان رسید.