رضا نجاتی: بانک جهانی در گزارشی از وضعیت کلان اقتصاد ایران، از رشد اقتصاد ایران برای چهارمین سال متوالی، افزایش صادرات نفت به بالاترین رقم از زمان خروج آمریکا از برجام و موفقیت دولت ایران در کاهش انتظارات تورمی و ثبات نرخ ارز خبر داد. بانک جهانی در گزارشی از اقتصاد ایران با عنوان «شرایط کلیدی و چالش‌ها» نوشت: اقتصاد ایران با کمک بخش نفت برای چهارمین سال متوالی در مسیر رشد قرار دارد. با این حال، تورم بالای ماندگار و کمبود فرصت‌های شغلی، از جمله چالش‌های این اقتصاد است. رشد اقتصادی کشور فراگیر نیست.

* تأثیر منفی پیری جمعیت و کاهش نرخ تولد بر دورنمای رشد اقتصادی

تورم بالا و فقدان شغل به طور نامتناسبی بر خانوارهای کم‌درآمد تأثیر می‌گذارد. سال‌ها تورم بالا تأثیر منفی بر خانوارهای فقیر گذاشته و ارزش واقعی یارانه‌های نقدی را از بین برده است. با توجه به شاغل بودن تنها یک‌سوم جمعیت و فرصت‌های شغلی محدود، بویژه برای جمعیت جوان و زنان، چالش‌های بازار کار همچنان ادامه دارد. این وضعیت نابرابری‌ها را تشدید و به نرخ بالای فقر کمک می‌کند. وجود فرصت‌های شغلی ناکافی، بسیاری از ایرانیان بویژه زنان را از بازار کار بیرون رانده است و در نتیجه فرصت رشد از دست رفته است. پیری تدریجی جمعیت، نرخ قابل توجه مهاجرت نیروی کار بسیار ماهر و کاهش نرخ تولد نه‌تنها بر دورنمای رشد اقتصادی تاثیر منفی می‌گذارد، بلکه چالشی برای نظام بازنشستگی محسوب می‌شود که با مشکل مواجه است.

* یارانه ثروتمندان به نفع نیازمندان حذف شود!

برای حل این مشکلات مهم ساختاری باید هر چه زودتر اصلاحات اقتصادی لازم انجام شود. اصلاحات اولویت‌دار شامل بازگرداندن ثبات به قیمت‌ها و نظام مالی، اعطای وام مبتنی بر بازار و به حداقل رساندن مداخلات غیرضرور در بازار و کنترل قیمت‌هاست. اجرای یک سیاست مالی ثابت و غیر دورانی به مهار کسری بودجه و ترویج سرمایه‌گذاری در بخش‌های تولیدی و انرژی‌های تجدیدپذیر و همچنین به تنوع اقتصادی کمک می‌کند. پرداخت یارانه‌های نقدی به نیازمندان واقعی (و حذف یارانه ثروتمندان) پتانسیل مالی خوبی در اختیار دولت قرار می‌دهد. البته باید گفت پرداخت یارانه‌های نقدی به گروهی مشخص از افراد نیازمند از آنها در برابر تورم محافظت می‌کند.

* دولت برای مقابله با کسری بودجه، مصرف خود را کاهش داد

اقتصاد ایران نرخ رشد متوسط 3.8 درصدی را در سال ۱۴۰۱ کسب کرد. این رشد عمدتا مربوط به بخش‌های خدمات و تولید صنعتی بود. صنعت نفت نیز با کاهش عرضه در بازار جهانی رشد کرد. مصرف در بخش خصوصی به عنوان محرک اصلی رشد تولید ناخالص داخلی در این سال عمل کرد، در حالی که مصرف بخش دولتی به صورت واقعی برای کاهش کسری بودجه کاهش یافت. هم صادرات و هم واردات در این سال بیشتر شد و سرمایه‌گذاری قوی در بخش ماشین‌آلات باعث رشد آمار سرمایه‌گذاری شد. به‌ رغم رشد ۷۰۰ هزار نفری فرصت‌های شغلی در 3 ماه نخست ۱۴۰۲ بخش اشتغال همچنان نسبت به رشد اقتصادی 3 سال گذشته عقب است.

* کاهش انتظارات تورمی و ثبات نرخ ارز، تورم ماهانه را نزولی کرد

بالا رفتن قیمت مواد غذایی و هزینه‌های ساخت مسکن نرخ تورم را به 46.7 درصد در ۵ ماه نخست سال ۱۴۰۲ رساند اما کاهش انتظارات تورمی و ثبات نرخ ارز به کاهشی شدن تورم ماهانه کمک کرد و این با دسترسی ایران به ذخایر ارزی خود در خارج از کشور همراه بود که فشارها بر نرخ ارز را کاهش داد. افزایش اخیر صادرات نفت به کاهش کسری بودجه و بهبود تراز حساب‌های جاری کمک کرده است.

* صادرات نفت به بالاترین سطح خود از زمان اعمال مجدد تحریم‌ها رسید

در سال‌ ۱۴۰۱ و 3 ماه نخست ۱۴۰۲، درآمدهای نفتی کمتر از رقم پیش‌بینی‌شده در بودجه بود که دولت در واکنش به آن هزینه‌های خود را اولویت‌بندی کرد. از 3 ماه دوم امسال، صادرات نفت به بالاترین سطح خود از زمان اعمال مجدد تحریم‌های آمریکا در سال ۱۳۹۷ رسیده است. با وجود افزایش واردات، بالا رفتن صادرات نفت در سال ۱۴۰۱ باعث شد کشور با مازاد تراز حساب‌های جاری در سطح 14.4 میلیارد دلار مواجه شود که البته کسری 14.6 میلیارد دلاری حساب خالص سرمایه این دستاورد را باطل کرد. کشور برای هفتمین سال متوالی شاهد خروج خالص سرمایه بود. برآورد می‌شود بهبود صادرات نفت در نیمه نخست سال ۱۴۰۲ به‌ رغم منفی شدن تراز تجارت غیرنفتی، کل تراز تجاری کشور را مثبت نگه داشته باشد.