گروه فرهنگ و هنر: «آسمان شب» یکی از برنامه‌های جذاب در حوزه علم است که با بیش از 2 دهه سابقه تولید توسط سیاوش صفاریان‌پور به یکی از شناخته‌شده‌ترین برنامه‌های صداوسیما بدل شده است؛ برنامه‌ای در زمینه نجوم که شاید روزهایی که رضا پورحسین مدیریت شبکه 4 را بر عهده داشت، تصور این بود مخاطب‌ این برنامه صرفا افرادی باشند که از علم نجوم اطلاعات دارند و متوجه چنین برنامه علمی می‌شوند. این در حالی است که ساخت برنامه به سمتی رفت که نه ‌تنها متخصصان و افراد مطلع از علم نجوم مخاطب آن بودند، بلکه بسیاری از مخاطبان عام نیز این برنامه را دوست داشتند و حتی جرقه‌ای برای برخی از آنها بود تا این دانش قدیمی و پر از رمز و راز را دنبال کنند. سیاوش صفاریان‌پور جز برنامه «آسمان شب»  تهیه و اجرای برنامه‌های علمی دیگری همچون «چرخ»، «کندو»، «موتور جست‌وجو» و... را نیز در کارنامه خود دارد و حالا با ساخت پادکست‌های علمی، مخاطبان‌ متفاوتی را در فضای مجازی با خود همراه کرده است. با او گفت‌و‌گویی در زمینه برنامه‌سازی علمی داشتیم. 

* «آسمان شب» یکی از موفق‌ترین برنامه‌های سیما بود؛ لطفا از سوابق این برنامه و اینکه در زمان مدیریت چه کسی و از چه زمانی آغاز شد، بگویید. 

برنامه تلویزیونی آسمان شب 16 اردیبهشت 1380 در شبکه 4 متولد شد. من پیش از آن برنامه‌های مختلف به مناسبت‌های نجومی متعدد تولید می‌کردم و در نهایت آقای رضا پورحسین، مدیر وقت شبکه 4 سفارش دادند و گفتند این برنامه را تبدیل به یک برنامه شبانه کن. به این ترتیب هر شب از شنبه تا چهارشنبه بخش می‌شد، البته ابتدا یک برنامه کوتاه 15 تا 20 دقیقه‌ای بود و در دوره‌های بعدی تبدیل شد به یک برنامه 45 تا 50 دقیقه‌ای که هر هفته بخش می‌شد. در این میان شاید نکته‌ای که درباره «آسمان شب» وجود دارد و برای خیلی از افراد یادآور خاطرات خوش است، فقدان منابع در دسترس برای یک سوژه و یک موضوع جذاب مثل نجوم و ستاره‌شناسی و آنچه باعث اقبال عمومی شد این بود که آدم‌هایی را در برنامه تلویزیونی می‌دیدند که مروجان علم یا ژورنالیست‌های علمی بودند که تازه به نوعی در ایران فصل جدیدی از آنها شکل ‌گرفته بود. آنها بلد بودند مفاهم پیچیده و سخت ستاره‌شناسی را به زبان ساده بگویند. از طرف دیگر موضوع نجوم و ستاره‌شناسی و حتی موضوع فضا به دلایل زیادی برای انسان هیجان‌انگیز است و انسان همیشه درباره آسمان بالای سرش و راجع به چیزهایی که می‌بیند حس پرسشگری دارد و «آسمان شب» از این نیاز به دانستن و میل به دانستن استفاده کرد تا در اذهان باقی بماند و سعی کرد پیوسته خودش را نسبت به خواست مخاطب و نسبت به جریان موجود در جامعه به‌روز نگه دارد.

* نظرتان درباره جذب مخاطب به برنامه‌هایی با محوریت و موضوع فضا در شبکه‌های جهانی چیست؟ همچنین به نظر شما برنامه‌هایی با این موضوعات چقدر در افزایش مخاطب رسانه ملی مؤثر است؟

ما می‌گوییم برنامه «آسمان شب» یکی از پرقدمت‌ترین برنامه‌های تلویزیونی در ایران یا شاید پر قدمت‌ترین برنامه علمی در تاریخ تلویزیون ایران است. سال‌های سال منتشر شد و در زمان‌ها و بزنگاه‌های متفاوتی که یک رویدادی در آسمان رخ می‌داد، ویژه‌برنامه ارائه می‌کرد. همچنین از باب مقایسه، «آسمان شب» همتای بی‌نظیری داشت به نام «آسمان در شب» که از شبکه «بی‌بی‌سی» بیش از نیم قرن پخش می‌شد و در آن برنامه پاتریک مور به عنوان یک ستاره‌شناس آماتور با متخصصان گفت‌وگو می‌کرد یا خودش درباره مفاهیم نجوم صحبت می‌کرد و مادامی که پاتریک مور در قید حیات بود، این برنامه تلویزیزیونی مرتب ساخته و پخش می‌شد. برنامه‌هایی که مور ساخته بود سبب علاقه‌مندی خیلی از افراد به نجوم و ستاره‌شناسی شد. یا در ایالات متحده آمریکا «کارل سیگان» چهره محبوبی بود که به عنوان یک اخترشناس که در پروژه‌های فضایی و علمی فعالیت می‌کرد، دست به ساخت برنامه می‌زد، البته او را بیشتر به واسطه مستند‌های علمی مانند سریال مستند کاسموس می‌شناختند و بسیار محبوب بود و در نقش یک مروج کار می‌کرد، بنابراین برنامه‌هایی با موضوع نجوم در گوشه و کنار دنیا ساخته شده و اتفاقا همگی محبوب بوده‌اند، به خاطر اینکه ذات نجوم و ستاره‌شناسی با کنجکاوی بشر که بسیار دیرپاست، در ارتباط است. انسان از ابتدا به آسمان نگاه و سعی می‌کرده بفهمد آن بالا چه خبر است، شاید به همین دلیل نجوم همیشه محبوب است و آدم‌ها دوست دارند راجع به آن صحبت کنند و بشنوند.

* برنامه «آسمان شب» در کنار مخاطبان خاص خودش، با دعوت از میهمان‌های متخصص و معتبر بدل به یکی از منابع حوزه نجوم شده بود؛ از نقش و سهم این مدل برنامه‌ها در ترویج نجوم و ایجاد علاقه در مردم بگویید؟

من نمی‌توانم بگویم برنامه «آسمان شب» یک رفرنس یا یک منبع و مرجع علمی بوده اما «آسمان شب» یک زمین بازی جذاب برای افرادی بود که در طول سال‌هایی که این برنامه را می‌دیدند، نظرشان جلب شود که نجوم و ستاره‌شناسی دنیای جالب توجهی است. اینکه رفتار علم چگونه است و چطور کشف اتفاق می‌افتد. برنامه «آسمان شب» بیش از آنکه منبع علمی باشد، یک منبع سرگرمی قابل اعتماد بود؛ قابل اعتماد از این جهت که حرف‌های علمی به زبان ساده گفته می‌شد و همه را جذب خودش می‌کرد. «آسمان شب» دورانی در تلویزیون شروع شد که دسترسی به منابع مثل الان نبود و دسترسی‌ها سخت بود و نیاز به ترجمه داشت و منبع و محتوا بسیار کم بود، پس در دورانی شروع شد که برای مخاطبان می‌توانست به عنوان منبع در دسترس باشد، اگرچه بعد‌ها نیز به تدریج وقتی تکامل یافت، این خاصیت را به ویژگی‌هایی که باعث بقایش شد، تغییر داد. یکی از چیزهای جالب درباره برنامه «آسمان شب» این بود که لزوما همه را علاقه‌مند به منجمی و ستاره‌شناسی نمی‌کرد، بلکه ذهن‌های کنجکاو افراد را ورز می‌داد که به علم علاقه‌مند شوند، اگرچه طی دوران پخش این برنامه، افرادی بودند که با این برنامه علاقه‌مند به ستاره‌شناسی شدند و رفتند این مسیر را دنبال کردند و آموختند و آنقدر «آسمان شب» باقی ماند تا این افراد تبدیل به متخصصان رشته‌های خودشان شدند و به عنوان کارشناس در برنامه «آسمان شب» حضور یافتند. «آسمان شب» این امکان را ایجاد کرد که مخاطبش را تبدیل به متخصص کند و این متخصص آنقدر توانمند شود که به عنوان کارشناس در برنامه تلویزیونی شرکت کند. در دنیا، برنامه‌های دیرپا اعتبار شبکه‌های تلویزیونی هستند. 

نکته‌ای که درباره «آسمان شب» وجود دارد اینکه در ادوار مختلف با حضور مدیران متعدد در تلویزیون باقی ماند و محدود به یک دوره مدیریتی نبود. شاید دلیل اصلی که باقی ماند، این بود که سال‌های سال پرمخاطب‌ترین برنامه‌ شبکه 4 بود و به نوعی مدل برنامه‌سازی برای سایر برنامه‌های علمی شد و شاید به رونق برنامه‌سازی علمی در تلویزیون انجامید. دیگر از آن برنامه سخت و دشوار که به عنوان برنامه‌ علمی در ذهن مخاطب بود، تبدیل شد به برنامه‌ای که قابلیت دیدن دارد و از همه مهم‌تر اینکه مخاطبان دیگر نیازی نداشتند به شبکه تلویزیونی و منبعی در خارج از کشور برای رصد رویدادی که در دنیا رخ می‌داد، نگاه کنند. اگر یک تلسکوپ فضایی جدیدترین تصویرش را دریافت می‌کرد، برنامه آسمان شبی بود که مخاطب تلویزیون خبرش را بشنود و برای اطلاعات بیشتر این برنامه را تماشا کند، بنابراین اعتبار هر رسانه و شبکه تلویزیونی به برنامه دیرپایش است. متاسفانه برنامه «آسمان شب» که سالیان سال بدون تنش و حاشیه در دوره‌های مختلف مدیریتی باقی ماند از یک مقطعی کم‌کم با بی‌مهری‌هایی مواجه و در تامین هزینه دچار مشکل و به نوعی با لجبازی مواجه شد تا از کیفیتش کاسته شود و از یک جایی به بعد دیگر ادامه پیدا نکرد. اگرچه بعد از مدت‌ها برنامه‌ای با نام دیگری تولید شد اما با وجود سرمایه‌گذاری بدون اقبال ماند و یک جور قهر مخاطبان شکل گرفت. به این ترتیب «آسمان شب» تبدیل شد به خاطره، اگرچه من سعی کردم در فضای اینترنت منابع نجوم را برای علاقه‌مندان قرار دهم اما به هر حال فرستنده تلویزیون متعلق به همه مردم است و همه مردم نیازمند کالای باکیفیت، سالم و جذاب هستند و افسوس که «آسمان شب» باقی نماند.