زیارت اربعین از جمله زیارت‌های معروف است که درباره امام حسین علیه‌السلام وارد شده و راوى آن مرحوم شیخ طوسى رحمه‌الله علیه است. صدر حدیث نشان می‌دهد مى‌توان آن را از راه دور و ذیل آن دلالت دارد که از راه نزدیک می‌توان خواند و شاید منظور این باشد که هم از راه دور مى‏توان خواند و هم از راه نزدیک. مطابق قول شیخ طوسی این زیارت از امام حسن عسکرى علیه‌السلام نقل شده است.

* جهل‌زدایی؛ حکمت شهادت امام حسین علیه‌السلام

یکى از اهداف قیام امام حسین علیه‌السلام که در زیارت اربعین‏ به آن اشاره شده، مبارزه با جهل و نجات مردم از ضلالت و گمراهى است. در این زیارت در تشریح اهداف و آثار قیام آن حضرت می‌خوانیم: «وَبَذَلَ مُهْجَتَهُ فیکَ لِیَسْتَنْقِذَ عِبادَکَ مِنَ الْجَهالَةِ، وَحَیْرَهِ الضَّلالَهِ؛ امام حسین علیه‌السلام خون قلبش را در راه تو داد (و نهایت ایثار و فداکارى را کرد) تا بندگانت را از جهل و نادانى و حیرت و سرگردانى نجات دهد».

‏* کرامت حسینی

در فراز دیگر از زیارت اربعین می‌خوانیم: «اشْهَدُ انَّهُ وَلِیُّکَ، وَابْنُ وَلِیِّکَ، وَصَفِیُّکَ وَابْنُ صَفِیِّکَ، الْفآئِزُ بِکَرامَتِکَ‏، اکْرَمْتَهُ‏ بِالشَّهادَهِ؛ خدایا گواهى می‌دهم که او به یقین ولى تو و فرزند ولى تو و برگزیده تو و فرزند برگزیده تو است که به بزرگداشت تو رستگار شده، او را با مقام شهادت گرامى داشتى‏».

«کرامت» در اصل به معناى شرافت، شخصیت، ارزش، احترام و نعمت است و هنگامى که واژه کرامت را به عنوان وصفى براى انسان ذکر کنند به معناى دارا بودن صفات برجسته انسانى و شرافت و شخصیت است.

در این میان کرامت‏ بر محور تقوا دور می‌زند، زیرا خداوند انسان را از هر نظر موزون و شایسته آفرید، هم از نظر جسمى و هم از نظر روحى و عقلى، چرا که هرگونه استعدادى را در وجود او قرار داده و او را براى پیمودن قوس صعودى بسیار عظیمى آماده کرده و آنقدر شایستگی‌ها به او بخشیده که لایق خلعت‏ (و لقد کرمنا بنى آدم‏؛ ما فرزندان آدم را کرامت‏ و عظمت بخشیدیم) شده است.

همچنین در آیه دیگر قرآن کریم (إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ‌الله أَتْقاکُمْ)، ملاک و معیار کرامت‏ و ارزش انسان، تقوا قرار داده شده که سبب نجات و «معیار کرامت‏ انسان» است.

از سوی دیگر ما بسیارى را مى‌‏بینیم که چنان اسیر مقامند که براى حفظ آن به هر گناه و جنایت و ذلتى تن در مى‏دهند و بعضى چنان اسیر مال و شهوتند که براى حفظ آن همه کرامت‏ انسانى خود را بر باد می‌دهند؛ حال آنکه آن حضرت حتى از جان خویش می‌گذرد و فریاد «هیهات منا الذله» سر می‌دهد، چرا که به تعبیر حضرت على علیه‌السلام، شهادت نعمت و کرامت‏ است.

اینگونه است که امام سجاد علیه‌السلام در مجلس ابن زیاد فرمود: «أَبِالْقَتْلِ تُهَدِّدُنی یَابْنَ زِیادٍ، أَما عَلِمْتَ أَنَّ الْقَتْلَ لَنا عادَهٌ وَ کَرامَتَنَا الشَّهادَهٌ؛ اى پسر زیاد! آیا ما را با قتل تهدید مى‌‏کنى؟ مگر نمى‌دانى که کشته شدن [در راه خدا]، عادت [دیرین] ما و شهادت، مایه کرامت‏ و افتخار ما است».

همچنین صبر در مصائب نیز به کرامت منتهی می‌شود؛ همانگونه که نبى ‏اکرم صلى‌الله علیه‌وآله در این زمینه فرمود: «ما گروه انبیا شدیدترین مردم از جهت بلا و گرفتارى هستیم، زیرا در زیر آتش‏هاى ابتلا و گرفتارى و سختى، انوار رحمت و نعمت فروزان است. کرامات خداوند در حقیقت نهایتا و نتایجى است که ابتداهاى آن بلاست و ابتداهایى است که نهایت آنها بلاست؛ «کراماتُ‌الله فى الحقیقه نهایاتٌ بدایاتُها البلاء و بدایاتٌ‏ نهایاتُها البلاء».

لذا هنگامى که امام علیه‌السلام تصمیم گرفت (از مکه) رهسپار عراق شود، برخاست و خطبه‏‌اى به این مضمون ایراد فرمود: «ما در برابر بلا و آزمایش الهى شکیباییم و او پاداش عظیم صابران را به ما خواهد داد».

همچنین آن حضرت در نخستین برخورد با لشکر دشمن چنین فرمود: «إِنَّ النَّاسَ عَبیدُ الدُّنْیا وَ الدّینُ لَعِقٌ عَلى‏ أَلْسِنَتِهِمْ یَحُوطُونَهُ ما دَرَّتْ مَعائِشُهُمْ فَاذا مُحِّصُوا بِالْبَلاءِ قَلَّ الدَّیَّانوُنَ‏؛ مردم بندگان دنیایند و دین همانند چیز خوش‌طمع و لذیذى بر زبان‌شان است که تا آنگاه که زندگى‏‌شان [به وسیله آن] پررونق است، آن را نگه مى‏دارند ولى هنگامى که به بلا [در امر دین] آزموده شوند، تعداد دین‏داران اندک شود».

و اینچنین عظمت مصیبت و مظلومیت خامس آل‏عبا و سنگینى شهادت آن حضرت همه اهل اسلام را متأثر کرد و حتى بر عرشیان و ساکنان آسمان‏ و زمین نیز سنگین آمد. اخبار و روایاتى که درباره تحولات آسمان‏ و زمین و گریه آسمانیان و فرشتگان پس از شهادت جانسوز آن حضرت در منابع شیعه و سنى نقل شده است به این حقیقت گواهى می‌دهد.

با این تفاسیر بهتر می‌توان عمق کلام فرزدق شاعر را دریافت که در جریان کربلا هنگامى که خبر از آن حادثه خونین شد، جمله تکان‌دهنده‌‏اى بیان کرد و گفت: اگر عرب به دلیل شهادت فرزند بهترین فرد عرب خشم گیرد و یکپارچه ضد قاتلان قیام کند سبب دوام عزت و کرامت‏ آنها خواهد شد و اگر کوتاهى کند و حرکتى انجام ندهد، براى همیشه از سوى خداوند به ذلت گرفتار خواهد شد و این بیت را در این‏ باره گفت: وانتم لا تثار لابنِ خَیرِکم‏ / فالقُوا السّلاحَ و اغزِلوا بالمَغازِل‏؛ اگر براى خونخواهى فرزند بهترین فردتان قیام نمى‌‏کنید سلاح‏ها را کنار بگذارید و همانند پیرزنان مشغول پشم‌ریسى شوید.

* معنای «وارث پیامبران» بودن امام حسین علیه‌السلام چیست؟

در فرازی از زیارت اربعین می‌خوانیم: «وَاعْطَیْتَهُ مَواریثَ‏ الْأَنْبِیآءِ‏؛ میراث پیامبران را به او عطا کردى».

ارث مفهوم وسیعى دارد که هم ارث اموال را شامل مى‌‏شود و هم ارث خلافت و ولایت را. در این بین امامان اهل بیت علیه‌السلام وارث‏ علوم پیامبر و حافظ کتاب و سنت بودند، البته این توارث هیچگونه شباهتى با مساله توارث سلطنت در سلسله پادشاهان ندارد، اینجا توارثى است به خاطر شایستگى‏‌ها و لیاقت‌ها که شامل حال ائمه اطهار علیه‌السلام می‌شود، لذا در زیارات در مقابل قبور شهیدان راه خدا از جمله در مقابل قبر امام حسین علیه‌السلام می‌گوییم: سلام بر تو اى حسینى که وارث‏ آدم، وارث‏ نوح، وارث‏ ابراهیم و وارث‏ موسى، عیسى و محمدى که این ارثى است در جنبه‌هاى اعتقادى و اخلاقى و معنوى و روحانى.

در تبیین این مسأله باید گفت امام حسین علیه‌السلام که شایسته و وارث‏ حاکمیت نبوى و علوى و رهبر معنوى امت اسلامى بود، براى احیاى ارزش‏هاى اسلامى و بسط قسط، عدل و مبارزه با ستمگران به هدف تشکیل حکومت اسلامى به پا خاست، به این قصد که اگر ممکن شود با تشکیل حکومت اسلامى، اگرنه با شهادت خویش و یارانش، چهره واقعى بنى‌ امیه را آشکار کند و به ریشه‌کن کردن درخت ظلم و کفر و نفاق‌شان بپردازد و اسلام و امت مظلوم اسلامى را یارى کند.

شهادت امام حسین علیه‌السلام و یاران پاکبازش، به احیاى مکتب محمدى صلى‌الله علیه‌وآله کمک و خون پاک اباعبدالله علیه‌السلام درخت اسلام را آبیارى کرد و به رشد و بالندگى امت اسلامى و بیدارى مسلمانان انجامید.

از سوی دیگر حدیث معروف نبوى صلى‌الله علیه‌وآله که فرمود: «حُسَیْنُ مِنِّی وَ أَنَا مِنْ حُسَیْنٍ‏؛ حسین از من است و من از حسینم» محقق شد. حسین از رسول خداست، چرا که فرزند دختر او حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام است ولى رسول خدا صلى‌الله علیه‌وآله فرمود: «من از حسینم» به این معنا که حسین علیه‌السلام آیین مرا احیا مى‌کند و از این جهت خودم را از حسین می‌دانم.

لیکن به صراحت می‌توان گفت قیام امام حسین علیه‌السلام نه تنها آیین پیامبر بزرگ اسلام صلى‌الله علیه‌وآله را نجات داد، بلکه از محو اهداف رسالت سایر انبیا نیز جلوگیرى کرد، چرا که رسول خدا صلى‌الله علیه‌وآله کامل‌کننده رسالت پیامبران گذشته و خاتم رسولان و دین او خاتم ادیان بود.

گویا تلاش‏هاى همه انبیاى گذشته مقدمه‌‏اى بود براى ظهور پیامبر خاتم و سپردن پرچم هدایت بشرى به دست آن حضرت تا دامنه قیامت. می‌دانیم این آیین که خاتم ادیان الهى بود، در عصر حکومت معاویه و یزید مورد تهدید قرار گرفت، بویژه در سلطنت یزید و بیم آن می‌رفت ثمرات تلاش‏هاى انبیا و بویژه پیامبر اسلام صلى‌الله علیه‌وآله به فراموشى سپرده شود. در چنین شرایطى شهادت امام حسین علیه‌السلام به احیاى آیین خدا کمک کرد و درخت توحید و نبوت را طراوت و سرسبزى تازه‏اى بخشید.

شاید به همین دلیل در «زیارت اربعین‏» نه تنها امام حسین علیه‌السلام وارث‏ پیامبر اسلام صلى‌الله علیه‌وآله، بلکه وارث‏ انبیاى بزرگى همچون حضرت آدم علیه‌السلام، حضرت نوح علیه‌السلام، حضرت ابراهیم علیه‌السلام، حضرت موسى علیه‌السلام و حضرت عیسى علیه‌السلام نامیده شده است. گویا حسین علیه‌السلام همچون گلابى است که از گل‏هاى متعدد گلستان توحید و نبوت گرفته شده؛ بوى همه انبیاى گذشته را دارد و وارث همه آنهاست.

* زائران اربعین؛ وارثان حقیقی میراث امام حسین علیه‌السلام

در خاتمه باید گفت بر عاشقان امام حسین علیه‌السلام و عزاداران سرور و سالار شهیدان و مشتاقان زیارت کربلاى معلى و خوانندگان‏ زیارت اربعین و متوسلان به عنایات شهداى کربلا لازم است در کنار توسل، زیارت، عزادارى و عشق به آن پاکان سرفراز، در بیدارى جامعه خود از خواب غفلت و ناآگاهى بکوشند، زیرا اکنون نیز یزیدیان و پیروان حکومت بنى‏‌امیه در سراسر جهان بویژه برخی کشورهاى اسلامى وجود دارند و در مسیر جاهل نگه داشتن مردم تلاش می‌کنند، لذا همه ما وظیفه داریم مسلمانان را نسبت به خطر آن دسته از دولتمردان به ظاهر اسلامى که با دشمنان شماره یک امت اسلامی، آمریکا و اسرائیل، همپیمان شده و در جبهه آنها قرار گرفته و علیه مسلمانان مظلوم سوریه، عراق، لبنان، یمن، فلسطین و افغانستان موضع‏گیرى می‌کنند، هوشیار کنیم.

آری! ما نباید میراث امام حسین علیه‌السلام در استکبارستیزی را بر باد بدهیم، ما نباید نسل ناخلفى باشیم، ما نباید مشمول نفرین باشیم، ما نباید کسانى باشیم که آیندگان به ما بگویند عجب نسل ناتوان و بى‌فکرى بودید که همه مواریث‏ اسلام را از دست دادید؟

وارثان حقیقی کسانی هستند که در راستای ترک سازش با شیطان بزرگ آمریکا؛ این یزید زمان، با شهادت‌طلبی، بهای گرانی را برای حفظ و پاسدارى‏ از اسلام حسینی می‌پردازند که این مهم، عظمت مقام آن حضرت را آشکار می‌کند.