گروه فرهنگ و هنر: شهریور سال جاری فراخوان چهل‌ودومین جشنواره فیلم فجر منتشر شد؛ فراخوانی که در ۲ بخش ملی و بین‌المللی برنامه‌ریزی و با انتشار آن عملا بزرگ‌ترین و مهم‌ترین ماراتن سینمایی کشور کلید ‌زده شد. از نکات کلیدی فراخوان فجر 42، تبصره‌ای بود که ذیل شرایط هفتگانه بخش ملی آورده شد و آن برپایی بخش نگاه نو در صورت دریافت آثار باکیفیت از فیلمسازان کار اولی است؛ موضوعی که در نشست هماهنگی مدیران استانی وزارت ارشاد با دبیر جشنواره رنگ اجرایی به خود گرفت و با اعلام دبیر بخش فیلم اولی‌ها یا همان نگاه نو، امسال در جشنواره فیلم فجر برپا می‌شود. البته دبیر جشنواره تنها با اشاره به ظرفیت 11 فیلم در این بخش، از ارائه اطلاعات بیشتر خودداری کرد اما به این نکته نیز اشاره کرد که طی ۲ هفته آینده جزئیات بیشتری پیرامون فیلم اولی‌ها را رسانه‌ای خواهد کرد. 

با توجه به تبصره 7 بخش ملی در فراخوان که شرط ایجاد بخش نگاه نو منوط به دریافت آثار باکیفیت از فیلم اولی‌ها بوده است، دست بر قضا محقق شده و امسال در کنار 22 فیلم بخش ملی شاهد 11 فیلم در این بخش نیز خواهیم بود. از طرفی با نگاهی به تاریخچه و ادوار گذشته، جشنواره فیلم فجر یکی از مهم‌ترین سکوها برای پرش و جهش یک فیلمساز اولی به شمار رفته است و بسیاری از فیلمسازان حرفه‌ای و سطح اول سینمای ایران با حضور در این رویداد مهم سینمایی، خود را به سینمای ایران معرفی کردند و صدالبته نیز هستند هنرمندانی که در همان کار اول خود ماندند و دیگر اثری در سطح و کیفیت فیلم اول‌شان تولید نکردند. اما هر چه بودند و هر چه شدند، جشنواره فیلم فجر از جایگاه بسیار ویژه‌ای برای فیلمسازان کار اولی برخوردار است و تدبیر برپایی این بخش در دوره 42 آن هم با حضور 11 فیلم، ناگفته پیداست که امسال را باید سال پدیده‌ها و فیلمسازان کار اولی دانست؛ هنرمندانی که یقیناً در 22 بهمن امسال و در مراسم اختتامیه به سینمای ایران معرفی خواهند شد. از همین رو و در کنار اهمیت سایر بخش‌ها، به جرأت می‌توان بیان کرد بخش فیلم اولی‌ها یکی از مهم‌ترین و آینده‌سازترین بخش‌های موجود در جشنواره بود که اساسا در ادوار مختلف چنانکه باید و شاید به آن توجهی نمی‌شد. البته نسل‌سازی و آینده‌نگری از جمله وظایف مهم‌ترین رویداد سینمایی نیست و این مهم بر عهده جشنواره‌هایی چون فیلم کوتاه یا حتی حقیقت است اما اساسا حضور در ماراتن فجر حتی برای فیلمسازان باتجربه نیز یک فرصت ویژه به شمار رفته، چه برسد به کار اولی‌ها. حضور فیلمسازان تازه‌کار در جشنواره فجر اما با قواعد و شرایط خاص است.

فیلم اولی به فیلمساز جوانی گفته می‌شود که نخستین فیلم بلند سینمایی خود را کارگردانی کرده است. در جشنواره فیلم فجر بخش مربوط به فیلم اولی‌ها با عنوان «نگاه نو» نامگذاری شد.

کارگردان فیلم اولی با تجربه‌های خود مبنی بر ساخت فیلم‌های کوتاه یا تجربه دستیاری در آثار سینمایی یا سال‌ها فعالیت در عرصه‌های مختلف و مشاغل سینمایی، می‌تواند نگاه سرمایه‌گذاران را به خود جلب و برای گرفتن پروانه فیلمسازی اقدام کند. 

دهه ۸۰، کانون کارگردانان خانه سینما مسؤولیت معرفی نیروهای تازه‌نفس را بر عهده گرفت که پس از آن خود خانه سینما با فراز و فرودهای زیادی روبه‌رو و این مسؤولیت به شورای پروانه فیلمسازی واگذار شد. همواره اسامی زیادی توسط شورای پروانه ساخت در مقام کارگردانی اعلام شده که نمی‌توان تحلیل مشخصی از اضافه شدن نیروی جوان به حوزه فیلمسازی در میان آن اسامی ارائه کرد. اوج ورود این نسل جشنواره سی‌ام فجر بود و در حالی که بیش از ۳۰ درصد فیلم‌های این جشنواره از آن فیلم اولی‌ها بود این فیلمسازان موفقیت‌ چندانی کسب نکردند. 

تایید صلاحیت کارگردان فیلم اولی در دوره‌هایی بر عهده کانون کارگردانان و در دوره‌هایی بر عهده شورای پروانه فیلمسازی بوده و البته در هر دوره امضای یک کارگردان باسابقه به عنوان شرط اصلی لازم بوده است. اکنون نیز تایید صلاحیت کارگردان برای ساخت فیلم اول منوط به کسب امتیاز از شورا و قبولی در مصاحبه است.

البته راه‌های ورود فیلمسازان جوان به عرصه حرفه‌ای و جدی سینمای ایران می‌تواند از طریق دانشگاه، مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی، انجمن سینمای جوان، مراکز آموزشی آزاد، تلویزیون و خود سینما باشد اما همه آنها از جمله راه‌های کسب امتیاز و به دست آوردن پروانه فیلمسازی است، در حالی که پس از ساخته شدن فیلم، دیده شدن در جشنواره فیلم فجر به عنوان سکوی پرتاب فیلمسازان جوان به حساب می‌آید. 

تا پیش از جشنواره چهلم، همواره یکی از سوالات اصلی این بود: در دوره جدید جشنواره قواعد حضور فیلم اولی‌ها تغییر کرده است یا خیر و آیا بخش نگاه نو دستخوش تغییر شده است یا به روال سال قبل برگزار خواهد شد؟ هرچند بسیاری از فیلمسازان و کارگردانان بنام امروزی در جشنواره فیلم فجر و بخش نگاه نو کشف شده و رشد کردند اما تصمیمات هر ساله مسؤولان جشنواره فیلم فجر درباره حذف یا حضور بخش نگاه نو در جشنواره، باعث شد سازمان سینمایی در جشنواره چهلم و برای همیشه بخش نگاه نو را حذف کند و فیلم اولی‌ها نیز مانند سایر فیلم‌ها در بخش سودای سیمرغ به رقابت بپردازند.

مخالفان بخش نگاه نو (حتی بخشی از کارگردانان فیلم اولی) همواره بر این باورند هنگامی که فیلمساز فیلم اول خود را ارائه می‌دهد، در واقع وارد سینمای حرفه‌ای شده و باید مانند سایر فیلمسازان مورد قضاوت و داوری قرار گیرد. در ادامه و در سال‌های اخیر فیلم‌های اولی که بخش زیادی از جوایز سودای سیمرغ را از آن خود کردند، دلیل روشنی بر مدعای این افراد گشته و تبدیل به یک تصمیم شد.

شاید بتوان حذف بخش نگاه نو از جشنواره را از یک طرف جسارت و صراحت فیلمسازان جوان در به تصویر کشیدن موضوعات و مضامین چالشی بیان کرد و از طرف دیگر با کسب جوایز اصلی بخش سودای سیمرغ و جلب نظر مخاطب و همچنین موفقیت در اکران پس از جشنواره فیلم ‌اولی‌ها این تجربه پدیدار شود که فیلمسازان جوان را می‌توان در کنار سینماگران بزرگ و مشهور سینمای ایران محک زد و نه در یک بخش مجزا. فیلمسازانی همچون سعید روستایی که فیلم اول او در بخش نگاه نو حضور داشت اما بیشترین تعداد جوایز بخش سودای سیمرغ را از آن خود کرد.

 اما آیا این اتفاق برای همه فیلمسازان یکسان است، چرا که برخی فیلمسازان قدم به قدم پیشرفت و تعالی می‌یابند و برخی در همان فیلم اول اوج درخشش خود را خواهند داشت. «اورسون ولز» پس از سال‌ها فیلمسازی؛ فیلمی برتر از فیلم اول خود یعنی «همشهری کین» نساخت و برخی مانند استیون اسپیلبرگ پس از ساخت اثر اول خود به نام «دوئل» با «آرواره‌ها» به شهرت جهانی رسید و یا کوئنتین تارانتینو پس از «سگدانی» فیلم «پالپ فیکشن» را ساخت که بسیاری از منتقدان آن را بهترین فیلم او می‌دانند.

هرچند با توجه به تجارب به دست آمده در جشنواره فیلم فجر، حذف بخش نگاه نو و تنها تخصیص سیمرغ بهترین فیلم اول تصمیمی درست به نظر می‌رسد اما اینکه حذف بخش نگاه نو از جشنواره فیلم فجر یک اقدام موثر در جهت رشد، تعالی فیلمسازان اول و ایجاد شرایط یکسان برای همه فیلمسازان در جشنواره و ایجاد شرایط مناسب برای پیشرفت سینماگران و فیلمسازان پس از جشنواره تا چه اندازه مفید خواهد بود، نیازمند گذر زمان و بررسی و ارزیابی نتایج سال‌های آینده سینماست.

ما به نگاه نوی فیلمسازان جوان فارغ از وجود بخش نگاه نو در جشنواره فیلم فجر نیاز داریم و باید در راستای ورود نگاه تازه و دیدگاه‌های جدید مبتنی بر شرایط فرهنگی و اقلیمی کشور تلاش کنیم.