سیدابراهیم رئیسی فردا با ۲ هدف سخنرانی در نشست بریکس‌پلاس که سران 70 کشور جهان در آن حضور دارند و دیدار و گفت‌وگو با شماری از سران کشورهای حاضر به آفریقای جنوبی سفر می‌کند.  این سفر به دعوت رسمی رئیس‌جمهور آفریقای‌جنوبی انجام می‌شود. ایده ایجاد گروه بریکس با نزدیکی ۴ قدرت اقتصادی در حال ظهور جهان شامل برزیل، روسیه، چین و هند در دوران اوج یکجانبه‌گرایی آمریکا در اواسط دهه ۱۹۹۰ میلادی شکل گرفت. سابقه شکل‌گیری این گروه به حضور ۴ عضو موسس، به سال ۲۰۰۱ بازمی‌گردد و نهایتا «گروه بریک» در ۱۶ ژوئن ۲۰۰۹ رسما تاسیس شد. آفریقای جنوبی نیز ۲۱ سپتامبر ۲۰۱۰ به این گروه اضافه شد و نام آن پس از پیوستن این کشور از «بریک» به «بریکس» تغییر یافت.

مهم‌ترین شاخصه در این گروه کارکردهای اقتصادی، مالی و پولی و همچنین گستره فرامنطقه‌ای و جهانی بودن اعضا و اثرگذاری آن بوده و لذا به گروه «قدرت‌های اقتصادی نوظهور» معروف است. در حال حاضر علاوه بر ۵ عضو اصلی، ۲۳ کشور به شکل رسمی و ۶ کشور به صورت غیررسمی و اعلامی خواهان عضویت در این گروه هستند که از جمله آنها می‌توان به ایران، اندونزی، عربستان، کویت، امارات، بحرین، مصر، سوریه، مراکش، بلاروس، قزاقستان، کوبا، بولیوی، نیجریه، آرژانتین، ونزوئلا، تایلند، ویتنام، الجزایر، فلسطین، اتیوپی، هندوراس، مکزیک و... اشاره کرد که از آنها به عنوان «بریکس‌پلاس» یاد می‌شود. پیشنهاد ایجاد بریکس‌پلاس نخستین بار در اجلاس سران این گروه در چین در سال ۲۰۲۲ توسط رئیس‌جمهور این کشور مطرح شد تا مکانیزمی برای نزدیک‌ کردن کشورها به این گروه قبل از اعطای عضویت کامل باشد. بریکس نمادی از «رژیم‌سازی و ساختارسازی جدید در صحنه بین‌المللی» است که توسط قدرت‌های در حال ظهور در مقابل گروه G7 شکل گرفته و رو به پیشرفت است. بانک بریکس نیز با نام «بانک توسعه نوین» سال ۲۰۱۵ تاسیس شد. در حال حاضر این گروه بیشترین سهم از تولید ناخالص داخلی جهانی (31.5 درصد) را در مقایسه با سایر بلوک‌های اقتصادی از جمله گروه ۷ (30.7 درصد) به خود اختصاص داده است. همچنین ۴۶ درصد از نیروی کار دنیا و یک چهارم مساحت خشکی زمین و حدود ۴۰ درصد از جمعیت جهان (۳ میلیارد و ۱۸۷ میلیون نفر در سال ۲۰۲۱) به اعضای فعلی این گروه تعلق دارد.

در اجلاس ژوهانسبورگ - ۲۰۲۳ علاوه بر ۵ کشور اصلی، از سران ۷۰ کشور دیگر برای شرکت در این اجلاس دعوت شده که هیچ‌ یک از کشورهای اصلی غربی در لیست مدعوین قرار ندارند. با وجود درخواست چندباره امانوئل مکرون رئیس‌جمهور فرانسه، دعوتنامه‌ای برای حضور وی در اجلاس ارسال نشده و رئیس‌جمهور آفریقای جنوبی در چند سخنرانی رسمی اخیر خود، این اجلاس را «نشست کشورهای جنوب - جنوب برای همکاری مابین خودشان و نه با کشورهای شمال» توصیف کرده است. بهبود نظام پولی بانکی جهانی، عزم جدی بر دلارزدایی و تمرکز بر ارزهای ملی، حضور نمایندگانی از همه قاره‌ها، اتخاذ رویکردهای سیاسی ضدهژمون و تجدیدنظرطلبانه و مخالفت با تسلط غرب بر نهادها و ساختارهای بین‌المللی عمده‌ترین رویکردهای این گروه است.

دولت سیزدهم در راستای سیاست خارجی جامع، متوازن و مبتنی بر همگرایی، توسعه روابط با سازمان‌های بین‌المللی و منطقه‌ای را در دستور کار خود قرار داده است. سرعت بخشیدن به فرآیند عضویت در سازمان همکاری شانگهای، تعمیق روابط با اتحادیه اقتصادی اوراسیا، فعال‌تر کردن همکاری‌ها با سازمان‌ اکو و... بیانگر تقویت سیاست چندجانبه‌گرایی است. قرار است در نشست ژوهانسبورگ درباره معیارها و فرآیند و زمانبندی پذیرش کشورهای مختلف متقاضی در گروه بریکس توافق شود.

* اتحاد برای تغییر نظم جهانی

همان‌طور که اشاره شد در حال حاضر علاوه بر ۵ عضو اصلی، ۲۳ کشور به شکل رسمی و ۶ کشور به صورت غیررسمی و اعلامی خواهان عضویت در این گروه هستند که از جمله آنها می‌توان به ایران، اندونزی، عربستان، کویت، امارات، بحرین، مصر، سوریه، مراکش، بلاروس، قزاقستان، کوبا، بولیوی، نیجریه، آرژانتین، ونزوئلا، تایلند، ویتنام، الجزایر، فلسطین، اتیوپی، هندوراس، مکزیک و... اشاره کرد که از آنها به عنوان بریکس‌‌پلاس یاد می‌شود. پیشنهاد ایجاد بریکس‌پلاس نخستین بار در اجلاس سران این گروه در چین در سال ۲۰۲۲ توسط رئیس‌جمهور این کشور مطرح شد تا مکانیزمی برای نزدیک‌ کردن کشورها به این گروه قبل از اعطای عضویت کامل باشد. عضویت ایران در گروه بریکس یکی از موضوعات خبرساز طی ماه‌های اخیر بوده و در همین باره «حسین امیرعبداللهیان» وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران اواسط مرداد به آفریقای جنوبی سفر کرد. امیرعبداللهیان در جریان این سفر با رئیس‌جمهور آفریقای جنوبی دیدار و اعلام کرد «آقای رئیسی دوم شهریور از سوی همتای خود برای شرکت در نشست دوستان بریکس به آفریقای جنوبی دعوت شده است». سیریل رامافوزا، رئیس‌جمهور آفریقای جنوبی بعد از دیدار با حسین امیرعبداللهیان، حضور رئیسی در نشست بریکس را دارای اهمیت ویژه‌ای خواند و گفت: آفریقای جنوبی علاقه‌مند است ایران به عضویت بریکس پذیرفته شود و از حمایت کامل ما برخوردار خواهد بود.

* افزایش تجارت با ارزهای ملی در دستورکار نشست آتی بریکس

روزنامه انگلیسی گزارش داد در نشست آتی بریکس در آفریقای جنوبی، احتمالا درباره توافقی برای افزایش سهم تسویه‌حساب‌های مبادلات تجاری با استفاده از پول ملی، گفت‌وگو خواهد شد. «فایننشال‌تایمز» به نقل از مقام‌های مطلع گزارش داده بریکس ممکن است در نشست آتی در ژوهانسبورگ انعقاد توافقی که سهم تسویه‌حساب‌های تجاری با استفاده از پول ملی را افزایش می‌دهد، مورد بحث قرار دهد.

 با این حال این نشریه گزارش داده، ایده ایجاد واحد پول مشترک یا رد دلار به این معنا مورد بحث قرار نمی‌گیرد. به گزارش فایننشال‌تایمز، «آنیل سوکلال» نماینده آفریقای جنوبی که ریاست کنونی بریکس را برعهده دارد اواسط آگوست گفت دلارزدایی در دستور کار گروه قرار ندارد. اجلاس گروه بریکس قرار است ۲۲ تا ۲۴ آگوست (۳۱ مرداد تا دوم شهریور) در ژوهانسبورگ برگزار شود تا به بزرگ‌ترین نشست سران کشورها و دولت‌های «جهان جنوب» در سال‌های اخیر تبدیل شود. از ۵۴ رهبر آفریقایی برای شرکت در این اجلاس دعوت شده است. ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه به صورت آنلاین در این نشست شرکت می‌کند و سرگئی لاوروف، وزیر خارجه‌اش به صورت حضوری این کشور را نمایندگی خواهد کرد. طبق گزارش‌ها، شی‌جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین برای این نشست به آفریقای جنوبی سفر می‌کند. سید ابراهیم رئیسی هم به منظور شرکت در پانزدهمین نشست سران بریکس به دعوت رسمی سیریل رامافوزا، رئیس‌جمهور آفریقای جنوبی چهارشنبه عازم شهر ژوهانسبورگ محل برگزاری این اجلاس خواهد شد. رئیس‌جمهور در این سفر علاوه بر شرکت و سخنرانی در نشست بریکس‌پلاس که سران ۷۰ کشور جهان به آن دعوت شده‌اند، با شماری از سران کشورهای حاضر نیز دیدار و گفت‌وگو خواهد کرد. 

* ایده واحد پولی بریکس چگونه شکل گرفت

به نوشته پایگاه خبری امکارو، پیشنهاد ایجاد یک واحد پولی بریکس برای نخستین بار سال ۲۰۱۸ میلادی به طور رسمی در باشگاه گفت‌وگوی والدای اعلام شد. در قالب این پیشنهاد،‌ فرض بر این بود که ارز ذخیره جدید شامل سبدی از ارزهای کشورهای بریکس (برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی) باشد. همچنین پیشنهاد شد به احترام تعداد اعضای بلوک و اسامی ارزهای کشورهای شرکت‌کننده که هر کدام با حرف «R» شروع می‌شود، آن را 5R نامگذاری کنند.

روبل (روسیه)،‌ روپیه (هند)،‌ رنمینبی یوآن (در زبان چینی به معنای پول رایج مردم)،‌ رئال (برزیل) و رند (آفریقای جنوبی)، واحد پول این 5 کشور است که همگی با حرف «R» (آر در زبان انگلیسی) آغاز می‌شوند.

سال ۲۰۱۸ این پیشنهادها در سطحی فراتر از سخنرانی از تریبون‌ها نبود اما سال ۲۰۲۲ میلادی، روسیه که با تحریم‌های شدید غرب روبه‌رو است، این ایده را به صورت رسمی دنبال کرد.

رئیس جمهور روسیه تابستان ۲۰۲۲ میلادی (۱۴۰۱ شمسی) از ایجاد ارز مخصوص گروه بریکس برای تجارت بین‌المللی سخن گفت که بتواند جایگزین دلار شود. وی در آن زمان گفت: این ارز، باید بر اساس سبدی از ارزهای کشورهای بریکس باشد.

* شتاب‌بخشی به دلارزدایی با ارز جدید

پایگاه خبری امکارو در ادامه گزارش خود آورده است: ایده ارز جدید بریکس به صورت جدی شکل گرفته است و نشانه غیرمستقیم آن، تحلیل‌های رسانه‌های غربی درباره نتایج اجلاس آتی سران این گروه در آفریقای جنوبی است.

این رسانه روس در ادامه به نقل از نشریه فرانسوی اکو نوشت: ظهور یک ارز بین‌المللی جدید روند دلارزدایی را شتاب خواهد بخشید.

بر این اساس، این نشریه فرانسوی افزوده است: امروز، اعضای بریکس یک‌چهارم تولید ناخالص داخلی جهان و ۱۸ درصد تجارت جهانی را تشکیل می‌دهند و این ویژگی ممکن است برای ایجاد جهانی چندقطبی که تحت سلطه ایالات‌ متحده نباشد، کافی باشد.

بنا بر این گزارش، مجله تجاری آمریکایی فورچون نیز با توجه به تمایل کشورهای بزرگی مانند عربستان سعودی، ایران و امارات عربی متحده برای تسریع روند دلارزدایی، پیامدهای احتمالی ایجاد ارز جدید بریکس را برجسته کرد.

* اقتصادهای رقیب؛ مانعی بر سر راه ارز بریکس

از سوی دیگر سوفیا گلاوینا، رئیس برنامه اقتصاد دیجیتال در مؤسسه اقتصاد دانشگاه رودن روسیه معتقد است:‌ «مشکل ایجاد یک ارز جدید این است که در داخل بریکس، اقتصادهای رقیب همچون چین و هند وجود دارند. در عین حال، عملاً هیچ بازار مشترک، گمرک یا اتحادیه اقتصادی وجود ندارد».

وی یادآور شد: پیش از این، کشورها قبلاً با چنین چالش‌هایی مواجه بودند و گروه بریکس نتوانسته بود به طور کامل بر آنها غلبه کند. به عنوان نمونه، بحث درباره یک سیستم پرداخت جدید شبیه سوئیفت در کشورهای عضو بریکس از سال ۲۰۰۹ آغاز شده اما این ایده‌ها اجرایی نشده است.