سجاد طاهری*: در حال حاضر با آنکه ایران دومین دارنده ذخایر گازی جهان است اما چهارمین تولید‌کننده و شانزدهمین صادرکننده آن در دنیاست. این وضعیت کشوری است با اقتصادی که در 100 سال گذشته همواره تکیه‏گاه اصلی‏اش نفت و گاز بوده. علاوه بر این، امروز بالغ بر ۷۰ درصد سهم سبد انرژی کشور را گاز تشکیل می‏دهد.

یکی ‏دو سال است موضوع ناترازی گاز در آستانه فصل زمستان در کشورمان مطرح و با پایان این فصل این مسأله مهم باز هم به فراموشی سپرده می‌شود.. 

برای نخستین‌بار در طول این 100 سال با وضعیتی روبه‌رو هستیم که به ‏گفته احمد زراعتکار، مدیر دفتر انرژی سازمان برنامه و بودجه «کشور باید تا سال ۱۴۲۰ بحران گازی را تحمل کند و البته اگر شرایط به همین منوال پیش رود این بحران به سال‌های ۱۴۳۰ و ۱۴۴۰ نیز سرایت خواهد کرد. حوزه انرژی حوزه پیشروی اقتصاد ایران در 100 سال اخیر بود که هم‌اکنون با بحران مواجه شده است. اگر این بخش نتواند خود را سرپا نگه دارد، نمی‌دانیم سایر بخش‌ها چه شرایطی خواهند داشت. شرایط کشور به گونه‌ای است که باید برنامه‌ریزی جامع کنار گذاشته شود و روی موضوع و هسته‌های کلیدی که بحران دارند متمرکز شویم و آنها را جلو ببریم و اینگونه سایر موارد را در چارچوب نرمال دنبال کنیم».   

بروز معضل ناترازی گاز در سال‌های اخیر، جدا از اینکه نشانه‏ای از فرا رسیدن یک زمستان چند دهه‏ای در چشم‏انداز انرژی کشور است، یک معضل چندبعدی و نقطه‏ تقاطع بسیاری از معضلات اقتصاد ایران هم هست؛ بخشی از آن به مساله صادرات و وضعیت بین‌المللی مربوط می‏شود، بخش‏هایی از آن به نقش زیرساختی انرژی‏های غیرقابل‏تجدید در زیرساخت‏های اقتصادی کشور و بخش دیگری هم به نقص‏ها در الگوی مصرف خانگی. 

هر سال بحث‏های مربوط به اصلاح الگوی مصرف،‌ به‏عنوان راه ‏چاره، در ماه‏های پیش از فرا رسیدن فصل سرما دوباره مطرح می‌شود. مصرف خانگی گاز، با توجه به گسترش ۴۰ ساله توسعه شبکه گازرسانی کشور، هم‌اکنون چیزی حدود ۴۳ درصد از مصرف گاز کشور را تشکیل می‏دهد،‌ این در حالی است که در سال گذشته «از ۲۴۰ میلیارد مترمکعب گاز مصرف شده، ۷۳ میلیارد مترمکعب توسط نیروگاه‌ها، ۱۰۴ میلیارد مترمکعب توسط بخش خانگی، تجاری و صنایع غیرعمده، ۲۵ میلیارد مترمکعب توسط فولاد، سیمان و صنایع عمده، ۲۳ میلیارد مترمکعب توسط خوراک و سوخت و ۸ میلیارد مترمکعب از سوی بخش حمل‌ونقل مصرف شده است».

امسال نیز بنا به اعلام معاون وزیر نفت، دولت در بخش مصرف خانگی تلاش برای اصلاح الگوی مصرف و سرعت بخشیدن به طرح تعویض بخاری‌های فرسوده با بخاری‌هایی با بازده بالا و استفاده از کنتورهای هوشمند را در پیش گرفته و در بخش مصرف صنعتی، پیشنهاداتی چون ساخت مخازنی برای ذخیره انرژی برای ساعات اوج مصرف یا روی‏ آوردن به منابع غیرگازی را به صاحبان صنایع داده است. 

با این حال، از یک سو در هیچ‏کدام از این طرح‏ها نشانی از نگاه به اصلاح ریشه‏ای مساله و تلاش برای پاسخ درخور به مساله‏ای که به گفته‏ مدیر دفتر انرژی سازمان برنامه و بودجه، ممکن است دهه‏ها با آن درگیر باشیم دیده نمی‏شود و بدتر اینکه، حتی همین طرح‏های اضطراری و کوتاه‏مدت هم، آنطور که از صحبت‏ها برمی‏آید، تضیمنی برای اجرای صحیح پیدا نمی‏کنند. اجرای همین طرح‏های اضطراری نیز به سرمایه‏گذاری مسؤولانه‏ای از سوی دولت نیاز دارد که ظاهرا هیچ تضمینی در تحقق آن وجود ندارد. آنطور که محمود نجفی، عضو هیات نمایندگان اتاق ایران می‏گوید: «دولت باید اعلام کند که چگونه از تولیدکننده و سرمایه‌گذار حمایت می‌کند تا آنها ورود کرده و سرمایه خود را در حوزه بهینه‌سازی مصرف انرژی صرف کنند. اینکه پیشنهاد می‌شود تا صندوق‌هایی شکل بگیرند و منابع حاصل از صرفه‌جویی در آن جمع شده و مجدد در همین بخش سرمایه‌گذاری شود، غیراجرایی است چون به تجربه دیدیم که دست دولت به سمت این صندوق‌ها دراز است». 

به نظر می‏رسد معضل نوظهور ناترازی گازی، که در درازمدت از آَغاز یک زمستان چنددهه‏ای خبر می‏دهد، به پاسخ‏هایی بسیاری جدی‏تر از این طرح‏ها یا حتی اجرای طرح‏های ضربتی افزایش ظرفیت تولید گاز نیاز داشته باشد.   

* پژوهشگر حوزه انرژی