از آبان ۹۹ مذاکرات برای برقراری تجارت آزاد بین ایران و اتحادیه اوراسیا شروع شد که در نهایت بعد از گذشت حدود ۳سال، امروز چهارم دی‌ماه موافقتنامه آن به امضای طرفین خواهد رسید. اتحادیه اوراسیا یک بلوک اقتصادی متشکل از ۵ کشور ارمنستان، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان و بلاروس است که با ۱۸۳ میلیون نفر جمعیت فعال و تولید ناخالص داخلی هزار و ۹۰۰ میلیارد دلار، دارای رتبه اول در تولید نفت، رتبه دوم در تولید گاز و رتبه چهارم در تولید برق است که یکی از پررونق‌ترین بازارهای سرمایه‌گذاری در جهان به‌شمار می‌آید. این بلوک اقتصادی در ژانویه ۲۰۱۵ فعالیت خود را آغاز کرد. در پی تلاش‌های ایران برای گسترش تجارت با سایر ملل و خلاصی از تنگناهای تحریم، ایران توانست قرارداد تجارت ترجیحی را با اتحادیه اقتصادی اوراسیا در سال ۲۰۱۹ اجرایی کند. این قرارداد روی ۸۶۲ نوع کالا تعرفه‌های کمتری ارائه می‌کرد که ۵۰۲ قلم آن شامل صادرات ایران به اوراسیا و ۳۶۰ قلم شامل واردات ایران از اوراسیا است. این توافق حجم تجارت ایران و کشورهای عضو اتحادیه را به میزان قابل توجهی افزایش داد، به طوری که در بازه زمانی اکتبر ۲۰۱۹ تا اکتبر ۲۰۲۰، حجم تجارت بیش از ۸۴ درصد افزایش یافت.

* جزئیات تجارت با اوراسیا

آخرین آمارها نیز حکایت از آن دارد که از ابتدای سال جاری تا پایان آبان‌ماه 5 میلیون و ۱۶۸ هزار تن کالا به ارزش ۲ میلیارد و ۳۴۴ میلیون و ۱۰۰ هزار دلار بین ایران و 5 کشور عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا تبادل شده که نسبت به مدت مشابه پارسال با رشد 33.5 درصدی در وزن و ۱۴ درصدی در ارزش همراه بوده است. از این میزان ۲ میلیون و ۷۷۸ هزار تن کالا به ارزش یک میلیارد و ۷۴ میلیون دلار از ایران به کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا کالا صادر شده که نسبت به مدت مشابه پارسال ۴۵درصد در وزن و ۲۰ درصد در ارزش افزایش داشته است. ۲ میلیون و ۳۹۰ هزار تن کالا به ارزش یک میلیارد و ۲۷۰ میلیون و ۴۰۰ هزار دلار نیز از این میزان تجارت مربوط به واردات ایران از کشورهای اتحادیه اقتصادی اوراسیاست که نسبت به 8 ماه نخست سال گذشته با رشد ۲۲ درصدی در وزن و ۱۰ درصدی در ارزش همراه بوده است. به طور کلی نیز ایران درباره 4 کشور عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا یعنی ارمنستان، بلاروس، قزاقستان و قرقیزستان بیشتر در نقش صادرکننده به میدان می‌آید‌ اما وضعیت درباره روسیه متفاوت است و در اینجا ایران بیشتر نقش وارد‌کننده را دارد. همچنین بیش از ۸۴ درصد وزن و ۷۱ درصد ارزش واردات ایران از اوراسیا و ۲۰ درصد وزن و ۳۹ درصد ارزش صادرات ایران به این اتحادیه، مربوط به محصولات کشاورزی، غذایی و دامی بوده است. سال ۱۴۰۱ نیز نسبت به سال ۱۴۰۰ صادرات ایران به کشورهای اوراسیا رشد ۲۸ درصدی داشته، به طوری که از صادرات یک میلیارد و ۱۶۵ میلیون دلاری سال ۱۴۰۰ به صادرات یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلاری در سال ۱۴۰۱ رسیدیم.

* تجارت آزاد کلید می‌خورد؟

موافقتنامه تجارت ترجیحی بین ایران و اتحادیه اوراسیا در راستای رسیدن به تجارت آزاد بین ۲ طرف به اجرا درآمد اما حال بعد از گذشت بیش از ۴ سال از اجرای تجارت ترجیحی و مذاکرات فشرده ۲ طرف برای نهایی شدن تجارت آزاد، موافقتنامه به تأیید ایران و 5 کشور عضو اتحادیه اوراسیا رسیده و طبق اعلام قبلی قرار است امروز در حاشیه اجلاس سران اتحادیه در سنت‌پترزبورگ روسیه به امضای وزیر صنعت، معدن و تجارت جمهوری اسلامی ایران و معاونان نخست‌وزیر 5 کشور عضو اتحادیه اوراسیا برسد. میرهادی سیدی، مشاور امور بین‌الملل سازمان توسعه تجارت در این ارتباط گفت: از آبان ۹۹ مذاکرات ما برای تبدیل تجارت ترجیحی به تجارت آزاد آغاز شد؛ امروز می‌توانیم بگوییم مذاکرات به اتمام رسیده است و ۵ کشور بلاروس، قزاقستان، روسیه، قرقیزستان و ارمنستان برای ایجاد تجارت آزاد با ایران توافق دارند. بر اساس این موافقتنامه، بیش از ۸۷ درصد کالاهای تجاری بین ایران و کشورهای عضو اتحادیه از عوارض گمرکی معاف می‌شوند و تحولی عظیم در تجارت ایران با کشورهای اتحادیه اوراسیا رخ خواهد داد. در واقع با توجه به اینکه ایران و اتحادیه اوراسیا در قالب امضای قرارداد تجارت آزاد به یکدیگر این امکان را می‌دهند که در ۸۷درصد کل اقلام کالایی، تعرفه‌ها صفر شود، پیش‌بینی می‌شود با اجرای این موافقتنامه، حجم تجارت ایران با کشورهای عضو اتحادیه در کوتاه‌مدت به ۲۰ میلیارد دلار و در بلندمدت به ۴۰ میلیارد دلار برسد.

در این ارتباط «آن دری اسلپنف» وزیر تجارت اتحادیه اوراسیا با اشاره به برنامه‌ریزی انجام شده برای امضای موافقتنامه تجارت آزاد ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا در روز دوشنبه چهارم دی‌ ۱۴۰۲ / ۲۵ دسامبر ۲۰۲۳ گفت: ما با توافقنامه موقت موفق شدیم مبادلات دوجانبه با ایران را در طول ۳ سال، ۲ برابر افزایش دهیم و اکنون با امضای موافقتنامه دائم به طور منطقی می‌توانیم در کوتاه‌مدت در انتظار افزایش میزان تجارت ۲ کشور تا سقف ۲۰ میلیارد دلار در سال باشیم. با توجه به عدم عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی، اسلپنف به برخی مشکلات در حوزه مسائل بانکی و پولی اشاره کرد و گفت: در حال حاضر سهم بزرگی از تجارت ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا با ارزهای ملی انجام می‌شود و برخی کانال‌های مالی ایجاد شده‌اند اما با افزایش میزان تجارت دوجانبه باید کارایی این کانال‌ها نیز بهبود یابد تا مشکلات در این زمینه به حداقل برسد. به گفته وی، عدم توازن مناسب میان واردات به ایران و صادرات به روسیه یکی از مشکلاتی است که پس از امضای این توافقنامه بتدریج و با حضور بیشتر تجار ایرانی در روسیه حل خواهد شد. اسلپنف تاکید کرد روسیه سهمیه بیشتری برای واردکنندگان ایرانی در نظر گرفته تا در نبود رقبای غربی که این کشور را ترک کرده‌اند، فرصت بیشتری برای تجارت داشته باشند.

* اجرای تجارت آزاد نیازمند تصویب مجلس

بر اساس این گزارش، موافقتنامه تجارت آزاد ایران و اتحادیه اوراسیا برای اجرایی شدن نیازمند تصویب در مجلس شورای اسلامی و همچنین مجالس 5 کشور عضو اتحادیه اوراسیاست تا به قانون تبدیل شود. پیش‌تر فرآیندهای مربوط به تصویب موافقتنامه موقت تعرفه ترجیحی ایران و کشورهای اتحادیه اوراسیا بیش از یک سال به طول انجامید؛ پیش‌بینی می‌شود فرآیندهای تصویب موافقتنامه تجارت آزاد حدود یک‌سال طول بکشد که البته با توجه به آمادگی بیشتر کشورهای طرف قرارداد برای ارتقای سطح مبادلات تجاری، به نظر می‌رسد در مدت زمان کمتری این اتفاق رخ دهد. در این ارتباط محمد قنادزاده، معاون ارتقای کسب و کارهای بین‌المللی سازمان توسعه تجارت ایران گفت: پس از تصویب سند در پارلمان‌های کشورها، پیش‌بینی می‌شود تجارت آزاد ایران و کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا از ابتدای سال شمسی آینده آغاز ‌شود. وی افزود: با امضای سند همکاری تجارت آزاد ایران و اوراسیا تعرفه کالاهای وارداتی بین کشورها صفر می‌شود. بر این اساس می‌توانیم جهش بزرگی در صادرات داشته باشیم. از ۱۰۰ درصد کالاهای تجاری ما ۸۷ درصد در لیست تجارت آزاد با تعرفه صفر قرار می‌گیرد اما برخی کالاهای ممنوعه وارداتی مانند برخی محصولات کشاورزی و صنایع نساجی در فهرست تجارت آزاد با تعرفه آزاد قرار نمی‌گیرد و کالاهایی مانند خودرو با همان تعرفه‌ای که برای آن تعیین شده، وارد می‌شود.