گروه فرهنگ وهنر: هر چه جلوتر می‌رویم به زمان اختتامیه شانزدهمین دوره جایزه ادبی جلال که بزرگ‌ترین و گران‌ترین رویداد ادبی کشور است، نزدیک‌تر می‌شویم؛ جایزه‌ای که به منظور معرفی آثار برگزیده ادبیات داستانی در ایران پایه‌گذاری شد و سالانه به هر یک از برگزیدگان ۳ رشته «رمان و داستان بلند»، «داستان کوتاه» و «مستندنگاری و پژوهش ادبی» ۲۵۰ میلیون تومان جایزه می‌دهد.

* تأخیر در برگزاری جایزه جلال

این جایزه با تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی سال ۱۳۸۷ نخستین دوره خود را در سالروز تولد آل‌احمد برگزار کرد اما آیین‌نامه ابلاغی این شورا درباره زمان برگزاری اختتامیه آن، هر سال با تأخیر اجرایی می‌شود.

در ماده ۸ آیین‌نامه این جایزه درباره مکان و زمان برگزاری این جایزه آمده است که مراسم اهدای جایزه ملی جلال آل‌احمد هر سال مقارن با ایام تولد این نویسنده توانا و صاحب سبک برگزار می‌شود. تولد جلال آل‌احمد ۱۱ آذرماه است. اما برگزاری اختتامیه‌ این جایزه در دوره‌های گذشته به بهمن‌ماه هم کشیده شده است. سال ۱۴۰۰ که مریم بصیری دبیری علمی و غلامرضا طریقی دبیری اجرایی آن را برعهده داشتند، اختتامیه ۱۲ بهمن و با تأخیری ۶۱ روزه برگزار شد. پانزدهمین دوره نیز در ۲۴ دی‌ماه برگزیدگان خود را شناخت. شاید یکی از این تأخیرها در برگزاری اختتامیه به خاطر تأخیر در معرفی دبیر جایزه است. وجیهه سامانی، دبیر علمی پانزدهمین (آخرین) دوره جایزه در فاصله یک ماه مانده به سالروز تولد جلال معرفی و اختتامیه این دوره هم ۲۴ دی‌ماه برگزار شد. البته در دوره‌هایی هم دبیر اوایل مهرماه معرفی شده است؛ همانند دوره دوازدهم که محمدرضا شرفی‌خبوشان دبیرش بود. البته مریم بصیری که دبیرعلمی چهاردهمین دوره جایزه ادبی جلال (سال1400) بود درباره زمانی که وی را برای دبیری جایزه انتخاب کردند گفت: «حدود 2 ماه پیش از سوی دولت کنونی به بنده اطلاع دادند که دبیر جایزه جلال هستم اما حکمی دریافت نکرده‌ام».

* دیگر دلیلی برای بهانه نمی‌ماند

اگر این رویه برای انتخاب دبیری درست باشد، پس دیگر دلیلی ندارد که جایزه ادبی جلال که گران‌ترین جایزه ادبی کشور است با تأخیر برگزار شود و به آیین‌نامه خود که مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی است عمل نکند یا دبیر علمی در کمتر از 40 روز مانده به سالروز تولد جلال معرفی شود تا هنگامی که درباره تاریخ اختتامیه پرسشی می‌شود جواب‌هایی با این مضمون شنیده شود که «برای ما کیفیت مهم است».

ششم آبان‌ماه دبیر علمی شانزدهمین دوره جایزه ادبی جلال آل‌احمد که بنا به گفته کارشناسان حوزه کتاب و ادبیات از مهم‌ترین و بزرگ‌ترین رویداد‌های ادبی کشور است، از سوی خانه کتاب و ادبیات ایران با حکم وزیر ارشاد معرفی شد. دبیر این دوره گلعلی بابایی است.  بابایی سوابقی چون شایسته تقدیر سی‌وچهارمین دوره «کتاب سال جمهوری اسلامی ایران»، نهمین دوره «جایزه ادبی جلال آل‌احمد» و برگزیده «کتاب سال دفاع مقدس» در کارنامه ادبی او ثبت شده است.

داور دوره‌های هشتم، سیزدهم و پانزدهمین «جایزه ادبی جلال آل‌احمد»، داور جایزه شهید «حبیب غنی‌پور»، دبیر اجرایی جایزه «کتاب سال دفاع مقدس» و دبیر علمی دوسالانه جایزه شهید «حسین همدانی» از جمله سوابق اجرایی دبیر علمی شانزدهمین جایزه ادبی جلال آل‌احمد است. البته کتاب «بدون مرز» که آخرین اثر منتشر شده از بابایی درباره جانشین فرماندهی سپاه پاسداران در سوریه بود در خبری از سوی ناشر اعلام شد توقیف شده است.

* جایزه جلال و آینده‌اش

البته در دوره‌هایی دبیران انتخاب شده از فضای ادبیات به دور بودند و حتی پس از اعلام برگزیده دوره هفتم (سال 1393) بسیاری از منتقدان معتقد بودند شاید حضور بعضی از داوران که گرایش‌های آنها نزدیک به جریان روشنفکری است، موجب شد تا جایزه جلال به‌ جای بها دادن به نیروهای انقلابی، به مجموعه‌ای از انواع گرایش‌ها و سلایق جایزه دهد. اعلام این تغییر رویه جایزه جلال از سوی صاحب‌نظران تنها به این دوره خلاصه نشد و حتی شاید بتوان گفت در دوره‌های بعد تشدید شد.

راه‌اندازی جایزه جلال آل‌احمد به عنوان معتبرترین و گران‌ترین جایزه داستان، رمان، مستندنگاری و نقد ادبی از جمله اقدامات خردمندانه دوران درخشانی از معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بود که می‌توانست در معرفی آثارِ ارزشمند به لحاظ فرم و محتوا به جامعه و نیز در تقدیر و پاسداشتِ زحمات جامعه ادبی در خلق آثار ارزشمند و ترغیب و تشویق دیگران به این مهم در تولید آثار خلاقه تاثیرگذار باشد اما هنوز نتوانسته است در چرخه توزیع و تبلیغ آثار خود موفق باشد و با پایان اختتامیه جایزه به کار خود پایان می‌دهد.

جایزه ادبی جلال آل‌احمد که روزگاری عنوان گران‌ترین جایزه دولتی به شمار می‌رفت، بعد از گذشت ۱۵ دوره به جایگاهی رسیده که اگر از اهالی کتاب بپرسیم آیا کتاب «لم‌یزرع» محمدرضا بایرامی، برگزیده جایزه جلال است یا خیر، شاید جواب روشنی نشنویم!