رها عبداللهی: هفته گذشته خبری مبنی بر تفکیک کتب درسی دختران و پسران در رسانه‌ها حاشیه‌ساز شد. منشأ این خبر اظهارات رضامراد صحرایی، وزیر آموزش‌و‌پرورش در آیین اختتامیه جشنواره ملی بهیندخت بود که با اشاره به تاکید سند تحول آموزش‌و‌پرورش بر لزوم توجه به تفاوت‌های جنسیتی در آموزش، گفت طبق این سند باید کتب درسی متناسب با جنسیت دختران و پسران متفاوت شود.

طبق معمول رسانه‌هایی که همواره دنبال القای فضای منفی درباره حاکمیت به جامعه هستند، تیتر دروغ «تفکیک جنسیتی در کتب درسی» و «دیوارکشی بین دختران و پسران در کتاب‌های درسی» را از این سخنان وزیر ساختند و سرخط متهم کردن وزارت آموزش‌و‌پرورش جمهوری اسلامی به تبعیض بین دختران و پسران در محتوای آموزشی را دنبال کردند. برخی از این رسانه‌ها حتی تا آنجا پیش رفتند که مدعی شدند نظام می‌خواهد مسیر ورود زنان به جامعه را ببندد و آنان را خانه‌نشین و محدود به خانه‌داری و فرزندآوری کند. شبکه‌های ضدانقلاب هم همین دروغ را پی گرفتند و این اتفاق را به نظرات رهبر معظم انقلاب درباره تغییر محتوای کتب درسی ربط دادند.

خیلی زود اما با سخنان تکمیلی وزیر آموزش‌و‌پرورش ابهامات پیش‌آمده برطرف شد. رضامراد صحرایی در توضیح سخنان قبلی خود گفت: این موضوع تعلیمی‌ ‌- تربیتی‌- علمی است و ربطی به نگرش و مسائلی از این دست ندارد. همچنین سخنگوی وزارت آموزش‌و‌پرورش در این مورد توضیح داد: تغییرات بیشتر ناظر به کتاب‌های خاص از جمله دینی و احکام و برخی مهارت‌های اجتماعی و شهروندی است و سازمان پژوهش نیز کارش را در این زمینه آغاز کرده است. رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی درسی نیز اعلام کرد توجه به تفاوت‌های فردی دانش‌آموزان از جمله هویت جنسیتی از ویژگی‌هایی است که سند تحول برای برنامه درسی جدید برشمرده است اما این موضوع در همه کتاب‌ها و همه مضامین اعمال نمی‌شود. وی افزود: غرض «برنامه درسی حساس به جنسیت» است.

گفتنی است برنامه درسی حساس به جنسیت یکی از ایده‌های دستیابی به فرصت‌های برابر آموزشی یا همان عدالت آموزشی در نظریه‌های علوم تربیتی دنیاست.

* توجه به تمایزات جنسیتی در آموزش چه ضرورتی دارد؟

امروز بحران هویت جنسیتی تحت تاثیر آنچه توسعه می‌نامند، جامعه بشری را با مشکلات و معضلات بسیاری روبه‌رو کرده است. آموزه‌های انحرافی تراجنسیتی که مدرنیته با روی باز پذیرای آن است و حتی در مناطقی از جهان عرصه زندگی بشر را کاملا به آن واگذار کرده، با تشکیک در هویت جنسیتی افراد، در رشد و حرکت متعادل انسان‌ها اختلال به وجود آورده است. بر اساس نظام احسن آفرینش و تقسیم ماموریت بین زن و مرد، هویت جنسیتی باید در کودکی ایجاد و تثبیت شود تا در کشاکش الزامات دنیای مدرن، هویت دختران مسلمان ما دستخوش آسیب نشود و تعادل جامعه به‌هم نخورد. تمایزات جنسیتی زمینه توانمندی‌ها و کارویژه‌های متمایز و متفاوتند. این توانمندی‌ها موجب آفریدن نقش‌های زنانه و مردانه و حتی کنشگری زنانه و مردانه می‌شود که به تبع آن، ارزش‌ها، تکالیف، حقوق و حتی تربیت جنسیتی رقم می‌خورد. همه این تفاوت‌ها ذیل نظام عدل الهی قابل تبیین است و موجب قوام زندگی اجتماعی بشر می‌شود.

از روزی که پیش‌فرض‌های نظام سرمایه‌داری منجر به کشاندن زن به بازار اشتغال خارج از خانه بدون توجه به نیازهای روحی و نقش‌های خانوادگی‌اش شد، حضور برابر زن و مرد در مشاغل و به تبع آن برابری آموزشی به وجود آمد. سیاست حتی توانست پشتوانه‌های نظری علوم تربیتی و اجتماعی را برای این امر فراهم کند و اینگونه سیاست سرمایه‌داری و لیبرالی بر آموزش سایه انداخت و جوامع را با تبعات عمیق خلأ آموزش بایسته‌های جنسیتی و اختلال در هویت جنسیتی روبه‌رو کرد.

نگرش لیبرالی کم‌کم پای خود را حتی به نظام آموزشی کشور اسلامی ما نیز باز کرد و تا جایی که توانست به حذف تمایزات جنسیتی پرداخت. وقتی ما در سرچشمه یعنی نظام آموزشی و تربیتی‌مان فقط به خاطر همراهی با موج غالب اعتقاد به «برابری زن و مرد»، ریشه‌های جنسیتی و تمایزات زن و مرد را حذف می‌کنیم، باید هم در پایین‌دست با مشکلات عظیم و بحران تعارضات خانوادگی و برهم خوردن نظام نقش‌ها که از علل افزایش طلاق است، مواجه شویم. خروجی نظام آموزشی ما دخترانی هستند که برای پذیرش نقش‌های خانوادگی خود تربیت نشده‌اند و اولویت‌شان تحصیلات بالا و اشتغال به هر قیمت، بدون توجه به نیاز و شأنیت خود و میزان نیاز جامعه است. آنان مادری و خانه‌داری را قطب مقابل کسب جایگاه‌های اجتماعی، نقشی تحقیرآمیز و مانع رسیدن به آرزوهای‌شان می‌بینند. در چنین فضایی حتی آزادی انتخاب بین خانه‌داری و اشتغال از آنان گرفته می‌شود، ضمن اینکه تضعیف هویت جنسیتی تحت تأثیر حذف تمایزات، نقش مهمی در اختلال در آموزه‌های دینی از جمله حجاب، حیا و غیرت دارد.

قطعا توجه به تمایزات جنسیتی با مقوله «ایجاد امکانات و فرصت‌های برابر آموزشی برای همه افراد کشور فارغ از جنس، نژاد و طبقه» متفاوت است. انقلاب اسلامی برخلاف تبلیغات دروغ دشمنانش، به زنان و مردان برای رشد و پیشرفت فرصت برابر داده و در دنیایی که با ادعای آزادی زن، بزرگ‌ترین ظلم‌ها را در حق او روا می‌دارند، در مساله زن روی قله ایستاده است. در کشور ما صدها هزار زن فرزانه و صاحب اندیشه و صاحب رای و نظر در ظریف‌ترین و حساس‌ترین مسائل جامعه ظهور و بروز دارند و این یکی از بزرگ‌ترین افتخارات جمهوری اسلامی است. اگر می‌بینیم دشمن تمام ظرفیتش را پای تبلیغ ادعای دروغین ظلم و خشونت علیه زنان در ایران می‌آورد و با اسم رمز حجاب، فضا را آشفته و آشوب‌زده می‌کند، دلیلش این است که می‌خواهد چهره زن باحجاب ایرانی را که در سایه این نظام قادر شده بالاترین سکوهای موفقیت در علم، هنر، ورزش، سیاست و... را فتح کند، در هیاهوی شلوغ‌بازی‌ها گم شود و نتواند در دنیا عرض اندام کند. 

این حاشیه‌سازی‌ها درباره دروغ تفکیک جنسیتی در کتب درسی را در همین جورچین ببینید. اینکه بلندگوهایی همصدا با دشمنان هر موضوعی را دستاویز اتهام‌زنی به نظام در محدودیت زنان کردند، هدف‌شان منحرف کردن اذهان از حرکت رو به رشد زن ایرانی است. 

* عدالت جنسیتی در آموزش چگونه محقق می‌شود؟

قطعا با افزایش عکس‌های دختران روی کتب درسی یا اضافه کردن رنگ‌های دخترانه به نقاشی‌های آن، نمی‌توان عدالت جنسیتی برقرار کرد. عدالت جنسیتی آموزشی یعنی به اقتضائات هر ۲ جنس در آموزش توجه شود. در سند تحول آموزش‌و‌پرورش راهکارهایی برای این توجه آمده؛ این سند در راهکار 14.2 بر «متناسب‌سازی فضاهای فیزیکی، آموزشی و تربیتی با نیازهای ویژه و تفاوت‌های جنسیتی دانش‌آموزان با تاکید بر فراهم آوردن الزامات نهادینه‌سازی فرهنگ ایمانی و عفاف و پوشش و رعایت احکام محرمیت در محیط» تاکید کرده که به‌جد گمشده فضاهای آموزشی ماست. همچنین راهکار 16.2 از رعایت ویژگی‌های دوران بلوغ دانش‌آموزان در برنامه‌های درسی و تربیتی نام برده که می‌توان گفت در صورت اجرا پیشرفت بزرگی در نظام پرورش نوجوانان است. برنامه آموزشی محدود به کتب درسی نیست. یکسان بودن فضای آموزشی در سنین مختلف و جنس مختلف، عین بی‌عدالتی است. به عنوان مثال عدم محرم‌سازی فضای آموزشی برای دختران ظلم به آنان و محدودیت نابجایی است که خود از عوامل زدگی، خستگی و بالطبع سرکشی برخی دختران در مواجهه با الزام حجاب است. 

رعایت برخی موارد در آموزش‌و‌پرورش نیز در این راستا موثر است؛ به عنوان مثال کتاب مهارت‌های زندگی نیاز به تدریس توسط معلمانی دارد که بر مباحث آن مسلطند. یا در کتاب‌هایی مثل کار و فناوری به راحتی می‌توان اقتضائات جنسیتی را لحاظ کرد که متاسفانه اکنون هیچ تمایزی وجود ندارد.

موضوع مهم دیگر آشنایی دختران با زنان تاثیرگذار این مرزوبوم است تا حس کنند در این فضا و این آب و خاک می‌توان تلاش کرد و به موفقیت رسید. گنجاندن چنین موضوعی در برنامه درسی نقش موثری در تقویت هویت جنسیتی و رضایت جنسیتی خواهد داشت.