گروه بین‌الملل: نیروهای نظامی آذربایجان جمعه وارد «خانکندی» مرکز قره‌باغ شدند. این حضور به واسطه توافقات شکل‌گرفته بعد از تهاجم هفته قبل آذربایجان در قره‌باغ انجام شد. در آن توافق مقرر شد شهرهای خانکندی، آغ‌دری و خوجالی به دولت آذربایجان تسلیم شده و رژیم مستقر در قره‌باغ به کار خود پایان دهد. در حال حاضر بیشتر ارامنه ساکن قره‌باغ در حال مهاجرت به ارمنستان هستند.

به گزارش روزنامه «یونگه ولت آلمان»، جمهوری آرتساخ که از سوی «جامعه بین‌المللی» هرگز به رسمیت شناخته نشد، پس از ۳ دهه به عمرش پایان داد و دیگر وجود نخواهد داشت. مقامات استپاناکرت روز پنجشنبه به خبرگزاری فرانسه اعلام کردند نهادهای آنها تا پایان سال منحل خواهند شد. این اقدام به معنای تسلیم در برابر جمهوری آذربایجان است که هفته گذشته یک عملیات نظامی علیه این منطقه محصور شده را آغاز کرد. در نتیجه، باکو حاکمیت کامل خود را بر این منطقه که عمدتا ارامنه در آن سکونت دارند، به دست می‌آورد.

تاکنون بیش از نیمی از ارامنه، قره‌باغ را ترک کرده‌اند. به ادعای نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان در چند روز آینده هیچ ارمنی‌ای در آنجا باقی نخواهد ماند. تا روز پنجشنبه، بر اساس اعلام ایروان 88 هزار آواره از قره‌باغ به ارمنستان رسیده بودند. این رقم بخشی از جمعیت اصلی ۱۲۰ هزار نفری ارمنی است. سخنگوی کابینه ارمنستان در پیامی به تعداد ارمنی‌هایی اشاره کرده که از منطقه قره‌باغ خارج شده و به ارمنستان رفته‌اند. به گزارش خبرگزاری اسپوتنیک، نازلی باغداساریان گفت حدود ۸۵ هزار ساکن قره‌باغ از ۲۴ سپتامبر به ارمنستان رفته‌اند. باغداساریان در صفحه کاربری خود در شبکه‌های اجتماعی نوشت: تا ۶ صبح، ۸۴ هزار و ۷۷۰ نفر از قره‌باغ به ارمنستان رسیده‌اند. از سوی دیگر، رئیس‌جمهور آذربایجان جمعه گفت ۲۳۰۰ تن از آوارگان داخلی سابق به خانه‌های خود در قره‌باغ بازگشته‌اند و انتظار می‌رود این تعداد تا پایان سال به ۵۵۰۰ تن برسد. الهام علی‌اف گفت: آوارگان داخلی که از اشغال ارمنستان رنج می‌بردند در مناطق مختلف آذربایجان زندگی می‌کردند. تاکنون ۲۳۰۰ نفر از این آوارگان به قره‌باغ بازگشته‌اند و تا پایان سال جاری تعداد آنها ۵۵۰۰ نفر خواهد بود.

در همین حال کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل اعلام کرد تاکنون بیش از 88 هزار ارمنی‌تبار، منطقه قره‌باغ کوهستانی را ترک کرده و وارد ارمنستان شده‌اند. بر اساس گزارش الجزیره، کمیساریای عالی پناهندگان با اعلام این موضوع تاکید کرد دولت ایروان برای رفع نیازهای این پناهجویان با چالش‌هایی مواجه است. سخنگوی این سازمان با تاکید بر اینکه آماده مواجه شدن با 120 هزار پناهجوی ارمنی‌تبار از قره‌باغ هستیم، تاکید کرد با این حال پیش‌بینی تعداد دقیق پناهجویان دشوار است. سخنگوی کمیساریای پناهندگان سازمان ملل سه‌شنبه گذشته نگرانی خود را از انتقال حجم گسترده‌ای از پناهجویان از قره‌باغ به ارمنستان به دنبال تنش‌های اخیر در این منطقه ابراز کرده بود. وی از همه طرف‌های درگیر خواست از غیرنظامیان محافظت کنند و به طور کامل به قوانین پناهجویی بشردوستانه بین‌المللی احترام بگذارند.

همچنین نخست‌وزیر ارمنستان روز پنجشنبه در نشست هیات دولت همزمان با اعلام پایان موجودیت جمهوری خودخوانده قره‌باغ کوهستانی گفت: مهاجرت ارامنه از قره‌باغ کوهستانی در نتیجه سیاست پاکسازی قومی جمهوری آذربایجان است. نیکول پاشینیان افزود: تحلیل‌ها نشان می‌دهد هیچ ارمنی‌ای‌ در روزهای آینده در این منطقه باقی نخواهد ماند. این اقدام مستقیم پاکسازی قومی [و سلب مالکیت] است، چیزی که مدت‌هاست درباره آن به جامعه بین‌المللی هشدار داده‌ایم. با این حال وزارت خارجه آذربایجان گفته است: اگر برخی ارامنه قره‌باغ مایل به زندگی و پیروی از قوانین آذربایجان نیستند، نمی‌توانیم آنها را وادار کنیم. برعکس، از ساکنان ارمنی می‌خواهیم محل زندگی خود را ترک نکنند و بخشی از جامعه چند‌قومیتی جمهوری آذربایجان باشند.

با این وجود، وزیر خارجه ترکیه جمعه گفت روند ادغام مجدد جمعیت ارامنه ساکن قره‌باغ در جمهوری آذربایجان دشوار خواهد بود. هاکان فیدان در جریان سخنرانی در منطقه «موغله» گفت: آنکارا امیدوار است روند الحاق جمعیت ارامنه ساکن منطقه قره‌باغ بخوبی شکل بگیرد. وی ادامه داد: روند الحاق مجدد جمعیت ارامنه ساکن قره‌باغ بر اساس هنجارهای قانون اساسی جمهوری آذربایجان آغاز شده است. دیپلمات ارشد دولت آنکارا همچنین خاطرنشان کرد: این یک روند پیچیده است و ما این را قبول داریم. امیدواریم بدون تلفات انسانی یا تراژدی تکمیل شود.

از سویی روسیه که از متحدان سنتی ارمنستان است، روز پنجشنبه اعلام کرد هیچ دلیلی برای فرار جمعی وجود ندارد. دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین گفت: «من هیچ دلیل مستقیمی برای فرار نمی‌بینم». به همین دلیل، گفتن اینکه چه کسی مسؤولیت این تراژدی را به عهده دارد دشوار است. با این حال، ارامنه قره‌باغ به وعده‌های آذربایجان برای حفظ حقوق آنها اعتماد نمی‌کنند. آنها «تاریخ طولانی خونریزی» با آذربایجان دارند.

از سال ۲۰۲۰، آتش‌بسی در قره‌باغ برقرار بود که قرار بود توسط نیروهای حافظ صلح روسیه نظارت شود. با این حال، دولت ایروان معتقد است مسکو به وظایف محافظتی خود عمل نکرده است. تلاش‌های اخیر ارمنستان برای یافتن متحدانی در غرب، تنش‌های بیشتری را با روسیه ایجاد کرده است. پسکوف روز پنجشنبه قصد ارمنستان برای پیوستن به دادگاه کیفری بین‌المللی را محکوم کرد و گفت ایروان بخوبی می‌داند روسیه این دادگاه را به رسمیت نمی‌شناسد و «اقدامات آن به طور غیرعادی خصمانه علیه ما است». به گفته پسکوف، چنین تصمیمی از سوی مقامات ارمنستان نسبت به روسیه «بشدت خصمانه» است. با این حال، پسکوف خاطرنشان کرد: ارمنستان یک کشور مستقل است و ما امیدواریم چنین تصمیماتی تأثیر منفی بر روابط دوجانبه ما نداشته باشد، زیرا درباره قانونی صحبت می‌کنیم که ما آن را به رسمیت نمی‌شناسیم. وی افزود: ولادیمیر پوتین قصد ندارد در آینده نزدیک به ارمنستان سفر کند. وزارت خارجه روسیه نیز روز پنجشنبه تاکید کرد تصویب اساسنامه رم توسط ارمنستان غیرقابل قبول است و پیامدهای منفی برای روابط دوجانبه خواهد داشت. با وجود نارضایتی در مسکو، کمیسیونی درباره مسائل دولتی و حقوقی روز پنجشنبه پیش‌نویس تصویب اساسنامه رم توسط دولت ارمنستان را تصویب کرد. این سند در جلسه پارلمان که از ۳ اکتبر آغاز می‌شود مورد بحث قرار خواهد گرفت. یگیش سیراسوسیان، نماینده ارمنستان در امور حقوقی بین‌الملل در پارلمان گفت معتقد نیست پس از تصویب، امکان دستگیری رئیس‌جمهوری روسیه هنگام ورود به ارمنستان مطرح شود. به گفته وی، به طرف روس پیشنهاد امضای توافقنامه دوجانبه داده شد.

* تاریخ مختصر یک جغرافیای خاص

درگیری بر سر قره‌باغ سابقه طولانی و تاریخی دارد ولی درگیری‌های معاصر در قره‌باغ از اواخر دهه 1980 میلادی همزمان با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی سابق میان جمهوری‌های تازه استقلال یافته جمهوری آذربایجان و ارمنستان آغاز و سال ۱۹۹۴ پس از کشته شدن 35 هزار نفر از ۲ طرف متوقف شد. بحران قره‌باغ که فوریه سال ۱۹۸۸ تبدیل به یک جنگ ویرانگر شد و تا مارس ۱۹۹۴ ادامه یافت، در ناحیه‌ای به همین نام در جنوب جمهوری آذربایجان رخ داد. در این منطقه که عمده جمعیت آن ارمنی هستند، با پشتیبانی ارمنستان و مقابله جمهوری آذربایجان یک جنگ تمام عیار شکل گرفت که حدود ۶ سال به طول انجامید و طی آن حدود ۳۵ هزار نفر کشته و بیش از ۸۰۰ هزار نفر نیز از منازل خود آواره شدند.

پس از جنگ دوم قره‌باغ در سال ۲۰۲۰ که با قرارداد آتش‌بس به میانجی‌گری روسیه به پایان رسید، ۳ تا ۶ هزار نیروی حافظ صلح روس در منطقه حاضر شده و تلاش برای برقراری آتش‌بس بین طرفین را آغاز کردند ولی در ۳۳ ماه گذشته، آتش‌بس بین طرفین آذری و ارمنی بارها نقض شد.

***